Βατράχια 2023 Επίδαυρος: Γιατί μου άρεσε τόσο πολύ και γιατί ο κόσμος έμεινε ευχαριστημένος

Το Σάββατο 29 Ιουλίου πήγα στο Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου για να παρακολουθήσω τη θεατρική παράσταση «Βατράχια» του Αριστοφάνη, μια αρχαία-αττική κωμωδία σε σκηνοθεσία της Έφης Μπίρμπα και διασκευή της ίδιας, του Κωνσταντίνου Μπαλάθρα και του Άρη Σερβετάλη, ο οποίος ήταν και ο πρωταγωνιστής Διόνυσος, μαζί με τον πιστό του ακόλουθο Ξανθία, που ενσάρκωσε ο Μιχάλης Σαράντης.

Μου αρέσει η σκηνοθετική ματιά της Έφης Μπίρμπα, ενώ υποκριτικά θεωρώ εξαιρετικούς τόσο τον Άρη Σερβετάλη όσο και τον Μιχάλη Σαράντη, οπότε είχα μια δικλείδα ασφαλείας, ότι πήγαινα να δω ανθρώπους που έχω ξαναδεί και εκτιμώ για τις ικανότητές τους και κυρίως για το συναίσθημα που μου δημιουργούν.

• Βατράχια του Αριστοφάνη στην Επίδαυρο, από την Έφη Μπίρμπα: Με Σερβετάλη, Σαράντη κι ένα σπουδαίο cast

Αυτό έγινε και στο κατάμεστο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου, το οποίο σημείωσε sold out και τη δεύτερη μέρα, με 17.500 θεατές να παρακολουθούν με θρησκευτική ευλάβεια αυτό που παρουσίασαν οι ηθοποιοί, υπό τις οδηγίες της σκηνοθέτιδας.

Σε αντίθεση με άλλες παραστάσεις στην Επίδαυρο, οπού έγινε αρνητική κριτική έως γιουχαρίσματα και αποχωρήσεις μερίδας του κοινού κατά τη διάρκεια της παράστασης, στα «Βατράχια» δεν ακούστηκε κιχ, πέρα από τις στιγμές γέλιου που ήταν πολλές, καθώς ο κόσμος γέλασε με την ψυχή του.

Καμία διαμαρτυρία, κανένα παράπονο, καμιά μουρμούρα, κανένα κινητό δεν άνοιξε διότι δεν υπήρχε «κοιλιά», ούτε στιγμές βαρεμάρας.

Η Έφη Μπίρμπα έκανε τη δική της διασκευή, μαζί με τον Άρη Σερβετάλη και τον Κωνσταντίνο Μπαλάθρα, εξηγώντας πως βλέπουν αυτοί τον αριστοφανικό λόγο. Η παράσταση ίχε μηνύματα για το σήμερα (γυναικοκτόνοι, βιαστές κτλπ), αλλά σεβάστηκε και δεν παραποίησε τον λόγο του αρχαίου κωμωδού και κατάφερε να παντρέψει εναρμονισμένα πολλά σημαντικά στοιχεία αισθήσεων, όπως το γέλιο, την τραγωδία, τη λύπη, τη χαρμολύπη. Από τη χαρά της ζωής, την ανάγκη για τη νίκη, το δίλλημα των αποφάσεων μέχρι την κατάβαση προς τον θάνατο.

Η αριστοφανική σάτιρα είναι επίκαιρη πάντα. Αυτό οφείλεται και γιατί ήταν σπουδαίος και παραμένει διαχρονικός ο αριστοφανικός λόγος και γιατί όλα τριγύρω αλλάζουν κι όλα τα ίδια μένουν.

Μια παράσταση ολοκληρωμένη με υπέροχη μουσική επένδυση, ένα σκηνικό με βασικό στοιχείο την καρδιά και το έδαφος από καθρέφτη. Λιτό, αλλά και υπερπλήρες ταυτόχρονα. Καθηλωτικές ερμηνείες, υπέροχη κινησιολογία, ενώ το σωματικό θέατρο ήταν σαν μάθημα υποκριτικής.

