Κεμάλ, του Νίκου Γκάτσου

"Καληνύχτα Κεμάλ, αυτός ο κόσμος δε θα αλλάξει ποτέ"

Ο Νίκος Γκάτσος γεννήθηκε στις 8 Δεκεμβρίου 1911 στην Ασέα Αρκαδίας. Προερχόταν από οικογένεια που δε σχετιζόταν με την Ποίηση και τα γράμματα, καθώς οι γονείς του, Γεώργιος Γκάτσος και Βασιλική Βασιλοπούλου ήταν αγρότες. Ο ίδιος, ωστόσο, αναδείχτηκε ως ένας εξαιρετικός σημαντικός Έλληνας ποιητής, μεταφραστής και κατά κύριο λόγο στιχουργός, έχοντας συνεργαστεί με μερικά από τα πιο θρυλικά ονόματα τη ελληνικής μουσικής βιομηχανίας.

Το neolaia.gr σε app: Κατεβάστε το σε Android και iOS

Όταν ήταν 5 ετών έμεινε ορφανός από πατέρα, καθώς ο Γεώργιος Γκάτσος ήταν από πρώτους μετανάστες στις Η.Π.Α., πέθανε στο πλοίο και τον πέταξαν στον Ατλαντικό

Ο ποιητής τέλειωσε το Δημοτικό στην Ασέα, όπου και γεννήθηκε. Στη συνέχεια πήγε Γυμνάσιο στην κοντινή Τρίπολη, όπου ήρθε σε επαφή με τη λογοτεχνία, τις μεθόδους αυτοδιδασκαλίας ξένων γλωσσών, το θέατρο και τον κινηματογράφο. Με αυτό τον τρόπο κατάφερε να μάθει αρκετά καλά Αγγλικά και Γαλλικά, κάτι που αποδείχθηκε πολύ χρήσιμο, όταν το 1930 μετακόμισε στην Αθήνα.

Στην Αθήνα εγκαταστάθηκε με τη μητέρα του και την αδερφή του με σκοπό να εγγραφεί στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, αλλά διέκοψε τις σπουδές του μετά το πέρας του δεύτερου έτους. Εκτός από την έφεση λόγω της προσωπικής και εκτενούς μελέτης του στις ξένες γλώσσες, ο ίδιος είχε μελετήσει τον Παλαμά, τον Σολωμό και το δημοτικό τραγούδι, ενώ παρακολουθούσε τις νεωτεριστικές τάσεις στην ποίηση της Ευρώπης.

Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.

Η δημοσίευση κοινοποιήθηκε από το χρήστη Zvoura (@zvoura.gr)

Εκεί, άρχισε να έρχεται σε επαφή με τους λογοτεχνικούς κύκλους της εποχής. Δημοσίευσε για πρώτη φορά ποιήματά του, μικρά σε έκταση και με κλασικό ύφος, στα περιοδικά «Νέα Εστία» (1931-32) και «Ρυθμός» (1933). Την ίδια περίοδο δημοσίευσε κριτικά σημειώματα στα περιοδικά «Μακεδονικές Ημέρες», «Ρυθμός» και «Τα Νέα Γράμματα» (για τον Κωστή Μπαστιά, την Μυρτιώτισσα και τον Θράσο Καστανάκη αντίστοιχα), ενώ αργότερα συνεργάστηκε με τα «Καλλιτεχνικά Νέα» και τα «Φιλολογικά Χρονικά». Μία από τις πιο σημαντικές γνωριμίες που έκανε στη ζωή του ήταν αυτή με τον Οδυσσέα Ελύτη το 1936, μια και καθ’ αυτό τον τρόπο συνδέθηκε με το ρεύμα του ελληνικού υπερρεαλισμού.

Το μοναδικό βιβλίο που εξέδωσε όσο ζούσε είναι η ποιητική σύνθεση «Αμοργός» (Αετός, 1943), η οποία θεωρείται κορυφαία δημιουργία του ελληνικού υπερρεαλισμού με επίδραση στους νεότερους ποιητές. Με αυτό τον τρόπο άφησε και το ανεξίτηλο σημάδι του στην ελληνική ποίηση. Έκτοτε βέβαια δημοσίευσε τρία ακόμη ποιήματα: το «Ελεγείο» (1946, περ. Φιλολογικά Χρονικά) και το «Ο ιππότης κι ο θάνατος» (1947, περ. Μικρό Τετράδιο), που από το 1969 και μετά περιέχονται στο βιβλίο «Αμοργός», και το «Τραγούδι του παλιού καιρού» (1963, περ. Ο Ταχυδρόμος), αφιερωμένο στον Γιώργο Σεφέρη.

Ωστόσο, ασχολήθηκε εκτενώς με τη μετάφραση και τη συγγραφή στίχων για τραγούδια. Ειδικότερα, ασχολήθηκε ιδιαίτερα με τη μετάφραση θεατρικών έργων, κυρίως για λογαριασμό του Εθνικού Θεάτρου, του Θεάτρου Τέχνης και του Λαϊκού Θεάτρου. Ως αφορμή στάθηκε το έργο «Ματωμένος γάμος» του Ισπανού ποιητή Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα, που το μετέφρασε το 1943, εκδόθηκε από τον Ίκαρο το 1945 και ανέβηκε από τον Κάρολο Κουν στο Θέατρο Τέχνης το 1948. Παρόλα αυτά το μεταφραστικό του έργο ήταν πλούσιο, αφού μετέφρασε και άλλα έργα του Λόρκα, αλλά και σπουδαίων συγγραφέων, όπως είναι ο Τεννεσί Ουίλιαμς και ο Ευγένιος Ο’ Νιλ.

