Πέντε βιβλία του Ζαν Κοκτώ με αφορμή τα 58 χρόνια από τον θάνατό του

Σαν σήμερα φεύγει από τη ζωή ο Ζαν Κοκτώ.

Ο Ζαν Κοκτώ υπήρξε ένας επιτυχημένος Γάλλος ποιητής, μυθιστοριογράφος, θεατρικός συγγραφέας, ζωγράφος και σκηνοθέτης του κινηματογράφου, ενώ αποτέλεσε έναν εκ των σημαντικότερων καλλιτεχνών του μεσοπολέμου, μέλος της γαλλικής πρωτοπορίας. Μάλιστα, ο ίδιος ασχολήθηκε εκτενώς με την ανάπλαση και υπερρεαλιστική ερμηνεία των ελληνικών μύθων (Ορφέας, Αντιγόνη, Οιδίποδας, Ολέθρια μηχανή), τους οποίους χρησιμοποίησε σε αρκετά από τα έργα του.

Το neolaia.gr σε app: Κατεβάστε το σε Android και iOS

Ο Ζαν Κοκτώ γεννήθηκε στις 5 Ιουλίου 1889 στο Μαιζόν-Λαφίτ. Ήταν γιος ενός εύπορου Παριζιάνου συμβολαιογράφου, με αποτέλεσμα να λάβει καλή μόρφωση από μικρή ηλικία. Συγκεκριμένα, από μικρός είχε έφεση στην ποίηση, το μυθιστόρημα και το θέατρο, στη ζωγραφική, στο σενάριο και τη μουσική κίνηση της χώρας του. Έτσι, κατάφερε να δημοσιεύσει την πρώτη συλλογή ποιημάτων του το 1909 σε ηλικία 18 ετών. Μετά την πρώτη του ποιητική συλλογή με τίτλο “Το λυχνάρι του Αλαντίν” (La Lampe d’ Aladin) ακολούθησαν, “Ο άστατος πρίγκηπας” (1910), “Ο χορός του Σοφοκλέους” (1912) και το “Ακρωτήρι της Καλής Ελπίδας” (1919). Επιπλέον, ακολούθησαν πολλά μυθιστορήματα, φιλοσοφικά και κριτικά δοκίμια, τα οποία ξεχώρισαν για το ύφος, την φαντασία και τη γενικότερη θεματολογία που επέλεγε κάθε φορά ο Κοκτώ.

Όσον αφορά το θέατρο όπου κατάφερε να ξεχωρίσει, ξεκίνησε την καριέρα του το 1923 με τους “Νεόνυμφους του Πύργου του Άιφελ” (Les Mariés de la Tour Eiffel). Έπειτα, συνέχισε με τον “Ρωμαίο και Ιουλιέτα” (1924), τον “Ορφέα” (1927), την “Αντιγόνη” (λιμπρέτο στην όπερα του Χόνεγκερ) και τον “Οιδίποδα τύραννο” (λιμπρέτο στην όπερα – ορατόριο του Ιγκόρ Στραβίνσκι) το 1928, την “Ανθρώπινη φωνή” (1930), την “Ολέθρια μηχανή” (La Machine infernale, 1934), τους “Ιππότες της στρογγυλής τραπέζης” (Les Chevaliers de la Table ronde, 1937), τους “Τρομερούς γονείς” (Les Parents terribles, 1939), τη “Γραφομηχανή” (La Machine à écrire, 1941) και το “Δικέφαλο αετό” (L’Aigle à deux têtes, 1946). Όπως γίνεται σαφές ο Ζαν Κοκτώ χρησιμοποίησε πολλούς μύθους της αρχαίας Ελλάδας φέρνοντάς τους στο δικό του παρόν, με σκοπό να περάσει τα μηνύματα που πιθυμούσε. Ωστόσο, με το “Δικέφαλο Αετό” τέθηκε υπέρ των νεωτεριστικών ιδεών, συνεργάστηκε με Γάλλους της πρωτοπορίας και παράλληλα, εμφανίστηκε διαδοχικά ως φουτουριστής, σουρεαλιστής, κυβιστής ή ντανταϊστής.