Ο Χορός ήταν εξαιρετικός και προσεγμένος, με την πρέπουσα σημασία, όπως ακριβώς ήταν το άλφα και το ωμέγα για τον Αριστοφάνη, που εμπνεόταν για τους τίτλους των έργων του από τον Χορό.

Νάνσυ Μπούκλη, Ηλέκτρα Νικολούζου, Αργύρης Ξάφης, Μαίρη Μηνά, Μιχάλης Θεοφάνους, Έκτορας Λιάτσος, Αλεξάνδρα Καζάζου, Κυριάκος Σαλής ήταν όλοι τους υπέροχοι, που δύσκολα κάποιος θα ψαρέψει ψεγάδια!

Κατά μονάδες και συνωμοτικά δημιουργούσαν ένα τόσο εύπλαστο σύνολο που σε μάγευε.

Η συνεργασία του Άρη Σερβετάλη και του Μιχάλη Σαράντη επί σκηνής ήταν σπουδαία!

Μια τόσο ενεργειακή κωμωδία με dnd τραγωδίας όπως έλεγε ο υπότιτλος, όπου ο γέλιο έδινε σκυτάλη στο δράμα.

Η δραματουργική επεξεργασία που έγινε ήταν άρτια.

Οι μεταπηδήσεις από την πλευρά του χιούμορ που έκαναν στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου να σείεται από το γέλιο του κοινού προς το δέος και τη συγκίνηση που δημιουργούσε η κάθε ερμηνεία στο τραγικό κομμάτι σε συνδυασμό με την υπέροχη μουσική υπόκρουση, δημιούργησαν ένα κράμα καταπληκτικό.

Ας με πουν υπερβολικό, αλλά το ωραίο πρέπει να λέγεται και να χειροκροτείται. Για αυτό και δεν είδαμε κόσμο να φεύγει νωρίτερα για να γλιτώσει την κίνηση. Προτίμησαν σχεδόν όλοι, τόσες χιλιάδες κόσμου, να μείνουν μέχρι το τέλος χωρίς να υπολογίζει την ταλαιπωρία της επιστροφής με την κίνηση.

Παντού δημιουργήθηκαν πηγαδάκια συζητήσεων και κριτικής. Όλοι έψαχναν να μάθουν περισσότερα. Για τον Διόνυσο, τον Ξανθία, τον Αισχύλο, τον Ευριπίδη, γιατί ο Αριστοφάνης σεβόταν τον Αισχύλο και υποτιμούσε τον Ευριπίδη, και άλλα…

Νομίζω πως ήταν ένα ωραίο ταχύρρυθμο σεμινάριο σκηνοθεσίας, υποκριτικής, κωμωδίας, αρχαίου δράματος, κινησιολογίας και σωματικού θεάτρου.

Δεν είναι τυχαίο πως δεν σημειώθηκε καμία αποδοκιμασία και φυσικά 16.000 κόσμου στην υπόκλιση των καλλιτεχνών παρέμειναν όρθιοι για αρκετά λεπτά και χειροκροτήσαν με επιφωνήματα «μπράβο, τέλειο, συγχαρητήρια, υπέροχο» κτλπ.

Το «επιδαύριο» ντεμπούτο της Έφης Μπίρμπα στέφθηκε με απόλυτη επιτυχία γιατί σεβάστηκε το κοινό, τους ηθοποιούς, τον αριστοφανικό λόγο, τον χώρο και κυρίως τον εαυτό της.

Και σκηνογραφικά όμως «κέντησε». Ο καθρέφτης αντικατόπτριζε όλο τον θίασο και τη δράση του, αναδεικνύοντας την Αχαιρούσια λίμνη και τις δυνάμεις του ανθρώπου που ανάβλυζαν, παρότι φλέρταραν με το να εγκλωβιστούν μια για πάντα στον Κάτω Κόσμο.

