Το #MeToo μέσα από το Σινεμά και την Τηλεόραση

Το κίνημα #MeToo έχει πυροδοτήσει μία μεγάλη κοινωνική αλλαγή και φέρνει στο φως τις ιστορίες θυμάτων σεξουαλικής βίας και παρενόχλησης.

Τα όσα αποκάλυψε η Σοφία Μπεκατώρου έφεραν στο προσκήνιο και στη χώρα μας το κίνημα του #MeToo. Πρόκειται για ένα κίνημα που τα τελευταία χρόνια έχει φέρει πολλές αποκαλύψεις και έχει βάλει στη δημόσια συζήτηση το θέμα της σεξουαλικής βίας/ παρενόχλησης και της ψυχολογικής βίας σε όλο τον κόσμο.

Το neolaia.gr σε app: Κατεβάστε το σε Android και iOS

Όπως είναι φυσικό, το σπουδαίο αυτό κίνημα αναπαρίσταται και μέσα από την τέχνη, με αρκετές ταινίες και σειρές να καταπιάνονται με πραγματικά γεγονότα, αλλά και ιστορίες που δείχνουν τα θύματα να προσπαθούν να ξεπεράσουν τα τραύματα που τους άφησαν ορισμένα περιστατικά βιασμού και σεξουαλικής παρενόχλησης.

Τα κινήματα #MeToo και Time’s Up έχουν τις ρίζες του στην Αμερική. Το 2006 ο όρος #MeToo χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και, συγκεκριμένα, στο MySpace, από την Tarana Burke, που υπήρξε θύμα σεξουαλικής παρενόχλησης και είναι ακτιβίστρια για τέτοια θέματα.

https://t.co/YvLPUdfahl #metoo

📹:XB
2014 March Against Rape Culture
Philadelphia, PA pic.twitter.com/fvb6iovJ8q

— Tarana (@TaranaBurke) October 15, 2017

Μετά τη δημοσιοποίηση ισχυρισμών για σεξουαλική κακοποίηση σε πολλές νεαρές γυναίκες από τον Harvey Weinstein, στις αρχές Οκτωβρίου 2017, το κίνημα άρχισε να γίνεται ευρέως γνωστό και το εν λόγω hashtag να κατακλύζει τις πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης.

Στις 15 Οκτωβρίου 2017, η Αμερικανίδα ηθοποιός Alyssa Milano έκανε μία ανάρτηση στο Twitter, που έδειξε το πραγματικό μέγεθος του θέματος αυτού.

Στη συγκεκριμένη ανάρτηση, η γνωστή ηθοποιός καλούσε τις γυναίκες να κάνουν τα εξής:

“Εάν όλες οι γυναίκες που έχουν παρενοχληθεί ή έχουν επιτεθεί σεξουαλικά έγραφαν “Me Too” ως κατάσταση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, θα μπορούσαμε να δώσουμε στους ανθρώπους μια αίσθηση του μεγέθους του προβλήματος.”

If you’ve been sexually harassed or assaulted write ‘me too’ as a reply to this tweet. pic.twitter.com/k2oeCiUf9n

— Alyssa Milano (@Alyssa_Milano) October 15, 2017

Αυτό ώθησε πολλές γυναίκες να ακολουθήσουν το παράδειγμά της και ανάμεσά τους ήταν και αρκετές διάσημες ηθοποιοί και celebrities, όπως, οι Gwyneth Paltrow, Ashley Judd, Jennifer Lawrence και Uma Thurman.

Σιγά σιγά, το #MeToo αναδείχθηκε σε ένα μεγάλο και γενναίο κίνημα που δεν αποτελεί καθόλου “μόδα” στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, αλλά ένα κίνημα που ζητούσε την πραγματική αλλαγή στην κοινωνία.

Στο σημείο αυτό, μάλιστα, είναι που συμβάλλουν οι σειρές και οι ταινίες που ασχολούνται με ζητήματα σεξουαλική βίας.

Κατά κύριο λόγο, μέσα από την τέχνη μπορούμε να καταλάβουμε και να κατανοήσουμε πολλές από τις προεκτάσεις της ανθρώπινης ύπαρξης, αλλά και της κοινωνίας στην οποία ζούμε, μπαίνοντας για λίγο στη θέση του συνανθρώπου μας. Έτσι, η τέχνη λειτουργεί ως “καθρέφτης” που μας επιτρέπει να κατανοήσουμε βαθύτερα την εμπειρία της ζωής, αλλά και να δούμε τις άσχημες πλευρές της.