View this post on Instagram

Η δημοσίευση κοινοποιήθηκε από το χρήστη Mitsuru (@mitsuru0123)

Ο ίδιος επηρεάστηκε σε μεγάλο βαθμό από ολόκληρο το κίνημα του σουρρεαλισμού, αλλά και την αφηρημένη τέχνη στη ζωγραφική και τη γλυπτική. Μάλιστα, ο Ζαν Κοκτώ προσπάθησε να μεταφέρει τις συγκεκριμένες τάσεις της εποχής του από τη ζωγραφική και τη γλυπτική σε ένα άλλο είδος τέχνης που αγαπούσε και υπηρετούσε: Το θέατρο. Αυτό το έκανε μεταξύ άλλων στην “Παρέλαση” (Parade, 1917) με τη βοήθεια του Πικάσο, ο οποίος επιμελήθηκε τα σκηνικά της παράστασης, αλλα και τη βοήθεια του Ερίκ Σατί (Satie) που επιμελήθηκε τη μουσική της παράστασης.

Το μεγάλο συγγραφικό του έργο επηρεάστηκε από συγγραφείς μεγάλου βεληνεκούς, όπως ο Εντμόν Ροστάν, ο Ραϊμόν Ραντιγκέ, ο Κατύλ Μαντές, η Κόμισσα ντε Νοάιγ, και ο Αντρέ Ζιντ, ο οποίος φαίνεται πως άσκησε τη μεγαλύτερη επιρροή πάνω στον Κοκτώ. Η ειδοποιός διαφορά του Ζαν Κοκτώ όμως με άλλους ομότεχνούς του είναι ότι δεν αρκέστηκε στη συγγραφή των έργων του. Αντιθέτως, συμμετείχε ως ηθοποιός, παραγωγός και σκηνογράφος στα έργα του, ενώ έγραψε για χορόδραμα, μιούζικαλ, τσίρκο, κινηματογραφικές ταινίες.

Παράλληλα, συνεργάστηκε επιτυχώς με ηχηρά ονόματα όπως ο Φρανσουά Κοπώ, ο Άρθουρ Χόνεγκερ, συνθέτης του μουσικού δράματος “Βασιλιάς Δαβίδ”, ο Πικάσο και ο Μοντιλιάνι, ο Σερζ Ντιαγκιλέφ, ο μεγάλος Ρώσος χορογράφος και σκηνοθέτης, ιδρυτής των περίφημων “Ρωσικών μπαλέτων”. Αξίζει να σημειωθεί ότι με πολλά δεσπόζοντα ονόματα του παγκόσμιου καλλιτεχνικού γίγνεσθαι της εποχής του, όπως ο Πικάσο και ο Μαρσέλ Προυστ, διατηρούσε στενές φιλικές επαφές. Μάλιστα, υπήρξε ένας από τους κουμπάρους στον γάμο του Πικάσο με την Όλγα Χοχλόβα.

Όσον αφορά την προσωπική του ζωή από το 1937 έως τις 11 Οκτωβρίου του 1963, την ημέρα δηλαδή που έφυγε από τη ζωή, είχε σχέση με τον ηθοποιό Ζαν Μαρέ.

Σήμερα, Δευτέρα 11 Οκτωβρίου 2021, συμπληρώνονται 58 χρόνια από το θάνατό του. Με αφορμή την επέτειο θανάτου του, λοιπόν, προτείνουμε ορισμένα βιβλία που μπορείτε να διαβάσετε, με σκοπό να έρθετε σε επαφή με το συγγραφικό του ταλέντο, που σημάδεψε την παγκόσμια λογοτεχνία!

View this post on Instagram

Η δημοσίευση κοινοποιήθηκε από το χρήστη Yoyo Maeght (@yoyomaeght)

1. Ο ωραίος αδιάφορος (Ζιγκολό)

O Κοκτώ θαύμαζε και λάτρευε την Πιάφ. Έγραψε για κείνη δύο μονολόγους “Το φάντασμα της Μασσαλίας” και “Ο ωραίος αδιάφορος”. Στο δεύτερο, ο Κοκτώ σχοινοβατεί και ψυχαναλύει ανάμεσα στον “υπόκοσμο” και τον “αξιοπρεπή κόσμο μας”.

Στο “Ο ωραίος αδιάφορος”, εκμαιεύει όλα τα συναισθήματα μιας πόρνης για τον ζιγκολό της. Μια ύπαρξη από κείνες που είχαν την ατυχία να γεννηθούν μέσ’ τη μιζέρια, υπάρξεις χαμένες από την αρχή της ζωής τους, που αγκιστρώνεται από έναν ζιγκολό για να μπορέσει να συνεχίσει να ζει. Όλα τα τρυφερά πρωτόγονα, παθιασμένα συναισθήματα μιας ψυχής χαμένης. Από τη “σοβαρή κοινωνία μας” που βγάζει όλη την υπαρξιακή της αγωνία και την εξάρτησή της, σε μια άλλη χαμένη ψυχή που αδιαφορεί εντελώς. Η απόκληρη της κοινωνίας, σπρωγμένη στο βούρκο από την υποκρισία, αυτής της “αξιοπρεπούς και σοβαρής κοινωνίας”. (Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου)