Και φυσικά στο τέλος αποκαλύφθηκε πως το φορτίο που κουβαλούσε ο πιστός, αλλά εν τέλει προδομένος ακόλουθος του Διονύσου, ο Ξανθίας, ήταν η καρδιά. Η οποία αναβόσβηνε όπως είναι το καρδιοχτύπι που σιγά σιγά μειώνεται η ταχύτητά του όταν ο άνθρωπος παίρνει το κατευόδιο για τον κόσμο του Άδη.

Ο λυρικός-ποιητικός λόγος, η εύπλαστη σωματικότητα που με την κινησιολογία τα σώματα μιλούσαν αβίαστα, σαν αερικά, το θέατρο που από τον αρχαίο λόγο στον σημερινό δημιουργούσε «σπινθήρες» που «ηλέκτρισαν» τον κόσμο, ακόμα και αυτούς που μπορεί να μην γοητεύτηκαν τελικά από την προσπάθεια των ηθοποιών και της σκηνοθέτιδας.

Το θέατρο στο θέατρο στον διαγωνισμό Αισχύλου-Ευριπίδη έφερε την τραγωδία ξανά μέσα στην κωμωδία.

Η μετάφραση έγινε από Κωνσταντίνου Μπλάθρα, ενώ η μουσική σύνθεση του Constastine Skourlis έντυσε με σύγχρονους ήχους την παράσταση, από τζαζ και techno μέχρι και ψυχεδελικό ροκ.

Εμένα προσωπικά μού άρεσε και ο αυτοσχεδιασμός στην αρχή και δεν θεώρησα ότι ήταν λίγο παραπάνω χρονικά από όσο έπρεπε και επίσης με κέρδισε η ενέργεια καθ’ όλη τη διάρκεια της παράστασης, χωρίς να με κουράζει ή να μου φαίνεται κάτι υποτονικό.

Ο σχεδιασμός της κινησιολογίας έγινε από τον χορογράφο και performer Μιχάλη Θεοφάνους. Η σκηνή που Άρης Σερβετάλης σε εμβρυακή στάση κινούταν σαν τη βάρκα που σε μεταφέρει στον Άδη, αλλά και ο Χορός με τις γυναίκες που χορεύαν πάνω στο νερό με κέρδισαν λίγο περισσότερο.

Ο υπότιτλος της παράστασης ήταν:

 «μια κωμωδία με dna τραγωδίας» ξεκλειδώνει σε μεγάλο βαθμό την απόκοσμη, εφιαλτική και μεταφυσική παράσταση των αριστοφανικών «Βατράχων» που διατρέχεται από το άλγος της ύπαρξης και την ανάγκη διακήρυξης ενός διαφορετικού τρόπου να (συν)υπάρχουμε.

Αυτό ακριβώς το είδαμε απόλυτα. Μια λυγμική παράσταση με τη δράση να τοποθετείται συνεχώς στο ημίφως.

Το ντεμπούτο της Έφης Μπίρμπα στην Επίδαυρο συνδυάστηκε με μια καταπληκτική ομάδα καλλιτεχνών που δικαίωσαν όλους εμάς που λέγαμε από πριν ότι θα δούμε κάτι πολύ ωραίο, σίγουρα όμως τα συναισθήματα που μας δημιούργησαν ήταν ανεπανάληπτα!

Μετάφραση Κωνσταντίνος Μπλάθρας

• Σκηνοθεσία – Σκηνογραφία Έφη Μπίρμπα

• Διασκευή Έφη Μπίρμπα, Άρης Σερβετάλης, Κωνσταντίνος Μπλάθρας     

• Μουσική ConstantineSkourlis

• Σχεδιασμός φωτισμών Γιώργος Καρβέλας 

• Κοστούμια Έφη Μπίρμπα, Βασιλεία Ροζάνα 

• Επιμέλεια κίνησης Μιχάλης Θεοφάνους

• Βοηθός σκηνοθέτιδας-καλλιτεχνική συνεργάτις Δάφνη Αντωνιάδου

• Βοηθός σκηνογράφου-καλλιτεχνική συνεργάτις Βάσια Λύρη 

• Βοηθός ενδυματολόγων-καλλιτεχνικός συνεργάτης Αλέξανδρος Γαρνάβος 

• Σύμβουλος ήχου Νικόλας Καζάζης 

• Παίζουν:  Άρης Σερβετάλης, Μιχάλης Σαράντης, Αργύρης Ξάφης, Ηλέκτρα Νικολούζου, Μαίρη Μηνά, Έκτορας Λιάτσος,

