Θα μπορούσε η μουσική της Lana Del Rey να μας «ξεναγήσει» στην ποίηση του Καβάφη;

Η Lana Del Rey είναι μία σπουδαία Αμερικανίδα τραγουδίστρια που έκανε το μουσικό της ντεμπούτο το 2010 με τον δίσκο «Lana Del Rey», ο οποίος μετά από λίγο καιρό αποσύρθηκε. Έτσι το επίσημο άλμπουμ μέσω του οποίου συστήθηκε ουσιαστικά στο κοινό της ήταν το «Born to Die» που κυκλοφόρησε το 2012 και περιελάμβανε μέσα τραγούδια όπως το «Born To Die», το «Blue Jeans» και το «Summertime Sadness». Αν και η Lana Del Rey είναι παρούσα στη μουσική βιομηχανία εδώ και μία δεκαετία, αποτελεί μία αρκετά μυστηριώδη περσόνα με μία ιδιαίτερη και μοναδική μουσική ιδιοσυγκρασία, την οποία θα επιχειρήσουμε να εξερευνήσουμε παρακάτω σε συνδυασμό με την ποίηση του Κωνσταντίνου Καβάφη.

Ο Κωνσταντίνος Καβάφης είναι ένας από τους σημαντικότερους Έλληνες ποιητές που έζησε από το 1863 έως και το 1933. Αν και ήταν Έλληνας ποιητής, είχε επισκεφθεί την Ελλάδα μόνο δύο φορές βλέποντας μόνο κλασικά μνημεία, κάτι που διαφοροποίησε σε μεγάλο βαθμό την ποίησή του από την ποίηση που έγραψαν οι Έλληνες ομότεχνοί του εκείνη την εποχή. Έχοντας ζήσει το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του στην Αλεξάνδρεια, η οποία πολλές φορές εμφανίζεται στα ποιήματά του, έγραψε ποίηση απαλλαγμένη από ζητήματα που ταλάνιζαν τους Έλληνες ποιητές εκείνης της περιόδου καταφέρνοντας να διαφοροποιηθεί και εν τέλει να γίνει ένας οικουμενικός ποητής που συχνά αποκαλείται από πολλούς ως ο μεγάλος Αλεξανδρινός ποιητής.

 

Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.

 

Η δημοσίευση κοινοποιήθηκε από το χρήστη ONASSIS STEGI (@onassis.stegi)

Ίσως σε αυτό το σημείο να σκέφτεστε τι κοινό μπορεί να έχουν δύο καλλιτέχνες που όχι μόνο ανήκουν σε διαφορετικά είδη τέχνης -η Lana Del Rey στη μουσική και ο Καβάφης στην ποίηση-, αλλά έχουν ζήσει σε διαφορετική εποχή και έχουν διαφορετικό υπόβαθρο και επιρροές. Σε αυτό το άρθρο λοιπόν καλείστε να αφεθείτε στα «χέρια» της Τέχνης, μουσικής και ποιητικής, και χωρίς προκαταλήψεις να προσπαθήσετε να δημιουργήσετε έναν κοινό καμβά, όπου έστω και νοητά οι δύο αυτοί καλλιτέχνες φαινομενικά μπορούν για λίγο να συναντηθούν.

Έτσι, μακριά από φιλολογικές αναλύσεις και με διάθεση να εξερευνήσουμε απλώς την καβαφική ποίηση, θα χρησιμοποιήσουμε τη μουσική της Lana Del Rey ως μεγεθυντικό φακό για να δούμε λίγο καλύτερα την καβαφική ποίηση μέσω των κοινών στοιχείων που πιστεύουμε ότι ίσως έχει του έργο του ποιητή με αυτό της Lana Del Rey.

Η αγάπη για τη νεότητα, το μίσος για την φθορά του χρόνου

Δεν θυμάμαι ακριβώς πότε ήταν η πρώτη φορά που άκουσα κάποιο τραγούδι της Lana Del Rey, αλλά σίγουρα το πρώτο τραγούδι της που μού κέντρισε το ενδιαφέρον ήταν το «Young and Beautiful».