Παράλληλα, για βιοποριστικούς λόγους συνεργάστηκε με την «Αγγλοελληνική Επιθεώρηση» ως μεταφραστής και με την Ελληνική Ραδιοφωνία ως μεταφραστής, διασκευαστής και ραδιοσκηνοθέτης.,

Η μεγάλη συνεισφορά του Γκάτσου, ωστόσο, είναι στο τραγούδι ως στιχουργού, αφού “πάντρεψε” την ποίηση με τη μουσική, δίνοντας μουσικά “διαμάντια” μέσω των συνεργασιών του με σπουδαία ονόματα, όπως είναι ο Μάνος Χατζηδάκις, ο Μίκης Θεοδωράκης, ο Σταύρος Ξαρχάκος και άλλοι πολλοί. Μάλιστα, αξίζει να σημειωθεί ότι το σύνολο του στιχουργικού του έργου βρίσκεται συγκεντρωμένο στον τόμο «Όλα τα τραγούδια» (εκδ. Πατάκη, 1999).

Ποιήματα και στίχοι του έχουν μεταφραστεί στα Αγγλικά, Γαλλικά, Δανέζικα, Ισπανικά, Ιταλικά, Καταλανικά, Κορεατικά, Σουηδικά, Τουρκικά, Φινλανδικά, ενώ το το 1987 τιμήθηκε με το Βραβείο του Δήμου Αθηναίων για το σύνολο του έργου του. Το 1991 του απονεμήθηκε ο τίτλος του Αντεπιστέλλοντος Μέλους της Βασιλικής Ακαδημίας Καλών Γραμμάτων της Βαρκελώνης για τη συμβολή του στη διάδοση της ισπανικής λογοτεχνίας στην Ελλάδα.

Έφυγε από τη ζωή στις 12 Μαΐου 1992 σε ηλικία 80 ετών, αφήνοντας πίσω του σπουδαία πολιτιστική παρακαταθήκη.

Ακολουθεί το ποίημα του Νίκου Γκάτσου με τίτλο “Κεμάλ”.

Ακούστε την ιστορία του Κεμάλ
ενός νεαρού πρίγκιπα, της ανατολής
απόγονου του Σεβάχ του θαλασσινού, που νόμισε ότι μπορεί να αλλάξει τον κόσμο.
αλλά πικρές οι βουλές του Αλλάχ
και σκοτεινές οι ψυχές των ανθρώπων.

Στης Ανατολής τα μέρη μια φορά και ένα καιρό
ήταν άδειο το κεμέρι, μουχλιασμένο το νερό
στη Μοσσούλη, τη Βασσόρα, στην παλιά τη χουρμαδιά
πικραμένα κλαίνε τώρα της ερήμου τα παιδιά.

Κι ένας νέος από σόι και γενιά βασιλική
αγροικάει το μοιρολόι και τραβάει κατά εκεί.
τον κοιτάν οι Βεδουίνοι με ματιά λυπητερή
κι όρκο στον Αλλάχ τους δίνει, πως θ’ αλλάξουν οι καιροί.

Σαν ακούσαν οι αρχόντοι του παιδιού την αφοβιά
ξεκινάν με λύκου δόντι και με λιονταριού προβιά
απ’ τον Τίγρη στον Ευφράτη, απ’ τη γη στον ουρανό
κυνηγάν τον αποστάτη να τον πιάσουν ζωντανό.

Πέφτουν πάνω του τα στίφη, σαν ακράτητα σκυλιά
και τον πάνε στο χαλίφη να του βάλει την θηλιά
μαύρο μέλι μαύρο γάλα ήπιε εκείνο το πρωί
πριν αφήσει στην κρεμάλα τη στερνή του την πνοή.

Με δύο γέρικες καμήλες μ’ ένα κόκκινο φαρί
στου παράδεισου τις πύλες ο προφήτης καρτερεί.
πάνε τώρα χέρι χέρι κι είναι γύρω συννεφιά
μα της Δαμασκού τ’ αστέρι τους κρατούσε συντροφιά.

Σ’ ένα μήνα σ’ ένα χρόνο βλέπουν μπρος τους τον Αλλάχ
που από τον ψηλό του θρόνο λέει στον άμυαλο Σεβάχ:
«νικημένο μου ξεφτέρι δεν αλλάζουν οι καιροί,
με φωτιά και με μαχαίρι πάντα ο κόσμος προχωρεί»

Καληνύχτα Κεμάλ, αυτός ο κόσμος δε θα αλλάξει ποτέ
Καληνύχτα…

Το ποίημα έχει μελοποιηθεί και αρχικά ερμηνεύτηκε από το Mάνο Χατζηδάκη.