Νίκος Καββαδίας: Το γυναικείο φύλο μέσα από τα μάτια του «ιδανικού κι ανάξιου εραστή»

Ο Νίκος Καββαδίας, ένας από τους πιο διάσημους Έλληνες ποιητές, μας ταξίδεψε μέσα από το έργο του σε μέρη μακρινά, σε θάλασσες απρόσιτες και σε βαθείς ωκεανούς. Μας άνοιξε πόρτες που ίσως ποτέ δεν θα μπορούσαμε να βρούμε το κλειδί και περιπλανηθήκαμε μέσα από την πένα του σε τόπους εξωτικούς, βγαλμένους από παραμύθια που πάντοτε γεμίζουν τη φαντασία μας με κάθε λογής χρώμα, χωρίς φραγμούς και δισταγμούς.

Ο αγαπημένος ποιητής γεννήθηκε στις 11 Ιανουαρίου το 1910 σε μια επαρχιακή πόλη της περιοχής του Χαρμπίν στην Κίνα, από γονείς Κεφαλλονίτες. Το 1914 με το ξέσπασμα του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου η οικογένεια έρχεται στην Ελλάδα, στο Αργοστόλι, ενώ ο πατέρας επιστρέφει στις επιχειρήσεις του στη Ρωσία, όπου καταστρέφεται οικονομικά. Το 1921 γυρίζει και πάλι στην Ελλάδα, τσακισμένος και ανίκανος να προσαρμοσθεί στην ελληνική πραγματικότητα. Ύστερα από εκεί εγκαθίστανται στον Πειραιά.

Το 1928 δίνει εξετάσεις στην Ιατρική Σχολή, αλλά την ίδια χρονιά αρρωσταίνει βαριά ο πατέρας του και αναγκάζεται να δουλέψει. Για μερικούς μήνες εργάζεται σε ναυτικό γραφείο, κρατώντας τα λογιστικά βιβλία, και τον επόμενο χρόνο, αμέσως μετά το θάνατο του πατέρα του, μπαρκάρει ναύτης σε φορτηγό.

Κατά τη διάρκεια των ταξιδιών του, αποτυπώνει στο χαρτί τις εικόνες από τα μέρη που επισκέπτεται, τη ναυτική ζωή, τους ναυτικούς και τις σχέσεις τους με την πατρίδα τους, τη θάλασσα και τις γυναίκες. Τον Ιούνιο του 1933 κυκλοφορεί την πρώτη του ποιητική συλλογή, με τίτλο «Μαραμπού» και εισαγωγικό σημείωμα του Καίσαρα Εμμανουήλ. Το βιβλίο τυπώνεται σε 245 αντίτυπα, στο τυπογραφείο του περιοδικού «Ο Κύκλος», με έξοδα του ίδιου.

Το 1939 παίρνει το δίπλωμα ασυρματιστή, αν και αρχικά ήθελε να γίνει καπετάνιος. Ακολουθεί ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος, πηγαίνει στρατιώτης στην Αλβανία και στα χρόνια της Γερμανικής Κατοχής μένει ξέμπαρκος στην Αθήνα. Ξαναμπαρκάρει το 1944 και ταξιδεύει αδιάκοπα ως ασυρματιστής σ’ όλο τον κόσμο.

Τον Ιανουάριο του 1947 εκδίδεται η δεύτερη ποιητική συλλογή του «Πούσι» κι επανεκδίδεται, ύστερα από δεκατέσσερα χρόνια, το εξαντλημένο «Μαραμπού» από τον Θανάση Καραβία, ο οποίος το Μάρτιο του 1954 θα κυκλοφορήσει και τη «Βάρδια», το μοναδικό πεζό του Νίκου Καββαδία.

Από το τελευταίο ταξίδι του επέστρεψε το Δεκέμβριο του 1974 και αμέσως ξεκίνησε τις προετοιμασίες για την έκδοση της τρίτης ποιητικής συλλογής του, την οποία όμως δεν πρόλαβε να δει τυπωμένη. Πέθανε ξαφνικά στις 10 Φεβρουαρίου του 1975, από εγκεφαλικό επεισόδιο. Στην ατζέντα του βρέθηκαν τρεις στίχοι που ήθελε να τους προτάξει στο «Τραβέρσο», κάτι που δεν πραγματοποιήθηκε.

