Κική Δημουλά: Η ποιήτρια του «ανυπεράσπιστου έρωτα» και της «άκλιτης μνήμης»

Η Κική Δημουλά υπήρξε μία από τις εμβληματικότερες Ελληνίδες ποιήτριες που «στιγμάτισε» το ελληνικό λογοτεχνικό γίγνεσθαι με το έργο της. Ανήκε στη δεύτερη μεταπολεμική ποιητική γενιά και έφυγε από τη ζωή στις 22 Φεβρουαρίου 2020, δηλαδή ακριβώς τρία χρόνια πριν.

Η ποιήτρια δέχτηκε μεγάλη αναγνωρισιμότητα, το αναγνωστικό κοινό και οι κριτικοί την «αγκάλιασαν» και η ίδια έλαβε πολλά βραβεία. Μεταξύ άλλων είχε βραβευτεί από την Association Capitale Européenne des Littératures το Μάρτιο του 2010, ενώ είχε λάβει το Ευρωπαϊκό Βραβείο Λογοτεχνίας, το Β’ Κρατικό Βραβείο Ποίησης για τη συλλογή «Το λίγο του κόσμου», το Α’ Κρατικό Βραβείο Ποίησης για τη συλλογή «Χαίρε ποτέ» και το Βραβείο Ουράνη της Ακαδημίας Αθηνών για τη συλλογή «Η εφηβεία της λήθης».

Το εύρος του ποιητικού δυναμικού της φαίνεται και από το γεγονός ότι ποιήματά της έχουν μεταφραστεί σε αρκετές γλώσσες και πιο συγκεκριμένα στα Αγγλικά, τα Γαλλικά, τα Ισπανικά, τα Ιταλικά, τα Πολωνικά, τα Βουλγαρικά, τα Γερμανικά και τα Σουηδικά, ενώ ήταν η τρίτη γυναίκα στην ιστορία της Ακαδημίας των Αθηνών μετά τις Γαλάτεια Σαράντη και Αγγελική Λαΐου, που κατέλαβε την έδρα των γραμμάτων.

Αν και έλαβε την αγάπη και την αποδοχή του κόσμου, υπήρξαν και ορισμένοι επικριτές που μες στις άκρες χαρακτήρισαν την ποίησή της απλοϊκή και πολύ «συναισθηματική». Ένας από τους επικριτές της μάλιστα ήταν και ο Ντίνος Χριστιανόπουλος, ο οποίος ως ένας ποιητής της ίδιας γενιάς είχε πει για την Κική Δημουλά μεταξύ άλλων: «Η Κική Δημουλά τι είναι; Για μένα, είναι ένα μηδενικό. Σλόγκαν τα ποιήματα της, με διάφορα εντυπωσιακά εφέ που δεν λένε τίποτε.» Παρόλα αυτά οι αρνητικές φωνές «χάνονταν» στον ορυμαγδό των ανθρώπων που λάτρευαν την ποίησή της.

Πολλά άτομα ήρθαν σε επαφή με την ποίηση της Κικής Δημουλά στα σχολικά τους χρόνια, αφού διάφορα ποιήματά της αποτελούσαν μέρος της ύλης. Μάλιστα, το «Σημείο Αναγνωρίσεως» ήταν στην ύλη των Πανελληνίων για πολλά χρόνια, ενώ στις Πανελλήνιες 2022 «έπεσε» κείμενο με τίτλο «Θυμάμαι, άρα ζω;», το οποίο ήταν απόσπασμα από την Ομιλία της ποιήτριας που δημοσιεύτηκε στο βιβλίο «Εκλήθην ομιλήτρια».

Λίγα λόγια για την ποίηση της Κικής Δημουλά

Ο πανεπιστημιακός καθηγητής και ερευνητής της Νέας Ελληνικής Φιλολογίας Γιάννης Παπακώστας σχολιάζοντας την ποίηση της Κικής Δημουλά χαρακτήρισε την ποίησή της «ως ποίηση εσωτερικού χώρου όχι μόνο γιατί κινείται μέσα στο σπίτι, από το σαλόνι στην κουζίνα δηλαδή, αλλά γιατί ακόμα και αν είναι έξω, η ποίησή της είναι ποίηση του μέσα χώρου, της ψυχής».

