35 χρόνια χωρίς τον Χόρχε Λουίς Μπόρχες

Σαν σήμερα φεύγει από τη ζωή ο Χόρχε Λουίς Μπόρχες.

Ο Χόρχε Λουίς Μπόρχες γεννήθηκε στο Μπουένος Άιρες στις 24 Αυγούστου 1899. Ο πατέρας του, Χόρχε Γκιγέρμο Μπόρχες Ασλάμ, ήταν δικηγόρος και δάσκαλος ψυχολογίας με λογοτεχνικές φιλοδοξίες. Η μητέρα του, Λεονόρ Ασεβέδο Σουάρες, ήταν από παλιά οικογένεια της Ουρουγουάης. Από την πλευρά του πατέρα του ο συγγραφέας είχε ρίζες από την Ισπανία, την Πορτογαλία και τη Μεγάλη Βρετανία, ενώ η μητέρα του είχε μακρινή καταγωγή από την Ισπανία. Ο Μπόρχες από μικρή ηλικία είχε στενή επαφή με τα αγγλικά και τα ισπανικά, όντας ουσιαστικά δίγλωσσος, καθώς στο πατρικό του μιλούσαν και τις δύο γλώσσες. Χαρακτηριστικό παράdeιγμα της άπταιστης χρήσης των αγγλικών του είναι το γεγονός πως λέγεται ότι o Μπόρχες διάβαζε Σαίξπηρ στα αγγλικά από την ηλικία των 12 ετών.

Το neolaia.gr σε app: Κατεβάστε το σε Android και iOS

Κατά την παιδική του ηλικία, ο Χόρχε Λουίς Μπόρχες άλλαξε πολλά μέρη, καθώς η οικογένειά του μετακόμιζε συχνά. Παράλληλα, ήρθε σε επαφή με πολλές γλώσσες εκτός των προαναφερθέντων καταφέρνοντας να μάθει εξίσου καλά τα γαλλικά και τα γερμανικά, στα οποία εξασκήθηκε έντονα μόνος του. Συγκεκριμένα, η οικογένεια του συγγραφέα μετακόμισε το 1914 στη Γενεύη από το Παλέρμο, ενώ μετά τη λήξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου άλλαξαν πολλά μέρη μεταξύ των οποίων συγκαταλέγονται το Λουγκάνο, η Βαρκελώνη, η Μαγιόρκα, η Σεβίλλη και η Μαδρίτη. Στην Ισπανία ο Μπόρχες έγινε μέλος του αβάν-γκαρντ ουλτραϊστικού λογοτεχνικού κινήματος με το πρώτο του ποίημα, “Ύμνος στη Θάλασσα”, να εκδίδεται στο περιοδικό Grecia (“Ελλάδα”). Εκεί, ήρθε σε επαφή και αντάλλαξε ιδέες με αξιόλογους Ισπανούς συγγραφείς, όπως τον Ραφαέλ Κασίνος Ασένς και τον Ραμόν Γκόμεθ ντε λα Σέρνα.

Οι διαρκείς μετακινήσεις της οικογένειας του Χόρχε Λουίς Μπόρχες διήρκεσαν για 3 χρόνια, ενώ στη συνέχεια μετακόμισαν στο Μπουένος Άιρες. Εκεί, ο συγγραφέας εισήγαγε το δόγμα του Ουλτραϊσμού και ξεκίνησε την καριέρα του ως συγγραφέας. Η πρώτη του ποιητική συλλογή δημοσιεύτηκε το 1923, ενώ 10 χρόνια αργότερα, το 1933, έγινε συντάκτης του λογοτεχνικού ένθετου της εφημερίδας Crítica, στην οποία και πρωτοεμφανίστηκαν τα γραπτά του, τα οποία αργότερα περιλήφθηκαν στην Historia universal de la infamia (Παγκόσμια Ιστορία της Ατιμίας). Τα επόμενα χρόνια εργάστηκε ως λογοτεχνικός σύμβουλος στον εκδοτικό οίκο Emecé και είχε εβδομαδιαία στήλη στην El Hogar, η οποία κυκλοφόρησε από το 1936 μέχρι το 1939.

Το 1937 έπιασε δουλειά στο παράρτημα Μιγκέλ Κανέ της Δημοτικής Βιβλιοθήκης του Μπουένος Άιρες ως βοηθός, όπου συνέβη κάτι παράδοξο. Οι συνάδελφοί του τού απαγόρευσαν αμέσως να καταλογογραφεί περισσότερα από 100 βιβλία την ημέρα, κάτι που ο Μπόρχες έκανε μέσα σε περίπου μια ώρα, με αποτέλεσμα να περνάει την υπόλοιπη ώρα του στη βιβλιοθήκη γράφοντας δοκίμια και άρθρα.