Ανήκει στους ελάσσονες Έλληνες ποιητές όμως το κοσμοπολίτικο έργο του, είναι ιδιαίτερα δημοφιλές στο ευρύ κοινό χάρη στον μεγάλο μουσικό Θάνο Μικρούτσικο που μελοποίησε ποιήματά του στον πασίγνωστο δίσκο του «Σταυρός του Νότου».

Νίκος Καββαδίας: Η θέση της γυναίκας στο έργο του

Στο έργο του Νίκου Καββαδία περίοπτη θέση κατέχει η θάλασσα και η γοητεία του άγνωστου και του μακρινού, αυτού που στο ευρύ κοινό μοιάζει ως κάτι δύσβατο, ονειρικό και ιδανικά ακατόρθωτο. Όμως μία άλλη μεγάλη αγάπη παράλληλη με αυτή που έχει για τη θάλασσα, βρίσκεται διάχυτη μέσα στο έργο του. Η αγάπη του ποιητή για τις γυναίκες, πολλές φορές γίνεται δυσνόητη, ακόμη και παρεξηγήσιμη. Αν κάποιος απομονώσει στίχους από το έργο του, ίσως και να καταλήξει στο συμπέρασμα ότι τις μισεί.

Φράσεις όπως “όλες είναι ίδιες“, ίσως ενισχύουν αυτό το συμπέρασμα όμως στην ουσία ο Νίκος Καββαδίας αγαπάει τις γυναίκες για αυτό ακριβώς που είναι, αλλά κυρίως για τον τρόπο που ο ίδιος βλέπει την ύπαρξή του μέσα από το καθρέφτισμα του εαυτού του στη γυναικεία ύπαρξη. Άλλοτε με απαξίωση και άλλοτε με εξιδανίκευση, μέσα στο έργο του η σχέση με το γυναικείο φύλο περνάει διακυμάνσεις που μοιάζουν με τα κύματα της θάλασσας. Αγριεύουν ή κοπάζουν, ανάλογα με τις προσταγές του καιρού.  Έτσι και η ύπαρξη των γυναικών γοητεύει τον ποιητή, πολλές φορές δημιουργεί σύγχυση μέσα στο νου του, αλλά παράλληλα τον συναρπάζει τόσο σε σωματικό, όσο και σε ψυχικό επίπεδο. Ο ίδιος λάτρεψε το γυναικείο σώμα όσο κανένας άλλος ποιητής και μάλιστα δήλωσε πως ήξερε την εθνικότητα κάθε γυναίκας με μάτια κλειστά, έχοντας κριτήριο μόνο την αφή.

Ο πληρωμένος έρωτας κατείχε μία κυρίαρχη θέση στη ζωή του ποιητή και κατά συνέπεια αποτυπώθηκε αρκετές φορές στο έργο του. Άλλωστε δεν πρέπει να λησμονούμε ότι η ιστορία των ποιημάτων του, είναι η ιστορία ενός ναυτικού που γυρίζει από λιμάνι σε λιμάνι, πράγμα που σημαίνει ότι οι σταθερές σχέσεις τις περισσότερες φορές αποτελούν κάτι ανέφικτο. Ο τρόπος που ο θαλασσινός ποιητής αντιμετωπίζει τις ιερόδουλες μέσα στο έργο του αισθάνομαι ότι τις δικαιώνει καθώς δεν πέφτει στην παγίδα της αγιοποίησης αλλά ούτε και της επίκρισης. Αυτή η ματιά διέπει και ολόκληρο το έργο του Νίκου Καββαδία. Η πολυπλοκότητα των γυναικών, των ιερόδουλων, της θάλασσας και της ζωής, δημιουργούν ποικίλα και αντικρουόμενα συναισθήματα στον ψυχισμό του ποιητή. Άλλωστε τα ίδια συναισθήματα του δημιουργεί και ο ίδιος του ο εαυτός (βλέπε “θα μείνω πάντα ιδανικός και ανάξιος εραστής“).