  Μιχάλης Θεοφάνους, Αλεξάνδρα Καζάζου, Νάνσυ Μπούκλη, Κυριάκος Σαλής

•  Παραγωγή  Χώρος Τέχνης

Λίγα λόγια για την κωμωδία «Βάτραχοι» του Αριστοφάνη

Οι Βάτραχοι είναι κωμωδία του Αριστοφάνη που διδάχτηκε πρώτη φορά στα Λήναια το 405 π.Χ., κερδίζοντας τα “Πρωτεία” (το πρώτο βραβείο δηλαδή). Η υπόθεσή της περιστρέφεται γύρω από έναν ποιητικό διαγωνισμό που οργανώνει στον κάτω κόσμο ο Διόνυσος ανάμεσα στον Αισχύλο και τον Ευριπίδη. Το έργο κριτικάρει τους νέους τραγικούς ποιητές αλλά και τον ίδιο τον Ευριπίδη, ενώ το μήνυμά του θεωρείται ότι είναι η επιστροφή στο “ηθικοπλαστικο” τραγικό ύφος του Αισχύλου και πολιτικώς η προτροπή για επιστροφή στην ολιγαρχία.

Η κωμωδία παίρνει το όνομά της από τη χορωδία βατράχων που εμφανίζονται μόνο μία φορά σε ένα χορικό. Υπάρχουν πολλές απόψεις για τον τίτλο, καθώς οι βάτραχοι του χορικού δεν εμφανίζονται ξανά, μεταξύ των οποίων, ότι όντως δεν έχουν καμία σχέση, ότι η επιλογή τους από τον Αριστοφάνη ήταν ειρωνική, ότι θέτουν το μέτρο για τη σχέση της καλής με την κακή μουσική κ.ά.[1]

Υπόθεση του έργου

Ο θεός Διόνυσος απογοητευμένος από την κατάσταση του θεάτρου στην Αθήνα, καθώς οι μεγάλοι τραγικοί έχουν πεθάνει, είναι αποφασισμένος να αναλάβει δράση για να αρχίσουν ξανά αξιόλογοι δραματικοί αγώνες στην Αθήνα. Μαζί με τον δούλο του Ξανθία ξεκινούν ένα περιπετειώδες ταξίδι προς τον Κάτω Κόσμο με σκοπό να φέρουν πίσω τον καλύτερο τραγικό ποιητή. Όταν φτάνουν στον Άδη, επικρατεί αναταραχή.

Ο Ευριπίδης διεκδικεί από τον Αισχύλο την τιμητική θέση του καλύτερου τραγικού ποιητή. Για να λυθεί η διαφορά, ο Πλούτωνας καλεί τον Διόνυσο σε ρόλο διαιτητή, καθώς και τους τραγικούς σε έναν δραματικό διαγωνισμό. Ο αγώνας για την ανάδειξη του καλύτερου, αρχίζει…

Τα κωμικά ευρήματα και τα φαρσικά επεισόδια διαδέχονται το ένα το άλλο και μέσα από την πικρή σατιρική διάθεση του Αριστοφάνη, έρχεται στο φως η πάντα σύγχρονη διάσταση του έργου.

Κι ενώ στους Όρνιθες ο κωμικός ποιητής αναζητά την ιδανική πολιτεία στον ουρανό, στους Βάτραχους ο μη-τόπος είναι ο Κάτω Κόσμος -ο Άδης, όπως τον ονόμαζαν οι αρχαίοι Έλληνες. Η ουτοπία βρίσκει έδαφος και στήνει εδώ τη γιορτή της ονειροφαντασίας, σε ένα γλέντι όπου οι νεκροί είναι πιο ζωντανοί από τους ζωντανούς κι ο Άδης πιο φωτεινός από τον κόσμο της επιφάνειας.