Όταν ο δικτάτορας Χουάν Περόν πήρε την εξουσία, ο Χόρχε Λουίς Μπόρχες ουσιαστικά απολύθηκε από τη δουλειά του. Το 1938 ο πατέρας του πέθανε μετά από ατύχημα, κάτι που στοίχισε ψυχολογικά στο συγγραφέα, αφού η σχέση τους ήταν πολύ στενή και οι δυο τους ήταν δεμένοι ως γιος και πατέρας.

Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.

Η δημοσίευση κοινοποιήθηκε από το χρήστη F L A V I O (@lllllflaviolllll)

Μάλιστα, την παραμονή Χριστουγέννων το 1938, ο Μπόρχες χτύπησε άσχημα στο κεφάλι σε ατύχημα. Κατά τη διάρκεια της θεραπείας της πληγής παρ’ ολίγο να πεθάνει από σηψαιμία. Το διήγημά του “Ο Νότος” του 1944 βασίζεται σε αυτό ακριβώς το γεγονός. Όσο ανάρρωνε από το ατύχημα, άρχισε να γράφει σε ένα στυλ για το οποίο έγινε διάσημος και η πρώτη του συλλογή διηγημάτων, El jardín de senderos que se bifurcan (Ο Κήπος με τα Μονοπάτια που Διακλαδώνονται) που εμφανίστηκε το 1941.

Στη συνέχεια η όρασή του άρχισε να μειώνεται, όπως είχε συμβεί παλιότερα και με τον πατέρα του, εξαιτίας του γλαυκώματός του, από το οποίο στη συνέχεια επήλθε πλήρης τύφλωση. Έτσι, τα πράγματα δυσκόλεψαν για το συγγραφέα, με αποτέλεσμα να στραφεί σε ένα νέο τρόπο, με σκοπό να βγάλει χρήματα. Πιο συγκεκριμένα, ξεκίνησε να δίνει δημόσιες διαλέξεις. Ο ίδιος διώχθηκε από την κυβέρνηση του Περόν για τις πολιτικές του πεποιθήσεις και τις τοποθετήσεις του, αλλά οι διαλέξεις του ήταν ιδιαίτερα δημοφιλείς.

Έγινε Πρόεδρος του Αργεντίνικου Συνδέσμου Συγγραφέων (1950–1953) και Καθηγητής Αγγλικής και Αμερικανικής Λογοτεχνίας (1950–1955) στον Αργεντίνικο Σύνδεσμο Αγγλικού Πολιτισμού. Το διήγημά του Emma Zunz γυρίστηκε σε ταινία με τίτλο Días de odio- Μέρες μίσους το 1954 από τον Αργεντίνο σκηνοθέτη Λεοπόλδο Τόρρε Νίλσον. Την ίδια περίοδο ο Χόρχε Λούις Μπόρχες ασχολήθηκε με τη σεναριογραφία ταινιών.

Το 1955, με πρωτοβουλία της Βικτόρια Οκάμπο, η νέα αντι-περονική στρατιωτική κυβέρνηση τον διόρισε ως επικεφαλή της Εθνικής Βιβλιοθήκης. Αν και μέχρι το 1955 είχε τυφλωθεί, το επόμενο έτος κέρδισε το Εθνικό Βραβείο Λογοτεχνίας και ανακηρύχθηκε επίτιμος διδάκτορας από το Πανεπιστήμιο του Κούγιο. Από το 1956 μέχρι το 1970, ο Μπόρχες ήταν επίσης καθηγητής λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο του Μπουένος Άιρες, ενώ προσκλήθηκε και από άλλα πανεπιστήμια για σύντομες χρονικές περιόδους.

Όντας τυφλός δε μπορούσε να διαβάσει και να γράψει, με αποτέλεσμα να μάθει το Σύστημα Γραφής Μπράιγ. Ακόμη, ήταν πλήρως εξαρτημένος από τη μητέρα του, με την οποία είχε στενή σχέση, όπως άλλωστε και με τον πατέρα του. Παρόλα αυτά η μητέρα του άρχισε να δουλεύει ως προσωπική του γραμματέας.

Η διεθνής φήμη του Μπόρχες ξεκίνησε στις αρχές της δεκαετίας του 1960. Το 1961 μοιράστηκε με τον Σάμιουελ Μπέκετ το Βραβείο Φορμεντόρ. Ο Σάμιουελ Μπέκετ ήταν ήδη ένας καθιερωμένος συγγραφέας ωθώντας καθ’ αυτό τον τρόπο περισσότερους ανθρώπους να αναζητήσουν και τον Μπόρχες. Αυτή ήταν η στιγμή που η φήμη του άρχισε να εκτοξεύεται.

Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.