Ο έρωτας στη ζωή του Νίκου Καββαδία

Εκτός από τις περιστασιακές σχέσεις που ο ίδιος o Νίκος Καββαδίας περιγράφει στο έργο του, οι οποίες αποτυπώνονται έντονα και παρότι βραχυχρόνιες φαίνονται να έχουν βαρύτητα στη συνείδηση του ποιητή, ο μόνος γνωστός τους έρωτας με μία γυναίκα της “στεριάς” ήταν αυτός με τη Θεανώ Σούνα, μία φοιτήτρια την οποία ερωτεύτηκε παράφορα τα δύο τελευταία χρόνια της ζωής του. Ήταν ένας έρωτας καταδικασμένος καθώς η Σουνά ήταν μια όμορφη φιλόλογος μόλις 25 ετών. Αυτό βέβαια δεν εμπόδισε τον Καββαδία να της γράφει ερωτικά γράμματα και να της αφιερώσει δύο από τα ωραιότερα ποιήματά του. Μαζί της συζητούσε για τα ποιήματα της τελευταίας του συλλογής “Τραβέρσο” και μέσα από αυτόν τον απρόσιτο πρακτικά έρωτα, διαφαίνεται ότι ο Νίκος Καββαδίας αγαπούσε τη γυναικεία πνευματικότητα, όσο και τη σωματική επαφή.

Ακολουθεί το ερωτικό γράμμα που έγραψε ο Νίκος Καββαδίας στη Θεανώ Σούνα:

Κοριτσάκι μου, Θαλασσωμένο απόψε το Αιγαίο.
Το ίδιο κι εγώ.

Χθες δεν πρόλαβα να καθίσω στο τραπέζι κι ένα τηλέφωνο
με κατέβασε στο λιμάνι. Στις εφτά που σαλπάραμε, δεν
μπορούσα να περπατήσω από την κούραση. Η παρηγοριά μου
ήταν η «ώρα» σου. Η λύπη μου ότι δεν κυβέρνησα ούτε στιγμή
το καταπληκτικό Θαλασσινό σκαρί, το κορμί σου.

Από δειλία και ατζαμοσύνη σήκωσα το κόκκινο σινιάλο της Ακυβερνησίας.
Είδα χθες, πολλές φορές την κοπέλα της πλώρης:
Τη λυσίκομη φιγούρα να σκοτεινιάζει, να θέλει να κλάψει.

Σα να ῾χε πιστέψει για πρώτη φορά ότι πέθανε, ο Μεγαλέξανδρος,
όμως το Καρχηδόνιο επίχρισμά του έμενε το ίδιο λαμπρό.
Με το αυτοκρατορικό κάλυμμά του. Κόκκινο της Πομπηίας
Rosso romano, πορφυρό της Δαμασκός.
Βελούδο που σκεπάζει ιερὸ δισκοπότηρο.
Όστρακο ωκεάνιο αλμυρό. Κρασί βαθυκόκκινο που δίνει
δόξα στο κρύσταλλο. Πληγή απὸ κοπίδι κινέζικο.
Αστραπή. Βυσσινί ηλιοβασίλεμα.

Λαμπάδα της πίστης μου.
Ανοιχτὸ σημάδι του έρωτά μου
Όνειρο και τροφή της παραφροσύνης μου
Σε αγκαλιάζω.

Κόλιας

Ένα από τα ποιήματα που της αφιέρωσε είναι το πασίγνωστο “Fata Morgana“:

Θα μεταλάβω με νερό θαλασσινό
στάλα τη στάλα συναγμένο απ’ το κορμί σου
σε τάσι αρχαίο, μπακιρένιο αλγερινό,
που κοινωνούσαν πειρατές πριν πολεμήσουν.

Πανί δερμάτινο, αλειμμένο με κερί,
οσμή από κέδρο, από λιβάνι, από βερνίκι,
όπως μυρίζει αμπάρι σε παλιό σκαρί
χτισμένο τότε στον Ευφράτη στη Φοινίκη.

Σκουριά πυρόχρωμη στις μίνες του Σινά.
Οι κάβες της Γερακινής και το Στρατόνι.
Το επίχρισμα. Η άγια σκουριά που μας γεννά,
Μας τρέφει, τρέφεται από μας, και μας σκοτώνει.

Πούθ’ έρχεσαι; Απ’ τη Βαβυλώνα.
Πού πας; Στο μάτι του κυκλώνα.
Ποιαν αγαπάς; Κάποια τσιγγάνα.
Πώς τη λένε; Φάτα Μοργκάνα.