Το έργο πρωτοπαρουσιάστηκε τον Ιανουάριο του 405 π.Χ., ένα χρόνο πριν το τέλος του Πελοποννησιακού Πολέμου, στα Λήναια και το Μάρτιο του ίδιου χρόνου στα Διονύσια. Το έργο, που για άγνωστους λόγους δεν ανέβηκε με το πραγματικό όνομα του συγγραφέα, κέρδισε το πρώτο βραβείο, ενώ οι Μούσες του Φρυνίχου το δεύτερο.

Η κωμωδία, όπως και η τραγωδία, υπηρετούσε τον παιδευτικό χαρακτήρα του θεάτρου. Για να προβάλει τα προβλήματα, ώστε μέσα από τη συνειδητοποίηση τους να βρεθεί λύση, ο Αριστοφάνης τα παρουσίαζε στην πιο ακραία τους μορφή.

Τα θέματα που κυρίως τον απασχόλησαν πηγάζουν από τα προβλήματα της Αθήνας στη διάρκεια του Πελοποννησιακού Πολέμου -τον οποίο θεωρούσε καταστρεπτικό. Εστιάσθηκε ιδιαίτερα στην ειρήνη, τη δημοκρατία, τις νέες φιλοσοφικές ιδέες και την οικονομική, κοινωνική και ηθική κρίση της αθηναϊκής κοινωνίας της εποχής εκείνης.

Ο Αριστοφάνης 

O Aριστοφάνης, γιος του Φιλίππου, γεννήθηκε στην Aθήνα, στο δήμο Kυδαθηναίων (σημερινή Πλάκα), όπου και πέρασε όλη του τη ζωή, με εξαίρεση ένα μικρό διάστημα που έζησε στην Aίγινα. Aνήκε στην αριστοκρατική τάξη, έσκωπτε τολμηρότατα τους δημοκρατικούς, ο ίδιος όμως αναδείχθηκε θερμός υπερασπιστής της ειρήνης. Σε εξαιρετικά νεαρή ηλικία, μόλις 18 χρόνων, έγραψε το πρώτο του έργο, τους Δαιταλῆς (= -εῖς) κερδίζοντας το δεύτερο βραβείο (427 π.X.), τον επόμενο χρόνο τους Bαβυλωνίους και, είκοσι χρόνων, τους Ἀχαρνῆς. Kαι τα τρία έργα τα παρουσίασε στο κοινό με ψευδώνυμο (Kαλλίστρατος), λόγω του μικρού της ηλικίας. O Πλάτων τον εκτιμούσε ιδιαίτερα και τον παρουσίασε στο Συμπόσιο να μιλάει για τον έρωτα. Στο θάνατό του, τη θεία τέχνη του ποιητή ύμνησε ο μεγάλος φιλόσοφος με το σύντομο επίγραμμά του, όπου τον παρομοιάζει με ιερό ναό των Xαρίτων.

Έγραψε πάνω από 40 κωμωδίες —αναφέρονται 46 τίτλοι— από τις οποίες σώζονται μόνο 11, και περισσότερα από 900 αποσπάσματα. Aπό αυτές οι 9 γράφτηκαν και διδάχθηκαν στη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου. O λόγος διάσωσης του έργου του σε ικανοποιητικό βαθμό, συγκριτικά με άλλους συγγραφείς, είναι προπάντων το άρτιο αττικό ύφος και η θεματολογία.

Διαβάστε ακόμη:

• Σφήκες γένους αρσενικού: Σε ποιους αναφερόταν ο Αριστοφάνης; Γιατί «σφήκες» και όχι «μέλισσες»;

• Επίδαυρος και αποδοκιμασίες: Έχουμε το «δικαίωμα» να γιουχάρουμε τους ηθοποιούς λες και είμαστε στο γήπεδο;