Αδιαμφισβήτητα ο ρυθμός και οι στίχοι του τραγουδιού σε συνδυασμό με την χροιά της Lana Del Rey σού δημιουργούν την αίσθηση της νοσταλγίας. Όταν τραγουδάει το «Will you still love me when I’m no longer young and beautiful?» είναι εμφανής ο φόβος και ίσως η υποκρύπτουσα απέχθεια για τη φθορά που προκαλεί στο σώμα η πάροδος του χρόνου. Στον επόμενο στίχο όμως λέει «Will you still love me when I got nothing but my aching soul?» και εμφανίζεται σίγουρη πως τουλάχιστον θα είναι νέα στην ψυχή.

Η σχεδόν εμμονική απέχθεια για τη φθορά που προκαλεί ο χρόνος και τα γηρατειά και η αγάπη για τα νιάτα και το νεανικό σώμα είναι εμφανής σε πολλά ποιήματα του Καβάφη. Στο ποίημά του Μελαγχολία του Ιάσωνος Κλεάνδρου ποιητού εν Κομμαγηνή 595 μ.Χ. ο Καβάφης γράφει χαρακτηριστικά πως «τό γήρασμα του σώματος καί της μορφής είναι πληγή από φρικτό μαχαίρι».

Για τον Καβάφη το γήρας είναι φρικτό και στο συγκεκριμένο ποίημα μοιάζει απελπισμένος ψάχνοντας τρόπους να ανακουφιστεί έστω και για λίγο από τον πόνο της φθοράς που προκαλεί ο χρόνος. Στο ποίημα η ανακούφιση έρχεται από την ίδια την ποίηση. Η Lana Del Rey δεν βρίσκει ανακούφιση από τη μουσική, αλλά από την αγάπη και, φυσικά, τη νεανική της ψυχή.

Και ίσως εκεί να έγκειται και η διαφορά τους: Για τον Καβάφη δεν υπάρχει «φως» στο τούνελ, ενώ για τη Lana Del Rey η πληγή που προκαλεί η φθορά του χρόνου μπορεί να «κλείσει». Βέβαια, σε αυτό το σημείο αξίζει να αναφέρουμε ότι ο Καβάφης σε αυτό το ποίημα γράφει υπό το πρίσμα ενός μεσήλικα ετών 58, ενώ η Lana Del Rey τραγουδάει από την «ασφάλεια» της νεότητας. Βέβαια, η απέχθεια για την πάροδο του χρόνου είναι εμφανής και σε πρωιμότερα ποιήματα του Καβάφη, όπως το «Πολύ Σπανίως» όπου ένας γέροντας μπαίνει στο σπίτι για να «κρύψει τα χάλια γηρατειά του», και ως εκ τούτου μιλάμε για μία αρκετά μεγάλη διαφορά στην οπτική και το συναίσθημα που αφήνει το έργο των δύο καλλιτεχνών συνολικά.

Επίπονος χωρισμός και βασανιστική μνήμη

Στο «Dark Paradise» η Lana Del Rey τραγουδάει πως «there’s no remedy for memory» με τον ρυθμό του τραγουδιού να είναι αρκετά υποβλητικός και κάτι μάς λέει πως αν ο Καβάφης άκουγε τον στίχο, θα συμφωνούσε. Αυτό τουλάχιστον αντιλαμβανόμαστε από τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζει ο Καβάφης όχι μόνο τον χρόνο που δεν σταματά να κυλά, αλλά και τη μνήμη που είτε θέλεις είτε όχι κρατάει αναμνήσεις ζωντανές, κάτι που μεγαλώνοντας ενδεχομένως και να πονάει.