Η θέση της γυναίκας στο έργο του Νίκου Καββαδία πολλές φορές είναι φανερή, κάποιες έμμεση και άλλες υποσυνείδητη. Πάντως σίγουρα υπάρχει έντονα και διέπει το είναι του ποιητή, σε μία σχέση πάθους και μίσους που είναι άλλοτε καταστροφική αλλά παράλληλα ζωοδόχος. Το πιο χαρακτηριστικό έργο του για αυτή τη σχέση τιτλοφορείται “Γυναικά“:

Χόρεψε πάνω στο φτερό του καρχαρία.
Παίξε στον άνεμο τη γλώσσα σου και πέρνα.
Αλλού σε λέγανε Γιουδήθ, εδώ Μαρία.
Το φίδι σκίζεται στο βράχο με τη σμέρνα.

Από παιδί βιαζόμουνα, μα τώρα πάω καλιά μου.
Μια τσιμινιέρα με όρισε στον κόσμο και σφυρίζει.
Το χέρι σου, που χάιδεψε τα λιγοστά μαλλιά μου,
για μια στιγμή αν με λύγισε, σήμερα δε με ορίζει.

Το μετζαρόλι ράγισε και το τεσσαροχάλι.
Την τάβλα πάρε, τζόβενο, να ξαναπάμε αρόδο.
Ποιος σκύλας γιος μας μούντζωσε κι έχουμε τέτοιο χάλι,
που γέροι και μικρά παιδιά μας πήραν στο κορόιδο;

Βαμμένη. Να σε φέγγει κόκκινο φανάρι.
Γιομάτη φύκια και ροδάνθη, αμφίβια Μοίρα.
Καβάλαγες ασέλωτο με δίχως χαλινάρι,
πρώτη φορά, σε μια σπηλιά, στην Αλταμίρα.

Σαλτάρει ο γλάρος το δελφίνι να στραβώσει.
Τι με κοιτάς; Θα σου θυμίσω εγώ που μ’ είδες.
Στην άμμο πάνω σ’ είχα ανάστροφα ζαβώσει
τη νύχτα που θεμέλιωναν τις Πυραμίδες.

Το τείχος περπατήσαμε μαζί το Σινικό.
Κοντά σου ναύτες απ’ την Ουρ πρωτόσκαρο εβιδώναν.
Ανάμεσα σε ολόγυμνα σπαθιά στο Γρανικό
έχυνες λάδι στις βαθιές πληγές του Μακεδόνα.

Πράσινο. Αφρός, θαλασσινό βαθύ και βυσσινί.
Γυμνή. Μονάχα ένα χρυσό στη μέση σου ζωστήρι.
Τα μάτια σου τα χώριζαν εφτά Ισημερινοί
μες στου Giorgione το αργαστήρι.

Πέτρα θα του ‘ριξα και δε με θέλει το ποτάμι.
Τι σου ‘φταιξα και με ξυπνάς προτού να φέξει.
Στερνή νυχτιά του λιμανιού δεν πάει χαράμι.
Αμαρτωλός που δε χαρεί και που δε φταίξει.

Βαμμένη. Να σε φέγγει φως αρρωστημένο.
Διψάς χρυσάφι. Πάρε, ψάξε, μέτρα.
Εδώ κοντά σου, χρόνια ασάλευτος να μένω
ως να μου γίνεις Μοίρα, Θάνατος και Πέτρα.

Ινδικός Ωκεανός 1951

Η γυναίκα στη ζωή και το έργο του Νίκου Καββαδία είναι πολύπλευρη, πολύπλοκη, καταστροφική. Θεραπεύει, αγαπάει, εξαπατάει, μοιάζει με τις υπόλοιπες και παράλληλα με καμία. Είναι η μάνα, η αδερφή, η φίλη, η σύντροφος, η ιερόδουλη. Είναι νέα, ώριμη, γερασμένη και έχει τόσες εθνικότητες, όσες τα μέρη που ταξίδεψε αλλά και εκείνα που έπλασε με το νου του.

Διαβάστε ακόμη:

• 5 ποιήματα του Νίκου Καββαδία που θα σε ταξιδέψουν
• Ουμπέρτο Έκο: Η ζωή και ο κόσμος μέσα από το σπουδαίο του έργο
• Τζον Λένον: Δέκα αποφθέγματα για τον κόσμο από τον αγωνιστή της ειρήνης
• Η τέχνη απέναντι στον φασισμό: 8 αποσπάσματα που ξορκίζουν το «τέρας»
• Σιμόν ντε Μποβουάρ: Ο φεμινισμός και οι γυναίκες μέσα από το πάντα επίκαιρο έργο της