Επίσης, μέσα από την τέχνη μπορούμε να βρούμε την κάθαρση που ζητάμε και δεν βρίσκουμε στην πραγματική μας ζωή.

#MeToo και Σινεμά

Μία από τις πρώτες ταινίες που ασχολήθηκε με θέματα βιασμού και σεξουαλικής κακοποίησης μετά το ξεκίνημα και την έκρηξη του κινήματος #MeToo, ήταν το “The Tale” του 2018. Ο μινιμαλισμός και ο ρεαλισμός που χρησιμοποιεί η, μέχρι τότε, σκηνοθέτης ντοκιμαντέρ, Jennifer Fox, αναδεικνύουν καλύτερα το δύσκολο θέμα της ταινίας της.

Η Fox ήταν 13 ετών όταν κακοποιήθηκε σεξουαλικά από τον εκπαιδευτή της στην ιππασία. Τριάντα πέντε χρόνια αργότερα, σκηνοθετεί την ιστορία που είπε στον εαυτό της και την πραγματικότητα του τι είχε συμβεί. Αυτή η άσκηση ενδοσκόπησης αναπαράγεται με μια μη συμβατική αφηγηματική δομή. Η Fox αντιμετωπίζει φαντάσματα από το παρελθόν της σε μια εσωτερική συνομιλία, ενώ τα αντιμετωπίζει με σάρκα και οστά στο παρόν. Η αναδρομή εδώ δεν είναι απλώς μια αφηγηματική συσκευή, αλλά μια θεραπευτική κίνηση.

Η ίδια προσπαθεί να θυμηθεί κάθε λεπτομέρεια του γεγονότος που έγινε στο παρελθόν και να το ανακατασκευάσει για να διασφαλίσει ότι η μνήμη της για το συμβάν αυτό δεν την προδίδει. Ωστόσο, η δυσκολία της να επαναφέρει όλα αυτά που έγιναν τότε στη μνήμη της αποτελεί έναν αμυντικό μηχανισμό, που χρησιμοποιεί ο οργανισμός της για να αποτρέψει την κατάρρευση του κόσμου της και να τη βοηθήσει να προχωρήσει με τη ζωή της.

Από την άλλη, το “Bombshell” του Jay Roach, ασχολείται με το γιατί θύματα σεξουαλική παρενόχλησης και κακοποίησης αρνούνται να μιλήσουν για αυτά που έχουν περάσει. Εδώ, ο Roach χρησιμοποιεί μία πιο Χολιγουντιανή ματιά σε ένα θέμα που είχε συγκλονίσει την Αμερική και τον κόσμο, καθώς είχαν αποκαλυφθεί διάφορα θέματα σεξουαλικής κακοποίησης που αφορούσαν τον CEO του Fox News, Roger Ailes.

Ένα από τα highlights της ταινίας είναι η σκηνή στην οποία η Kayla (Margot Robbie) καλείται στο γραφείο του Ailes. Η ίδια το βρίσκει σαν μία ευκαιρία για να του μιλήσει για την επαγγελματική της πορεία, ενώ, ο ίδιος ως μία ευκαιρία για να κάνει αυτό που θέλει. Πίσω από το πρόσχημα ότι η τηλεόραση είναι ένα οπτικό μέσο, ο Ailes, της ζητάει να σηκωθεί και να κάνει μία στροφή γύρω από τον εαυτό της για να τη δει. Η Kayla το παίρνει στην αρχή στην πλάκα, όταν, όμως, της ζητάει να ανεβάσει τα φόρεμα της όλο και πιο ψηλά, μέχρι που βλέπουμε το εσώρουχό της, η ταινία σε βάζει στη θέση του θύματος και σε κάνει να νιώθεις φόβο, άβολα και, ίσως, το αίσθημα του ότι είσαι ανίσχυρος εκείνη τη στιγμή να κάνεις το οτιδήποτε.

Αυτή τη σκηνή ακολουθεί η μόνη σκηνή που βρίσκει τις Charlize Theron, Nicole Kidman και Margot Robbie στον ίδιο χώρο. Μία βουβή σκηνή στο ασανσέρ που οι δύο πρώτες καταλαβαίνουν τι έχει, μόλις, συμβεί στη συνάδελφό τους.

Στο “The Assistant” του 2019, η Kitty Green μας μεταφέρει σε μία δουλειά γραφείου και βγάζει την αίγλη του Χόλιγουντ από το προσκήνιο. Η Green δεν μας δείχνει ποτέ το πρόσωπο του θύτη και με αυτόν τον τρόπο επισημαίνει ότι αυτό δεν είναι ένα μεμονωμένο παράδειγμα, αλλά ένα θεσμικό ζήτημα. Ενισχύει την ιδέα ότι είναι ένα ζήτημα που διαπερνά ολόκληρη τη βιομηχανία και ότι αυτός ο άνθρωπος θα μπορούσε να είναι ο οποιοσδήποτε.

