Έξι βιβλία του Στρατή Τσίρκα με αφορμή τα 110 χρόνια από τη γέννησή του

Σαν σήμερα, το 1911, γεννιέται ο Στρατής Τσίρκας.

Ο Στρατής Τσίρκας γεννήθηκε στο Κάιρο στις 23 Ιουλίου 1911. Αν και έγινε γνωστός με το όνομα Στρατής Τσίρκας, το πραγματικό του ονοματεπώνυμο ήταν Ιωάννης Χατζηανδρέας. Ο ίδιος ήταν ένας από τους πιο σημαντικούς και εξέχοντες συγγραφείς της χώρας μας και τοποθετείται ανάμεσα στη μεσοπολεμική και μεταπολεμική γενιά της νεοελληνικής πεζογραφίας

Το neolaia.gr σε app: Κατεβάστε το σε Android και iOS

Ο Στρατής Τσίρκας μεγάλωσε στο Κάιρο, όπου στη συνέχεια έζησε αρκετά χρόνια. Το 1917 γράφτηκε στην Αμπέτειο Σχολή και πιο συγκεκριμένα στο εμπορικό τμήμα, από όπου αποφοίτησε το 1928 για να συνεχίσει ως εργαζόμενος στην Εθνική Τράπεζα της Αιγύπτου. Βέβαια, στην Εθνική Τράπεζα της Αιγύπτου παρέμεινε μόνο για ένα χρόνο, ενώ στη συνέχεια εργάστηκε για μία δεκαετία από το 1929 ως το 1939 σε μια εταιρεία βάμβακος στην Άνω Αίγυπτο. Εκεί, δούλεψε ως λογιστής και στη συνέχεια ως διευθυντής των εκκοκιστηρίων.

Ένα χρόνο πριν την αποφοίτησή του, το 1927, έκανε το ντεμπούτο του στα ελληνικά γράμματα μεταφράζοντας έργα των Μυσσέ, Χάινε και Σίλλερ στα περιοδικά “Μπουκέτο” και “Οικογένεια”, ενώ την ίδια χρονιά χρονιά δημοσίευσε το πρώτο του πεζογράφημα με τίτλο “Το φεγγάρι” στο περιοδικό “Παναιγυπτία”.

Το 1930 δημοσίευσε το πεζογράφημα “Μεσημεριάτικο” στο περιοδικό “Πρωτοπορία” και το πρώτο του ποίημα, με τίτλο “Pot pouri”, στο περιοδικό “Αλεξανδρινή Τέχνη”. Την ίδια χρονιά γνωρίστηκε με τον Κ.Π. Καβάφη, ενώ αξίζει να σημειωθεί πως αρκετά χρόνια αργότερα τιμήθηκε με βραβείο λόγω ενός βιβλίου του για την καβαφική ποίηση.

Το 1933 ο πατέρας του έφυγε από τη ζωή από φυματίωση. Δύο χρόνια αργότερα, το 1935, ο Στρατής Τσίρκας εντάχτηκε στην αντιφασιστική οργάνωση “Ligue Pacifiste” και ίδρυσε μαζί με τον Θεοδόση Πιερίδη την “Αντιφασιστική Πρωτοπορία”. Το 1937 νυμφεύτηκε την Αντιγόνη Κερασσώτη, με την οποία ταξίδεψε στην Αυστρία, την Ιταλία, τη Γιουγκοσλαβία, τη Γαλλία και την Ελλάδα. Μαζί απέκτησαν ένα γιο το 1957, τον Κώστα.