2. Τα τρομερά παιδιά

Κάθε μέρα, όταν το Λύκειο Condorcet κλείνει τις πόρτες του, οι “βάρβαροι του σχολείου” ξεχύνονται στην αυλή του συγκροτήματος κατοικιών Monthiers. Αυτό το βράδυ, η αυλή δείχνει τρομερή, καλυμμένη με χιόνι απ’ άκρη σ’ άκρη κι οι μικροί διάβολοι ξετρυπώνουν από παντού.
Όταν ο Πωλ περνάει την πύλη της, ένας καταιγισμός από χιονόμπαλες τον υποδέχεται. Αυτός προχωράει αδιάφορος, αναζητώντας με τα μάτια τον Νταρζελός. Ξαφνικά τον διακρίνει, όρθιο ανάμεσα στους “στρατιώτες” του, να σηκώνει το χέρι και να του ρίχνει μια χιονομπάλα. Ο Πωλ πληγώνεται στο στήθος απ’ όπου αρχίζει να στάζει αίμα. Οι γιατροί, που φτάνουν αργότερα, δεν ξέρουν τι να πουν, το παιδί έχει, πολύ απλά, ευαίσθητο στήθος. Του συνιστούν απόλυτη ανάπαυση και τον παραδίδουν στις φροντίδες της δεκαεξάχρονης αδελφής του Ελιζαμπέτ, επειδή η μητέρα τους ζει καθηλωμένη στο αναπηρικό καροτσάκι. Μέσα στο σπίτι θα εκδηλωθεί ο παθιασμένος και αχόρταγος έρωτας της Ελιζαμπέτ για τον Πωλ.

Δημοσιευμένο το 1929, “Τα τρομερά παιδιά” είναι ένα από τα πιο ολοκληρωμένα έργα του Κοκτώ. Το πάθος που ενώνει τον Πωλ και την Ελιζαμπέτ θα φαινόταν διφορούμενο καθώς και αίτιο σκανδάλου αν δεν είχαν χαράξει γύρω τους ένα μαγικό κύκλο, που τα προστατεύει από τον εξωτερικό κόσμο και τους κάνει να επικοινωνούν με έναν κόσμο “όπου τα σώματα, οι ψυχές παντρεύονται κι όπου η αιμομιξία δεν καταδιώκει τους αγαπημένους”. (Από τον κατάλογο παρουσίασης του εκδότη)

3. Το Όπιο

Το να ζεις στον εικοστό αιώνα είναι για πάμπολλους ανθρώπους τόσο αφόρητα πληκτικό ή απελπιστικό, που αρκετοί απ’ αυτούς, ελπίζοντας να βρουν διαφυγή, ερεθίσματα ή γαλήνη, σπρώχνουν το σώμα και την ψυχή τους σε μια τερατώδη ένωση παίρνοντας ναρκωτικά. Κι ένας ακόμη μεγαλύτερος αριθμός ανθρώπων που δεν έχουν το κουράγιο να τα παίρνουν βρίσκουν ευχαρίστηση διαβάζοντας βιβλία που αναφέρονται σε ναρκομανείς. Η συμβολή του Κοκτώ σ’ αυτό τον περίεργο κλάδο της λογοτεχνίας είναι μοναδική. Το «Όπιό» του, «το ημερολόγιο μιας αποτοξίνωσης», είναι σημειώσεις γραμμένες το 1929 με σημαντικές προσθέσεις που έγιναν με τις διορθώσεις του επόμενου χρόνου. Ζωντανεύει την ημέρα και τη νύχτα του κόσμου του όπιου μ’ ένα δικό του στυλ, μέσα από γαλήνια, ή ταραγμένα σχέδια και γράφοντας «εντυπωσιακά» με την αρχική έννοια της λέξης, όταν αφύσικες καταστάσεις μετατρέπονται σε σκοτεινή ποίηση, σε τέτοιο σημείο, ώστε ο καπνός που αναδύεται απ’ τις καμπίνες του πλοίου από τη Σαϊγκόν να μεταμορφώνεται σε γκρίζα σύννεφα μακρινών ελαιόδεντρων.

Γράφω αυτές τις αράδες μετά από δώδεκα μέρες και δώδεκα νύχτες αγρύπνιας. Αφήνω τα σχέδια να εκφράσουν τα μαρτύρια που προκαλεί η ιατρική ανικανότητα σ’ αυτούς που γυρεύουν μια θεραπεία η οποία μετατρέπεται τελικά σε τυραννία.