Ενώ, στο “Never Rarely Sometimes Always” του 2020, η σκηνοθέτης και σεναριογράφος, Eliza Hittman, παίρνει το χρόνο της για να φτάσει στην αποκάλυψη της σεξουαλικής βίας. Με κινητήριο δύναμη την αναζήτηση μίας έφηβης να βρει κλινική που κάνει εκτρώσεις χωρίς γονική συγκατάθεση, φτάνουμε στη Νέα Υόρκη και σε μία σειρά διαδικαστικών ερωτήσεων που σε φέρνουν στη ζοφερή πραγματικότητα της ηρωίδας της ταινίας.

Σε άλλες ταινίες, όπως το “Revenge” της Coralie Fargeat, το “The Invisible Man” του Leigh Whannell και το “Promising Young Woman” της Emerald Fennell, το κίνημα του #MeToo παίρνει ένα πιο εκδικητικό ύφος. Γυναίκες που έχουν υποστεί οι ίδιες ή φίλες τους βιασμό και/ ή ψυχολογική βία, παίρνουν τη δικαιοσύνη στα χέρια τους και εκδικούνται τους θύτες. Μέσα από τις ιστορίες αυτές, οι δημιουργοί των ταινιών προσπαθούν να δώσουν και πάλι το αίσθημα του ότι σου ανήκει το σώμα σου και η ζωή σου πίσω στα θύματα.

#MeToo και Τηλεόραση

Μπορεί το σινεμά μέσα από τις ταινίες που αναφέρθηκαν να έχει κάνει βήματα ώστε να ανοίξει η συζήτηση της ψυχολογικής και σωματικής βίας, όμως, η τηλεόραση έχει εμβαθύνει στα θέματα αυτά.

Μέσα από επεισόδια, σειρές μίας σεζόν ή και ολόκληρους κύκλους σειρών, το κίνημα #MeToo έχει παρουσιαστεί σε πολλά και διαφορετικά επίπεδα.

Το “Unbelievable”, βασισμένο σε μια πραγματική ιστορία, εξέθεσε ένα σύστημα δικαιοσύνης που απογοητεύει συνεχώς τα θύματα σεξουαλικής βίας. Το δράμα του Netflix επικεντρώνεται στην έρευνα δύο ντετέκτιβ που τελικά συνέλαβαν έναν βιαστή, των οποίων το πρώτο θύμα όχι μόνο αναγκάστηκε να επαναλάβει την κατάθεσή της, αλλά κατηγορήθηκε για την υποβολή ψευδούς κατάθεσης.

Το “Morning Show” εξετάζει την έννοια της συναίνεσης, αφού ένας διάσημος παρουσιαστής ειδήσεων απολύθηκε με κατηγορίες σεξουαλικής παρενόχλησης.

Κωμικές σειρές αντιμετωπίζουν, επίσης, το #MeToo με τους δικούς τους διακριτικούς και κωμικούς τρόπους. Στη σεζόν 14 του “It’s Always Sunny in Philadelphia”, οι πρωταγωνιστές αναγκάζονται να παρακολουθήσουν ένα σεμινάριο με θέμα τη σεξουαλική παρενόχληση, αφού το «Paddy’s Pub» περιλαμβάνεται σε μια λίστα με μπαρ της Φιλαδέλφεια, εχθρικά προς τις γυναίκες. Η κωμωδία προέρχεται από τη συνειδητοποίησή των χαρακτήρων στις τοξικές συμπεριφορές τους.

Σε επεισόδιο της 6ης σεζόν του “Brooklyn Nine- Nine”, με τίτλο “He Said, She Said”, η Santiago και η Diaz βρίσκονται σε αντίθετες πλευρές θέματος σχετικά με την προσαγωγή του παρενοχλητή στη δικαιοσύνη έναντι της αποδοχής χρημάτων για αποσιώπηση του θέματος. Ενώ, στο “BoJack Horseman” βλέπουμε τον πρωταγωνιστεί να αναγνωρίζει τις ακατάλληλες συμπεριφορές του κατά το παρελθόν.