Το 1937 κυκλοφόρησε την ποιητική συλλογή “Φελλάχοι”, όπου υπέγραψε για πρώτη φορά με το ψευδώνυμο Στρατής Τσίρκας. Το καλοκαίρι του ίδιου χρόνου πήρε μέρος στο Β’ Διεθνές Συνέδριο των Συγγραφέων στο Παρίσι για την Υπεράσπιση της Κουλτούρας εναντίον του Πολέμου και του Φασισμού. Στο συνέδριο συμμετείχαν εξέχουσες συγγραφικές προσωπικότητες της εποχής, όπως ο Μπέρτολντ Μπρεχτ και ο Πάμπλο Νερούδα. Παράλληλα, ο Στρατής Τσίρκας έγραψε μαζί με τον Χιούς τον όρκο στον Λόρκα, που προωθήθηκε από τον Λουί Αραγκόν και υπογράφτηκε από σαράντα συγγραφείς.

Από το 1939 ως το 1963 έζησε στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, όπου εργάστηκε ως διευθυντής βυρσοδεψείου φεύγοντας για μερικούς μόνο μήνες από το πόστο του κατά τη διάρκεια του 1942, όταν ο Ρόμμελ απείλησε την πόλη. Το 1943 έγινε καθοδηγητικό στέλεχος του Ελληνικού Απελευθερωτικού Συνδέσμου, ενώ κατά τη διάρκεια της συγκεκριμένης περιόδου αυτή τοποθετείται η γνωριμία του με το Γιώργο Σεφέρη, χωρίς να υπάρχει ακριβής ημερομηνία.

Το 1961 διαγράφτηκε από το Κ.Κ.Ε., επειδή αρνήθηκε να αποκηρύξει το έργο του “Η Λέσχη” που είχε εκδοθεί λίγο νωρίτερα. Το 1963 μετακόμισε μόνιμα στην Αθήνα και έζησε ως το θάνατό του το 1980. Μετά την κήρυξη της δικτατορίας του Παπαδόπουλου έγινε μέλος του Πατριωτικού Αντιδικτατορικού Μετώπου, ενώ το 1969 εντάχθηκε στο Κ.Κ.Ε. εσωτερικού και ένα χρόνο αργότερα πήρε μέρος στη σύνταξη του αντιδικτατορικού τόμου “18 Κείμενα”. Τα 18 κείμενα ήταν ένας συλλογικός τόμος που περιελάμβανε 18 κείμενα από διαφορετικούς συγγραφείς της χώρας. Κυκλοφόρησε τον Ιούλιο του 1970 και μετά από 3 χρόνια δικτατορίας στην Ελλάδα οι συγκεκριμένοι συγγραφείς θέλησαν να εναντιωθούν στο καθεστώς δημοσιεύοντας συλλογικά διηγήματά τους. Ο Στρατής Τσίρκας ανήκε σε αυτούς τους συγγραφείς και το διήγημά του που δημοσιεύτηκε στο πλαίσιο του τόμου ονομαζόταν “Αλλαξοκαιριά”.

Παράλληλα, συμμετείχε στον τόμο “Νέα Κείμενα” (1970) και στα “Νέα Κείμενα 2”. Ως συγγραφέας ήταν πολυγραφότατος, καθώς εκτός από τα βιβλία του συνεργάστηκε με τα περιοδικά “Έλλην”, “Κυπριακά Γράμματα”, “Ελεύθερα Γράμματα”, “Αλεξανδρινή Λογοτεχνία”, “Πάροικος”, “Φωνή”, “Επιθεώρηση Τέχνης”, “Αυγή”, “Ταχυδρόμος”, “Συνέχεια”.

Τιμήθηκε με το Κρατικό Βραβείο Βιογραφίας για το έργο του “Ο Καβάφης και η εποχή του” (1959), έχοντας μάλιστα γράψει βιβλία για την καβαφική ποίηση. Ακόμη, τιμήθηκε και με το Βραβείο Κριτικών και Εκδοτών της Γαλλίας για τις “Ακυβέρνητες Πολιτείες” (1972), που είναι και το πιο γνωστό από τα βιβλία του.

Έφυγε από τη ζωή στο Ιπποκράτειο Νοσοκομείο στις 27 Ιανουαρίου 1980 σε ηλικία 69 χρόνων από ανεύρυσμα.

Ακολουθούν ορισμένα βιβλία του Στρατή Τσίρκα για μία λογοτεχνική γνωριμία μαζί του!