Η δημοσίευση κοινοποιήθηκε από το χρήστη #BPSalamanca (@bibliotecapublicasalamanca)

Αν και πασίγνωστος τουλάχιστον από τα τέλη της δεκαετίας του 1960, στον Μπόρχες δεν δόθηκε ποτέ το Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας, κάτι που θεωρήθηκε μεγάλη παράλειψη. Ωστόσο, προστέθηκε στον κατάλογο των διακεκριμένων συγγραφέων που δεν κέρδισαν ποτέ το Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας, στον οποίο βρίσκονται, μεταξύ άλλων, οι Γκράχαμ Γκριν, Τζέιμς Τζόις, Βλαντιμίρ Ναμπόκοφ και Λέων Τολστόι. Παρ’ όλα αυτά, του δόθηκε το Βραβείο Ιερουσαλήμ το 1971, το οποίο δίδεται σε συγγραφείς που ασχολούνται με θέματα ανθρώπινης ελευθερίας και κοινωνίας.

Όταν ο Χουάν Περόν επέστρεψε από την εξορία και εξελέγη ξανά πρόεδρος το 1973, ο Μπόρχες παραιτήθηκε αμέσως από διευθυντής της Εθνικής Βιβλιοθήκης. Δύο χρόνια αργότερα, το 1975, η μητέρα του έφυγε από τη ζωή και ο ίδιος στη συνέχεια πραγματοποίησε πολλά ταξίδια σε όλο τον κόσμο. Μεταξύ άλλων επισκέφτηκε την Αθήνα και το Ρέθυμνο, όπου μάλιστα αναγορεύτηκε σε επίτιμο διδάκτορα της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Κρήτης. Στα ταξίδια του τον συνόδευε η επί χρόνια οικιακή βοηθός του, η Δεσποινίδα Μαρία Κοδάμα.

Όσον αφορά την προσωπική του ζωή, νυμφεύτηκε μία φορά, μετά από πολλές πιέσεις που δέχτηκε από τη μητέρα του. Συγκεκριμένα, νυμφεύτηκε το 1967 την πρόσφατα χήρα Έλσα Αστέτε Μιγιάν. Λέγεται ότι ο Μπόρχες δεν είχε ποτέ ερωτική επαφή με την Έλσα Αστέτε Μιγιάν, ενώ κοιμόντουσαν σε χωριστά δωμάτια. Ο γάμος τους, που δεν ήταν αποτέλεσμα έρωτα και αγάπης, κράτησε λιγότερο από τρία χρόνια με το συγγραφέα να επιστρέφει στη μητέρα του μετά το διαζύγιο, με την οποία έζησε μέχρι τον θάνατό της, στα 99 της. Μετά από αυτό έζησε μόνος στο ίδιο μικρό διαμέρισμα και τον φρόντιζε η οικιακή βοηθός την οποία είχαν για δεκαετίες.

Ο Χόρχε Λουίς Μπόρχες έφυγε από τη ζωή σαν σήμερα, 14 Ιουνίου, το 1986. Η αιτία του θανάτου του ήταν ο καρκίνος του ήπατος. Ο συγγραφέας πέθανε στη Γενεύη και τάφηκε στο Βασιλικό Κοιμητήριο (Πλενπαλέ). Λίγο πριν πεθάνει και προς μεγάλη έκπληξη των στενών του φίλων νυμφεύτηκε τη Μαρία Κοδάμα, η οποία με αυτό τον τρόπο απέκτησε όλα τα δικαιώματα των γραπτών του, τα οποία υπολογίζεται ότι της αποφέρουν ετήσιο εισόδημα πολλών εκατομμυρίων. Ο γνωστός εκδοτικός οίκος Gallimard και πολλοί διανοούμενοι καταδίκασαν τη στάση της Κοδάμα, την οποία θεωρούν ως πολύ μεγάλο εμπόδιο για την πρόσβαση στα γραπτά του Μπόρχες.

Χόρχε Λουίς Μπόρχες: 10 αποφθέγματα του αγαπημένου συγγραφέα που έμειναν στην ιστορία

Πηγή εικόνας: Wikimedia Commons

Κάθε ζωή διαμορφώνεται από μια μοναδική στιγμή, τη στιγμή που ο άνθρωπος συνειδητοποιεί, μια για πάντα, ποιος είναι.
Να είμαι μαζί σου και να μην είμαι μαζί σου είναι ο μόνος τρόπος που έχω για να μετρώ τον χρόνο.
Πάντα φανταζόμουν τον παράδεισο σαν ένα είδος βιβλιοθήκης.
Το γράψιμο δεν είναι τίποτε άλλο από ένα κατευθυνόμενο όνειρο.
Ο παράδεισος και η κόλαση μου φαίνονται δυσανάλογοι. Οι πράξεις των ανθρώπων δεν αξίζουν τόσο.
Χτίζεις στην άμμο και χτίζοντας και ξαναχτίζοντας κάνεις την άμμο πέτρα.
Να είμαι μαζί σου και να μην είμαι μαζί σου είναι ο μόνος τρόπος που έχω για να μετρώ τον χρόνο.