Πιο πρόσφατα, η σειρά του HBO “I May Destroy You” είναι ένα παράδειγμα του πώς το προσωπικό τραύμα μπορεί να μετατραπεί σε θεραπευτική τέχνη. Η Michaela Coel, η οποία βασίζει την ιστορία της σειράς στην εμπειρία της σεξουαλικής επίθεσης που είχε δεχθεί η ίδια, βρίσκει κάθαρση για τον εαυτό της και την φανταστική ηρωίδας τη, Arabella, μια μυθιστοριογράφος που είχε ναρκωθεί και βιαστεί σε μία νυχτερινή έξοδό της στο Λονδίνο.

Το #MeToo στην ελληνική μυθοπλασία

Με την επιστροφή της ελληνικής μυθοπλασίας στην τηλεόραση έχουμε δει αρκετά παραδείγματα γυναικών που έχουν υποστεί σεξουαλική παρενόχληση, αλλά και βία να γίνονται πρωταγωνίστριες σειρών. Από σειρές όπως οι «Άγριες Μέλισσες», το «Έρωτας μετά», αλλά και το πιο πρόσφατο «Αγγελική», έχουμε γνωρίσει γυναίκες που μετά από τα γεγονότα του παρελθόντος έχουν αποφασίσει να διαχειριστούν το τραύμα αυτό με τον δικό της τρόπο η κάθε μία.

Στις «Άγριες Μέλισσες» οι πρωταγωνίστριες προσπαθούν να επιβιώσουν σε μία κοινωνία που τις θεωρεί κατώτερες ούσες γυναίκες. Το περιστατικό βιασμού της μικρότερης αδελφής της οικογένειας Σταμίρη, είναι το εφαλτήριο της πλοκής.

Από την άλλη μεριά, στο «Έρωτας μετά», παρουσιάζεται μία γυναίκα, η Άννα (Βάσω Λασκαράκη) που προσπαθώντας να ξεφύγει από την ανάμνηση του βιασμού της, την έχει θάψει τόσο καλά που δεν το έχει αποκαλύψει ούτε στον σύζυγό της. Μέσα στη σειρά παρουσιάζονται και άλλα στοιχεία που σχετίζονται με το #MeToo, όπως η ενδοοικογενειακή βία, αλλά και η απόκρυψη τέτοιων περιστατικών από την ίδια την κοινωνία.

Η «Αγγελική» ακολουθεί το πρότυπο της εκδίκησης που είδαμε μέσα από διάφορες ταινίες. Μία νεαρή κοπέλα βιάζεται πριν από 17 χρόνια από μία παρέα ανδρών και επιστρέφει για να πάρει εκδίκηση. Μέσα από την προσπάθειά της να εκδικηθεί, η σειρά προσπαθεί να αποδώσει όσο καλύτερα μπορεί την τραυματισμένη ψυχοσύνθεση και την ταπείνωση ενός ατόμου που έχει επιβιώσει από ένα τέτοιο περιστατικό. Ταυτόχρονα, δείχνει και πώς ένας βιασμός μπορεί να επηρεάσει το οικογενειακό περιβάλλον και τις μετέπειτα ερωτικές σχέσεις που θα προσπαθήσει να έχει το θύμα.

Τέλος, το “Miss Violence” του Αλέξανδρου Αβρανά, παρουσιάζει σταδιακά το φοβερό μυστικό που κρύβεται σε μία φαινομενικά ήσυχη και αγαπημένη οικογένεια, ενώ, ασχολείται με θέματα όπως η ενδοοικογενειακή βία. Ο Σύλλας Τζουμέρκας με την ταινία του “Το Θαύμα της Θάλασσας των Σαργασσών” θα ασχοληθεί με θέματα όπως τα μυστικά που κρύβει μία μικρή και «κλειστή κοινωνία».

Η πραγματικότητα και η μυθοπλασία συνυπάρχουν σε όλα τα παραδείγματα που δώσαμε παραπάνω. Ταινίες και σειρές που έχουν βασιστεί σε πραγματικά γεγονότα, έχουν γραφτεί από τα ίδια τα θύματα σεξουαλικής βίας ή έχουν χρησιμοποιήσει ως βάση τους διάφορες μαρτυρίες και γεγονότα που έχουν δημοσιοποιηθεί.

Μέσα από αυτές, το σινεμά και η τηλεόραση μπορεί να μας δείξουν την άλλη πλευρά. Αυτή που τόσο εύκολα μπορούμε και κατακρίνουμε με ερωτήσεις όπως το «γιατί τώρα;», «γιατί δεν μίλησε πιο πριν;».

Και, τελικά, να μας κάνουν να συνειδητοποιήσουμε ότι τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά όσο η διατύπωση μίας ερώτησης.