Το όπιο οδηγεί τον οργανισμό στο θάνατο μέσα από μια κατάσταση ευφορίας. Τα βάσανα αρχίζουν απ’ τη στιγμή που επιστρέφει κανείς στη ζωή χωρίς να το θέλει. Μια ολοκληρωτική άνοιξη ξετρελαίνει τις φλέβες, απελευθερώνοντας πάγο και λάβες φωτιάς.

Συνιστώ στον ασθενή που στερήθηκε για οκτώ μέρες, να φωλιάσει το κεφάλι του μες στη λακκούβα του χεριού του, να κολλήσει τ’ αυτί στο μπράτσο και να περιμένει. Καταστροφές, εξεγέρσεις, εργοστάσια που ανατινάζονται, στρατοί που το βάζουν στα πόδια, κατακλυσμός το αυτί συλλαμβάνει μια καθολική αποκάλυψη στην έναστρη νύχτα του ανθρώπινου κορμιού. (Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου)

4. Οι Τρομεροί Γονείς

Ο γάλλος συγγραφέας παρατηρεί τη ζωή μιας αστικής οικογένειας αποτελούμενης από δύο αδερφές, τον σύζυγο της μιας και τον γιο της. Απασχολεί τον Κοκτώ το θέμα των αδερφικών και συζυγικών σχέσεων, αλλά κυρίως, στους Τρομερούς γονείς, η σχέση γονέων και παιδιών με τη μορφή του ιδιαίτερου −νοσηρού− δεσμού μεταξύ της μητέρας και του γιου της. Όταν λοιπόν ο γιος τολμάει να ερωτευτεί μια νέα κοπέλα, η στερημένη θεία που είναι ερωτευμένη με τον γαμπρό της, που αγαπάει και μισεί ταυτόχρονα την αδερφή της, και η θυμωμένη μητέρα που βλέπει τον γιο της να απογαλακτίζεται, λειτουργούν καταλυτικά ανατρέποντας όλες τις ισορροπίες.

5. Καταχθόνια Μηχανή

Δεν είναι η πρώτη φορά που ο Ζαν Kοκτώ ασχολείται με την Αρχαία Ελλάδα. Το 1927 γράφει τον Ορφέα και το 1928 ακολουθεί ο Οιδίποδας Τύραννος. Το 1934 επανέρχεται στην τραγική Ελλάδα, αναπλάθει την ιστορία του Οιδίποδα και γράφει για τον Λουί Ζουβέ την Καταχθόνια μηχανή. Το 1938 την Αντιγόνη∙ και τον Βάκχο το 1952. Η Καταχθόνια μηχανή τοποθετεί τον θεατή απέναντι από την αιμομιξία του Οιδίποδα. Την αιμομιξία την παίρνει από τον αρχαίο μύθο. Αλλά μαζί με την αιμομιξία υπάρχει ακόμη «μια παγίδα που βάζει σε κίνηση μια από τις πιο τέλειες μηχανές, φτιαγμένη από τους καταχθόνιους θεούς για τη μαθηματική εκμηδένιση ενός θνητού».

Μερικά βαθυστόχαστα γνωμικά του Ζαν Κοκτώ που θα σε βάλουν σε σκέψεις…

Η ζωή είναι μια οριζόντια πτώση.
Η ανταμοιβή της τέχνης δεν είναι η φήμη ή η επιτυχία, αλλά ο εθισμός. Γι’ αυτό τόσο πολλοί κακοί καλλιτέχνες δεν μπορούν να τα παρατήσουν.
Το να είσαι πρωτότυπος σημαίνει να θέλεις να είσαι όπως οι άλλοι και να μην μπορείς.
Ό,τι κάνει κανείς στη ζωή, ακόμα και ο έρωτας, το κάνει μέσα στην υπερταχεία που τρέχει προς το θάνατο.
Η ποίηση είναι θρησκεία χωρίς την πίστη.
Όσο πιο πολύ γερνάω, τόσο πιο πολύ βλέπω πως το μόνο που δεν εξασθενεί είναι τα όνειρα.
Οι προλήψεις είναι η τέχνη να συμβιβάζεσαι με τις συμπτώσεις.

Πηγή κεντρικής εικόνας: WikiMedia Commons

Ακολούθησε το neolaia.gr στο Google News για να μαθαίνεις πρώτος τις ειδήσεις!

ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ VIDEOS - ΒΛΕΠΟΥΝ ΟΛΟΙ