«Δώδεκα και μισή. Πώς πέρασεν η ώρα. Δώδεκα και μισή. Πώς πέρασαν τα χρόνια» γράφει ο Καβάφης στο «Απ’ Τες Εννιά». Μάλιστα, ο στίχος τοποθετείται στο τέλος του ποιήματος δίνοντας έτσι έμφαση στο μόνο πράγμα που είναι σίγουρο σε αυτή τη ζωή: Ο χρόνος κυλάει, άνθρωποι έρχονται, άνθρωποι φεύγουν, χωρίζουμε, γνωρίζουμε νέους ανθρώπους, βγαίνουμε, ερωτευόμαστε, πληγονόμαστε και πάλι από την αρχή, αλλά ο χρόνος κυλά και όσο κυλά τα πάντα ρει και γίνονται αναμνήσεις. Και μερικές φορές οι ευχάριστες στιγμές που γίνονται αναμνήσεις μάς πονάνε, γιατί τα χρόνια περνούν και ίσως δεν ζήσουμε ποτέ ξανά κάτι τόσο όμορφο!

Για τον Καβάφη μάλιστα ο καιρός περνάει γρήγορα. Στα «Κεριά», το παρελθόν παρομοιάζεται με μία γραμμή από σβησμέννα κεριά που έρχονται σε αντιδιαστολή με τα αναμμένα που συμβολίζουν το μέλλον. «Τί γρήγορα που η σκοτεινή γραμμή μακραίνει,
τί γρήγορα που τα σβυστά κεριά πληθαίνουν» γράφει στο τέλος ο ποιητής και είναι εμφανές το βάσανο που νιώθει επειδή ο χρόνος κυλά. Συνεπώς, και για τον Καβάφη δεν υπήρχε κάποιο βάλσαμο που να ανακουφίζει από τη μνήμη, η οποία είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με το πέρασμα του χρόνου.

Φυσικά, ο έρωτας τόσο στον Καβάφη όσο και στη Lana Del Rey δεν απουσιάζει και θα έλεγε κανείς πως και οι δύο μιλούν για τις αδιέξοδες σχέσεις και τους επίπονους χωρισμούς που αυτές έχουν ως αποτέλεσμα. Για να επιστρέψουμε στο «Dark Paradise», εκεί η Lana Del Rey τραγουδάει πως «there’s no remedy for memory, your face is like a melody, it won’t leave my head». Το πρόσωπο που ερωτεύτηκε δεν είναι πια εδώ και μόνο η μνήμη της τον «συντηρεί» για την οποία δεν μπορεί να κάνει κάτι ώστε να τον σβήσει από το μυαλό της και να ανακουφιστεί.

Στο ποίημα «Ο ήλιος του απογεύματος» ο Καβάφης έγραψε «Aπόγευμα η ώρα τέσσερες, είχαμε χωρισθεί για μια εβδομάδα μόνο … Aλλοίμονον, η εβδομάς εκείνη έγινε παντοτινή». Και σε αυτό τον στίχο φαίνεται πως και για τον Καβάφη, το πρόσωπο που κάποτε είχε ερωτευτεί δεν βρίσκεται πλέον στη ζωή του, και η «παντοντινή εβδομάδα» μάς κάνει να νιώσουμε, όπως και στο τραγούδι της Del Rey, ότι κάτι δεν τον αφήνει να ξεχάσει τον έρωτά του που τελείωσε έτσι άδοξα. Και φυσικά αυτό το κάτι είναι η μνήμη!

 

Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.

 

Η δημοσίευση κοινοποιήθηκε από το χρήστη Honeymoon LDR (@honeymoon)

Φυσικά, και για τους δύο φαίνεται πολλές φορές ότι ο έρωτας μεταξύ δύο ανθρώπων δημιουργείται με μοναδικό σκοπό να καταστραφεί. Αυτό δεν σημαίνει ότι ο (επίπονος) χωρισμός δεν μπορεί να είναι και επιλογή για λόγους ανωτέρας βίας, αλλά αυτό δεν σημαίνει παράλληλα πως «το όχι το σωστό» -όπως γράφει και ο Καβάφης- δεν θα σε βασανίσει στη συνέχεια. Μάλιστα, ο Καβάφης γράφει στο «Che fece… il gran rifiuto» πως «Ο αρνηθείς δεν μετανοιώνει. Αν ρωτιούνταν πάλι, όχι θα ξαναέλεγε. Κι όμως τον καταβάλλει εκείνο τ’ όχι -το σωστό- εις όλην την ζωή του».