1. Ο Καβάφης και η εποχή του

Περίληψη: Το βιβλίο αυτό δεν είναι αισθητική μελέτη· μήτε απόπειρα μιας ακόμη βιογραφίας του Καβάφη. Είναι προπαντός έρευνα· μια προσπάθεια να σκιαγραφηθεί η ιστορία της Αιγύπτου και πιο πολύ η ιστορία του Ελληνισμού της Αλεξάντρειας, από το 19ο ως τις αρχές του 20ου αιώνα, για να φανούν οι σχέσεις του έργου του ποιητή με την πραγματικότητα του καιρού του. Αν είχε γίνει νωρίτερα από κάποιον άλλο, θα είχαμε, νομίζω, σήμερα μια πιο σωστή και πιο ολοκληρωμένη εξήγηση του φαινομένου Καβάφης.

Όπως ήταν επόμενο, η έρευνα, στην πορεία της, ξεκαθαρίζει κάμποσα σκοτεινά ή παρανοημένα βιογραφικά σημεία, βρίσκει άγνωστες πηγές ορισμένων ποιημάτων και προτείνει νέες ερμηνείες τους, και τ αξιολογεί από αισθητική πλευρά. Βασικός σκοπός της όμως είναι να φωτίσει καταστάσεις και πράγματα, και ν αφήσει σ άλλους να βγάλουν με τον καιρό τα θεωρητικά τους συμπεράσματα. Πιστεύω πάντως πως δεν έχει και τόση σημασία αν ο Καβάφης, ένας από τους προσφιλέστερους σήμερα ποιητές του κόσμου της παρακμής, βγαίνει από τη μελέτη μου πιο μεγάλος ή πιο μικρός. Σημασία έχει αν βγαίνει πιο αληθινός. […]

2. Ακυβέρνητες Πολιτείες – 1: Η Λέσχη

Περίληψη: Η τριλογία είναι το χρονικό τριών πόλεων (Ιερουσαλήμ, Κάιρο και Αλεξάνδρεια) οι οποίες κατρακυλούν στο χάος της εμπόλεμης Μέσης Ανατολής. Κεντρικό πρόσωπο των Ακυβέρνητων Πολιτειών είναι ο Μάνος: έξυπνος και ακέραιος, εραστής της ζωής, ήρωας του Αλβανικού έπους. Λιποτακτεί από τον εθνικό στρατό και προσχωρεί στην αριστερά. Μυστικές αποστολές τον οδηγούν από πόλη σε πόλη, εμπλέκοντάς τον σε μια αλυσίδα επικίνδυνων σχέσεων. Ο Μάνος αναγκάζεται να διαλέξει ανάμεσα στον ανθρωπισμό και στις απάνθρωπες προσταγές της ιδεολογίας του κόμματος. Συνδυάζοντας μια εξωτική διαύγεια στη λεπτομέρεια, που θυμίζει τα μυθιστορήματα του Ντάρελ και το ιστορικό πάθος του Μαλρώ, ο Στρατής Τσίρκας με την τριλογία έχει καθιερωθεί ως μυθιστοριογράφος διεθνούς ακτινοβολίας.

3. Ακυβέρνητες Πολιτείες – 2: Αριάγνη

4. Ακυβέρνητες Πολιτείες – 3: Νυχτερίδα

5. Η Χαμένη Άνοιξη

Περίληψη: Ιούλιος 1965. Ο Αντρέας, δεκαοχτώ χρόνια πολιτικός πρόσφυγας, επιστρέφει επιτέλους στην πατρίδα: “Όλα μου φαίνονται σαν παραμύθι… Αθήνα, η πιο ανοιχτή πόλη του κόσμου”. Η “Αθηναϊκή Άνοιξη”. Οι Τέχνες, τα Γράμματα έχουν ανθίσει ύστερα από τα μετεμφυλιακά χρόνια. Μια νεολαία με μεγάλα όνειρα πρωτοστατεί στους αγώνες για την παιδεία, τη δημοκρατία. Ανάμεσά τους η όμορφη, φλογερή αγωνίστρια Ματθίλδη, με την κριτική ματιά της νέας γενιάς. Στον ίδιο τόπο, η ερωτική Φλώρα μοιράζεται τον έκλυτο βίο ενός άλλου κόσμου, μιας παρέας Αμερικανών και άλλων ξένων όπως αυτή.