3 βιβλία για μία λογοτεχνική γνωριμία με το Χόρχε Λουίς Μπόρχες

1. Η τέχνη του στίχοι

Περίληψη: Όταν ο Μπόρχες πήγε στο Χάρβαρντ το φθινόπωρο του 1967 για μια σειρά έξι ομιλιών στο πλαίσιο των “Διαλέξεων Νόρτον” εθεωρείτο κορυφαίος συγγραφέας ήδη από καιρό. Με τον γνωστό αυτοεπιτιμητικό του τρόπο, ισχυριζόταν πως είναι ένα είδος Αόρατου Ανθρώπου στην ίδια του τη χώρα, ενώ οι Βορειοαμερικανοί σύγχρονοί του έδειχναν βέβαιοι (και όχι από ευγένεια) ότι ήταν από τα ονόματα που προορίζονταν να επιβιώσουν και στο μακρινό μέλλον. Γνωρίζουμε ότι, έως τώρα, δεν έκαναν λάθος: ο Μπόρχες αντιστάθηκε στη συνήθη φθορά του χρόνου και η γοητεία και η δύναμη της γραφής του παρέμεινε αμείωτη. Για περισσότερα από τριάντα χρόνια οι έξι διαλέξεις του δεν έφτασαν στο τυπογραφείο και οι κασέτες τους μάζευαν σκόνη στο έρημο υπόγειο μιας βιβλιοθήκης. Όταν μάζεψαν αρκετή σκόνη, βρέθηκαν, εκδόθηκαν στα αγγλικά και τώρα μεταφράστηκαν στα ελληνικά. Η τέχνη του στίχου είναι μια εισαγωγή στη λογοτεχνία, στο λογοτεχνικό γούστο και στον ίδιο τον Μπόρχες. “Tο κεντρικό γεγονός της ζωής μου αποτέλεσε η ύπαρξη των λέξεων και η δυνατότητα να υφαίνω αυτές τις λέξεις σε ποίηση”. “Τί σημαίνει για μένα να είμαι συγγραφέας; Σημαίνει απλώς το να είμαι πιστός στη φαντασία μου. Όταν γράφω κάτι, το σκέφτομαι όχι ως πραγματικά αληθινό (το απλό γεγονός είναι ένα πλέγμα από περιστάσεις και τυχαία συμβάντα), αλλά ως αληθινό ως προς κάτι βαθύτερο. Όταν καταστρώνω μια πλοκή, τη γράφω γιατί κατά κάποιον τρόπο πιστεύω σ’ αυτήν – όχι όπως πιστεύει κάποιος στην ιστορία αλλά όπως πιστεύει σε ένα όνειρο ή σε μιαν ιδέα”. “Ο Whistler είπε: “Η Τέχνη συμβαίνει”. Δηλαδή, υπάρχει κάτι το μυστηριώδες στην τέχνη. Θα ήθελα να διαβάσω τη φράση του με ένα νέο νόημα. Θα έλεγα: Η τέχνη συμβαίνει κάθε φορά που διαβάζουμε ένα ποίημα”.

2. Το βιβλίο των φανταστικών όντων

Περίληψη: Το βιβλίο των φανταστικών όντων είναι το ιδιότυπο συναξάρι περισσότερων από εκατό “παράξενων πλασμάτων που η ανθρώπινη φαντασία συνέλαβε στον χρόνο και στον χώρο”. Εμποτισμένο με τον χαρακτηριστικό συνδυασμό ευρυμάθειας και σπιρτάδας του Μπόρχες, αυτό το μοναδικό έργο αντλεί μέσα από τις μυθολογίες και τις λογοτεχνίες του κόσμου υλικό για μια απολαυστική μπορχεσιανή εγκυκλοπαίδεια δημιουργημάτων της φαντασίας: από τον Όμηρο και τον Κομφούκιο ως τον Πλίνιο και τους καβαλιστές, και από τον Σαίξπηρ ως τον Λούις Κάρρολ… (Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου)

3. Άτλας

Περίληψη: Μπουένος Άιρες, Ισλανδία και Μαγιόρκα, Ελλάδα, Καλιφόρνια και Ρώμη, ο Μπόρχες δημιουργεί την προσωπική του γεωγραφία από πεζά, στίχους, όνειρα και φωτογραφίες· χαρτογραφεί ένα ταξίδι στο οποίο ο χρόνος είναι ταυτόχρονα πεπερασμένος και άπειρος. Και αποδεικνύει, για άλλη μία φορά, ότι η τέχνη δεν είναι απλώς μια αναπαράσταση της πραγματικότητας, αλλά ένα αναπόσπαστο κομμάτι της. (Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου)