Οδυσσέας Ελύτης: Αφιέρωμα στον σπουδαίο ποιητή που γεννήθηκε σαν σήμερα

Σαν σήμερα, στις 2 Νοεμβρίου 1911, γεννήθηκε ο σπουδαίος Έλληνας ποιητής Οδυσσέας Ελύτης. Πέρα από την ενασχόλησή του με την ποίηση, ο Ελύτης υπήρξε και ζωγράφος, γεγονός που επισκιάστηκε από την πρώτη του ιδιότητα. Το 1979, τιμήθηκε με το Νόμπελ Λογοτεχνίας. Αποτέλεσε ένα από τα επίλεκτα μέλη της λεγόμενης «γενιάς του τριάντα» στον χώρο της καλλιτεχνικής δημιουργίας.

Οδυσσέας Ελύτης: Βιογραφικά στοιχεία

Ο Οδυσσέας Αλεπουδέλης, όπως ήταν το πραγματικό του επίθετο, αντίκρισε το φως του ήλιου και το μπλε που τόσο εξύμνησε στα ποιήματά του, στο Ηράκλειο της Κρήτης. Ήταν ο μικρότερος από τα έξι αδέρφια του. Οι γονείς του, είχαν καταγωγή από το νησί της Λέσβου. Ο πατέρας του, επιχειρηματίας στο επάγγελμα, ήταν ιδιοκτήτης γνωστής σαπωνοποιίας και πυρηνελουργίας. Μετά την έκρηξη του Α’ Παγκοσμίου πολέμου, η οικογένεια εγκαθίσταται μόνιμα στην Αθήνα, όπου μεταφέρθηκε η έδρα της επιχείρησης. Την τρυφερή παιδική ηλικία του, στιγματίζει ο θάνατος της μεγαλύτερης αδερφής του Μυρσίνης και τα εφηβικά του χρόνια, ο χαμός του πατέρα του. Η οικογένεια ταξίδευε σε όλη την Ευρώπη. Σε ένα από αυτά τα ταξίδια, ο Οδυσσέας Ελύτης γνωρίζει και τον Ελευθέριο Βενιζέλο, πολιτικό ίνδαλμα των γονέων του.

Κατά τη διάρκεια των μαθητικών του χρόνων, εμφανίζει τα πρώτα πρώιμα ψίγματα ενασχόλησης με την ποητική τέχνη. Συνεργάζεται με το περιοδικό Διάπλασις των Παίδων, διαβάζει ελληνική και γαλλική λογοτεχνία και το 1927 έρχεται σε επαφή με την ποίηση του Καβάφη. Το 1928 παίρνει το απολυτήριο του τότε Γυμνασίου και γνωρίζει την ποίηση του Κώστα Καρυωτάκη. Το έτος 1929 αποτελεί κομβική χρονιά για τον ποιητή, καθώς έρχεται σε επαφή με τον μαγευτικό και συνάμα μυστήριο κόσμο του σουρεαλισμού. Διαβάζει Λόρκα και Ελιάρ, μυείται στον κόσμο τους και εμπνέεται με αποτέλεσμα την συγγραφή των πρώτων ποιημάτων του. Παράλληλα ξεκινά τη φοίτησή του στη Νομική Σχολή Αθηνών, γίνεται μέλος της Ιδεοκρατικής Φιλοσοφικής Ομάδας του Πανεπιστημίου και συμμετέχει σε εκδηλώσεις και συζητήσεις με τους Ιωάννη Συκουτρή, Ιωάννη Θεοδωρακόπουλο, Παναγιώτη Κανελλόπουλο και Κωνσταντίνο Τσάτσο.