Θα έλεγε κανείς ότι πρόκειται ίσως για έναν από τους πιο εύστοχους σχολιασμούς, αφού η ποίηση της Κικής Δημουλάς «ξεκλειδώνει» ενδόμυχες σκέψεις και συναισθήματα που είναι βαθιά ριζωμένα. Η ποίησή της μοιάζει να «αποκαθήλωσε» το συναισθηματισμό από ένα βάθρο καθωσπρεπισμού και «πρέπει» και να τον έφερε στα μέτρα όλων μας. Χωρίς υπερθεματισμούς, μεγάλη έκταση και βαρύγδουπο λεξιλόγιο, η Κική Δημουλά κατάφερε να εκφράσει το αδιέξοδο του έρωτα, τον χωρισμό και το πικρό αντίο με απλότητα.

Επιπλέον, μέσω του έργου της απομυθοποίησε τους σύνθετους και μακροσκελείς συμβολισμούς και γι’ αυτό το λόγο νομίζω ότι κατάφερε να «μιλήσει» στην καρδιά τόσων αναγνωστών, ακόμη και αν αυτοί δεν διάβαζαν γενικότερα ποίηση. Τα ποιήματά της πάντα «έκρυβαν» κάτι, αλλά ταυτόχρονα αυτό το «κάτι» ήταν παρόν και εμφανές για όποιον και όποια ήθελε να το δει. Αν ήθελες λοιπόν να «μπεις» στο νόημα, έπρεπε κατά κύριο λόγο απλώς να το θέλεις.

Η Κική Δημουλά απαλλάχθηκε από καθωσπρεπισμούς και ταμπελάκια και εξέφρασε ποικιλοτρόπως τον πόνο του αποχαιρετισμού. Μίλησε για «ανυπεράσπιτους έρωτες» όσο έπινε «κονιάκ μηδέν αστέρων» και μιλούσε για «τα πάθη της βροχής» και την ευτυχία «που δεν είναι ξεκάθαρη καιρική συνθήκη». Και όσο οι αναγνώστες «χάνονταν» σε αυτούς τους μικρούς συμβολισμούς, άλλο τόσο «έβρισκαν» το νόημα μέσα στα μικρά σε μέγεθος και μεγάλα σε νόημα ποιήματά της.

Συνεπώς, η ποίηση της Κικής Δημουλά είχε την τέλεια «ισορροπία» ανάμεσα στο συγκινησιακό και το απλοϊκό χωρίς να χάνει την ουσία της και χωρίς να σταματήσει να «αγγίζει] το κοινό της. Γι’ αυτό το λόγο άλλωστε το έργο της αγαπήθηκε και συνεχίζει να διαβάζεται έως και σήμερα.

Αντί επιλόγου

Κλείνοντας αυτό το άρθρο, θα ήθελα να παραθέσω ένα από τα πιο γνωστά ποιήματά της, το οποίο λειτούργησε και ως σημείο αναφοράς για τον τίτλο του παρόντος κειμένου.

«Ο Πλυθυντικός Αριθμός»

Ο έρωτας,
όνομα ουσιαστικόν,
πολύ ουσιαστικόν,
ενικού αριθμού,
γένους ούτε θηλυκού ούτε αρσενικού,
γένους ανυπεράσπιστου.
Πληθυντικός αριθμός
οι ανυπεράσπιστοι έρωτες.

Ο φόβος,
όνομα ουσιαστικόν,
στην αρχή ενικός αριθμός
και μετά πληθυντικός:
οι φόβοι.
Οι φόβοι
για όλα από δω και πέρα.

Η μνήμη,
κύριο όνομα των θλίψεων,
ενικού αριθμού,
μόνον ενικού αριθμού
και άκλιτη.
η μνήμη, η μνήμη, η μνήμη.

Η νύχτα,
όνομα ουσιαστικόν,
γένους θηλυκού,
ενικός αριθμός.
πληθυντικός αριθμός
οι νύχτες.
οι νύχτες από δω και πέρα
(Το λίγο του κόσμου, 1971)

Διαβάστε ακόμη:

• Τάκης Βαρβιτσιώτης: Έξι ποιήματα με αφορμή τα 12 χρόνια από το θάνατό του
• Θα μπορούσε η μουσική της Lana Del Rey να μας «ξεναγήσει» στην ποίηση του Καβάφη;
• Νίκος Καββαδίας: Το γυναικείο φύλο μέσα από τα μάτια του «ιδανικού κι ανάξιου εραστή»
• Δέκα ποιήματα για να αγαπήσεις την ποίηση

Πηγή εικόνων: Intime