Κάτι παρόμοιο μπορεί να πει κανείς πως λέει μουσικά και η Lana Del Rey στο «Born To Die», όπου τραγουδάει «So choose your last words, this is the last time. ‘Cause you and I, we were born to die». Όσον και αν δεν θέλει, ο έρωτας που περιγράφει στο τραγούδι είναι καταδικασμένος να τελειώσει, δηλαδή έχει «γεννηθεί» για να πεθάνει. Ο έρωτας της Lana Del Rey στο «Born To Die» εν τέλει θα πει το όχι το σωστό του Καβάφη και θα πεθάνει, και αυτή το ξέρει από την πρώτη στιγμή.

Η διαφορά στους δύο καλλιτέχνες για ακόμη μία φορά είναι η μικρή «νότα» αισιοδοξίας της Lana Del Rey. Γιατί μπορεί το τέλος να είναι δεδομένο, αλλά στον Καβάφη βλέπουμε τη διαρκή θλίψη, ενώ η Del Rey αφήνει ανοιχτό το ενδεχόμενο η ζωή να συνεχιστεί κάπως χαρούμενη και μετά το βέβαιο τέλος της σχέσης της.

Μελαγχολία

Φυσικά, για το τέλος δεν θα μπορούσαμε να αφήσουμε το ένα και μοναδικό χαρακτηριστικό που αναμφίβολα είναι παρόν στο έργο του Καβάφη, αλλά και σε πολλά τραγούδια της Lana Del Rey. Πρόκειται για τη μελαγχολία, η οποία όταν μιλάμε για την Lana Del Rey πλανάται στον αέρα. Εννοούμε ότι τη βρίσκεις στους στίχους, τη βρίσκεις στο ρυθμό, τη βρίσκεις στη χροιά της φωνής της, τη βρίσκεις ακόμη και στα video clip. Είναι εκεί και ταυτόχρονα πουθενά, αφού πάντα εκτός από τη νοσταλγία υπάρχει μία αχνή ακτίνα φωτός κι ελπίδας. Ένα τρανταχτό παράδειγμα είναι το «Summertime Sadness» όπου ολόκληρο το τραγούδι και η αισθητική του σε παρασέρνουν σε μία νοσταλγική παραζάλη.

Τώρα όσον αφορά τη μελαγχολία στο έργο του Καβάφη δεν πλανάται απλώς στον αέρα. Η μελαγχολία είναι παρούσα παντού χωρίς να αφήνει τον αναγνώστη να νιώσει ούτε για μια στιγμή έστω ένα μικρό ίχνος ελπίδας. Πάντα το τέλος είναι επίπονο, πάντα -ή σχεδόν πάντα- κάτι νοσταλγεί και μέσα από το ποίημα νοσταλγούμε κι εμείς μαζί. Ακόμη και η αλληγορική «Ιθάκη», που είναι κάπως πιο αισιόδοξη, τελειώνει με το πέρασμα του χρόνου και όσα μαθαίνει κανείς λίγο πριν το μεγάλο φινάλε της ζωής. Αν δεν είναι αυτό μελαγχολικό, τότε τι άλλο μπορεί να είναι;

Και κάπως έτσι ένας ποιητής και μία τραγουδίστρια που δεν έχουν φαινομενικά τίποτα κοινό μπορούν να συνδυαστούν. Αυτό είναι άλλωστε το μαγικό της τέχνης: Το να παίρνει κάτι ακατόρθωτο, να το «μπλέκει» και να το κάνει εφικτό. Γι’ αυτό ίσως την επόμενη φορά που θα θέλετε να ακούσετε Lana Del Rey θα μπορούσατε να διαβάσετε παράλληλα και κάποιο ποίημα του Καβάφη και να αφεθείτε συνειρμικά στους στίχους όπως ενδεχομένως κάνατε σήμερα. Και ποτέ δεν ξέρετε σε ποιο νέο όμορφο μέρος θα βρεθούν οι σκέψεις σας!

Διαβάστε ακόμη:

• Η αμφιλεγόμενη και μυστηριώδης περσόνα της Lana Del Rey
• Κ.Π. Καβάφης: 159 χρόνια από τη γέννηση του Αλεξανδρινού ποιητή