Τα τρία αυτά πρόσωπα υφαίνουν τον ερωτικό μύθο. Γύρω τους όμως εξυφαίνεται το δίχτυ της εθνικής προδοσίας: ξένοι πράκτορες, μυστικές υπηρεσίες, πολιτικοί μηχανορραφούν. Η Ιστορία εισβάλλει στις σχέσεις των ανθρώπων, τα ράζει τις συνειδήσεις. Τα γεγονότα καλπάζουν. Αποστασία. Πλήθη οργισμένα πλημμυρίζουν κάθε μέρα τους δρόμους. Σωτήρης Πέτρουλας, ο πρώτος νεκρός: “αηδόνι και λιοντάρι, βουνό και ξαστεριά”. Ένας λαός με το ηρωικό και πένθιμο τραγούδι του ορκίζεται στο όνομα της ελευθερίας, έτοιμος να σηκώσει πάλι τις σισύφειες πέτρες.

6. Νουρεντίν Μπόμπα

Περίληψη: «Πικρό ήταν το ψωμί που τρώγαμε στο Δεϋρούτ, πικρό γιατί μύριζε πικρό φελάχικο ιδρώτα».

Ένας Ρωμιός βιοπαλαιστής, ξενιτεμένος τις πρώτες δεκαετίες του αιώνα μας στην εύφορη Αίγυπτο, βλέπει πώς της ρουφούν το αίμα πασάδες και ξένοι μπανκιέρηδες, όργανα και στηρίγματα κι οι δυο τους της αγγλικής κατοχής, και διηγείται με θαυμασμό τα κατορθώματα του θρυλικού Νουρεντίν Μπόμπα. Πώς, για ένα φιλότιμο, από βαρκάρης έγινε φονιάς, ληστής, πειρατής, και πώς, κάτω από τη λογική των πραγμάτων, κατέληξε αντάρτης και λαϊκός ηγέτης. Πώς οι αποικιοκράτες βιάσανε τη γυναίκα του κι ανατίναξαν το χωριό του και πώς οι επαναστατημένοι φελάχοι καταργήσανε τις αρχές και περάσανε σε μια αυτοσχέδια λαϊκή αυτοδιοίκηση. Αλλά και τ’ αντίποινα του καταχτητή στάθηκαν ανάλογα: φωτιά, κουρμπάτσι και κρεμάλες.

Κι όμως, από την αρχή ως το τέλος αυτής της νουβέλας κυριαρχεί ένας επικός τόνος και μια δυνατή αίσθηση της φύσης. Όλα ευωδιάζουν στο Δεϋρούτ: τα γιασεμιά, το τριφύλλι, οι γαζίες, τα νερά του ποταμού… Η συνείδηση της Ιστορίας, το πλάτος της ματιάς και το πλήθος των προσώπων που κινεί ο συγγραφέας θυμίζουν πως εδώ δοκιμάζει τις δυνάμεις του πριν ξανοιχτεί στις πολυσέλιδες ΑΚΥΒΕΡΝΗΤΕΣ ΠΟΛΙΤΕΙΕΣ. Και για την Αίγυπτο εξάλλου, αν η εξέγερση του 1910, όπου χάνονται και τα ίχνη του Νουρεντίν Μπόμπα, πνίγηκε στο αίμα, «ο σπόρος έπεσε σε χώματα θραψερά»… Θα έρθει ο καιρός του Γκαμάλ Αμπτελνάσερ, που θ’ αναγκάσει τους Άγγλους να φύγουν από την πατρίδα τους…