Η καθοριστική για την ποίησή του γνωριμία του με ανθρώπους της τέχνης

Από το 1935 και έπειτα ξεκινά να κινείται σε έναν σπουδαίο κύκλο γνωριμιών που επηρέασαν ανεξήτιλα τον προσανατολισμό και το περιεχόμενο της γραφής του. Γνωρίζει τον ποιητή, Ανδρέα Εμπειρίκο και τον Θεόφιλο. Η τέχνη του δεύτερου άσκησε μεγάλη επίδραση στην εικονιστική ρώτα που ακολούθησε πολλές φορές ο Οδυσσέας Ελύτης στο έργο του. Την ίδια χρονιά έρχεται σε επαφή με τη λογοτεχνική συντροφιά που εξέδιδε το πρωτοποριακό περιοδικό Νέα Γράμματα. Την αποτελούσαν, μεταξύ άλλων, οι Γιώργος Σεφέρης, Γιώργος Θεοτοκάς, Γιώργος Κατσίμπαλης και Ανδρέας Καραντώνης. Στα Νέα Γράμματα θα δημοσιευτεί το πρώτο του δόκιμο ποίημα με τίτλο Του Αγαίου, με την υπογραφή Ελύτης. Το 1936, γνωρίζει τον Νίκο Γκάτσο, με τον οποίο συνδέθηκε με μία μακροχρόνια, εγκάρδια φιλία.

Ο πόλεμος ως πηγή έμπνευσης για τον Οδυσσέα Ελύτη

Ο Οδυσσέας Ελύτης, είναι ένας ποιητής που έζησε περίπου όλη τη διάρκεια του 20ου αιώνα. Σημαδεύτηκε από όλους τους πολέμους που συγκλόνισαν την ανθρωπότητα και κυρίως την γηραιά ήπειρο, εκείνη την περίοδο. Τον Δεκέμβριο του 1939, όταν ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος έχει ξεσπάσει, θα εκδώσει σε 300 αντίτυπα την πρώτη ποιητική συλλογή του με τίτλο, Προσανατολισμοί, μια φωτεινή αχτίδα μέσα «στη συννεφιά του κόσμου». Το 1940, ο μεταφράζονται τα πρώτα ποιήματα του Ελύτη στη γαλλική γλώσσα.

Κατά τη διάρκεια του ελληνοιταλικού πολέμου (1940) επιστρατεύεται ως ανθυπολοχαγός και υπηρετεί την πατρίδα στην πρώτη γραμμή. Στις αρχές του 1941 παθαίνει κοιλιακό τύφο και μεταφέρεται ετοιμοθάνατος στο νοσοκομείο των Ιωαννίνων. Γλυτώνει τον θάνατο ως εκ θαύματος και μεταφέρεται στην Αθήνα. Η μακριά του ανάρρωση συμπίπτει με την εισβολή των Γερμανών στην Ελλάδα και την επακολουθήσασα Κατοχή. Έπειτα, φεύγει από την Ελλάδα κατα τη διάρκεια του Εμφύλιου Πολέμου. Διαμένει στην Ελβετία και έπειτα στο Παρίσι. Εκεί γνωρίζεται με την πρωτοπορία της γαλλικής διανόησης (Μπρετόν, Ελιάρ, Τζαρά, Καμί) και έρχεται σε επαφή με εικαστικούς καλλιτέχνες, όπως οι Πικάσο, Ματίς, Σαγκάλ και Τζιακομέτι. Το 1950 επισκέπτεται την Ισπανία και στο τέλος του ίδιου χρόνου εγκαθίσταται στο Λονδίνο, όπου συνεργάζεται με το BBC.

Η επιστροφή στην Ελλάδα, η μεγάλη στιγμή και τα ύστατα χρόνια

Το 1952, επιστρέφει στην πατρίδα του και το 1959 κυκλοφορεί το Άξιον Εστί, χαρίζοντας έτσι στην Ελλάδα, μία κορυφαία ποιητική στιγμή που θα χαράξει συνειδήσεις. Ο ποιητής μεταφέρεται στον κόσμου του μύθου, του έπους, του λυρισμού, της βυζαντινής και της νεότερης ιστορίας, μπλέκοντας περίτεχνα έναν ποιητικό ιστό συνομιλίας του ιστορικού, του μυθικού με το σύγχρονο. Με την μελοποίηση του Άξιον Εστί, από τον μεγάλο συνθέτη Μίκη Θεοδωράκη (1964), το συγκινητικά αξιόλογο έργο του θα γίνει περιουσία και καμάρι ενός λαού που φέρει στις πλάτες του μία μεγάλη ιστορία, αλλά και βαθιές πληγές από τους πολέμους που βίωσε.

Το πραξικόπημα του 1967, βρίσκει τον Οδυσσέα Ελύτη να μεταφράζει Σαπφώ και καθώς το καθεστώς αυτό δεν ταιριάζει σε κανέναν καλλιτέχνη της δικής του ποιότητας, μετακομίζει εκ νέου στο Παρίσι. Το 1971, επιστρέφει οριστικά στην Ελλάδα. Διορίζεται πρόεδρος του Διοικητικού Συμβουλίου του Ε.Ι.Ρ.Τ. και μέλος για δεύτερη φορά του Διοικητικού Συμβουλίου του Εθνικού Θεάτρου (1974 – 1977). Παρά την πρόταση της Νέας Δημοκρατίας να συμπεριληφθεί στο ψηφοδέλτιο των βουλευτών Επικρατείας, αρνείται, παραμένοντας πιστός στην αρχή του να μην αναμιγνύεται ενεργά στα πολιτικά δρώμενα. Το 1977 αρνείται, επίσης, την αναγόρευσή του ως Ακαδημαϊκού.

Το 1979, έρχεται η μεγάλη στιγμή του ποιητή. Η Σουηδική Ακαδημία του απονέμει το Νόμπελ Λογοτεχνίας, «για την ποίησή του, που με βάθρο την ελληνική παράδοση περιγράφει με αισθητική δύναμη και υψηλή πνευματική διακριτικότητα, τον αγώνα του σύγχρονου ανθρώπου για την ελευθερία και τη δημιουργία». Στην ανακοίνωση της Ακαδημίας, επισημαίνεται ότι το Άξιον Εστί, αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα αριστουργήματα του 20ου αιώνα. Οι τιμές, οι διακρίσεις, τα αφιερώματα, καθώς και το σπουδαίο ποιητικό έργο, συνεχίζονται μέχρι τα τελευταία χρόνια της ζωής του.

Ο Οδυσσέας Ελύτης, φεύγει από τη ζωή σε ηλικία 85 ετών, στις 18 Μαρτίου 1996.

Με την πρώτη σταγόνα της βροχής 

Με την πρώτη σταγόνα της βροχής σκοτώθηκε το καλοκαίρι
Μουσκέψανε τα λόγια που είχανε γεννήσει αστροφεγγιές
Όλα τα λόγια που είχανε μοναδικό τους προορισμόν Εσένα!
Πριν απ’ τα μάτια μου ήσουν φως
Πριν απ’ τον Έρωτα έρωτας
Κι όταν σε πήρε το φιλί
Γυναίκα
Κατά πού θ’ απλώσουμε τα χέρια μας
τώρα που δε μας λογαριάζει πια ο καιρός
Κατά πού θ’ αφήσουμε τα μάτια μας
τώρα που οι μακρυνές γραμμές ναυάγησαν στα σύννεφα
Κι είμαστε μόνοι ολομόναχοι
τριγυρισμένοι απ’ τις νεκρές εικόνες σου.
Πριν απ’ τα μάτια μου ήσουν φως
Πριν απ’ τον Έρωτα έρωτας
Κι όταν σε πήρε το φιλί
Γυναίκα

Η ποίηση του Ελύτη δεν προμηνύει απλώς την αισιοδοξία, αλλά επισημαίνει την αξία του να κοιτάς ψηλά, με αξιοπρέπεια όταν όλα δείχνουν το αντίθετο.

Τα ποιητικά του υλικά ήταν η λάμψη του ήλιου και του φωτός, η απεραντοσύνη της θάλασσας, η κατεύθυνση του ανέμου, η πορεία των καραβιών και η επιβολή του τιμονιέρη.

Πολλοί λένε ότι η ποίηση του βρίσκεται στον αντίποδα αυτής του Καβάφη, όμως ο ίδιος ποτέ δεν αρνήθηκε τις επιρροές που έχει από τον μεγάλο Αλεξανδρινό.

Τέλος, ο έρωτας εξυμνείται στο έργο του Οδυσσέα Ελύτη κατά τρόπο μοναδικό, ως αυτοσκοπός και ως ανταύγεια της επίγειας ύπαρξης.

Διαβάστε ακόμη:

• Έζρα Πάουντ: 49 χρόνια από τον θάνατο του σπουδαίου ποιητή
• Τζόζεφ Πούλιτζερ: Η ζωή του σπουδαίου εκδότη που “έδωσε” το όνομά του στα ομώνυμα βραβεία