27 Ιανουαρίου: Διεθνής Ημέρα μνήμης για τα θύματα του Ολοκαυτώματος

Σαν σήμερα, πριν 76 χρόνια, οι Εβραίοι που βρισκόντουσαν στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Άουσβιτς απελευθερώθηκαν από σοβιετικούς στρατιώτες.

Η 27η Ιανουαρίου έχει ανακηρυχθεί, με απόφαση της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ που λήφθηκε στις 2 Νοεμβρίου 2005, ως Διεθνής Ημέρα Μνήμης των θυμάτων του Ολοκαυτώματος.

Επιλέχθηκε η συγκεκριμένη ημερομηνία, καθώς στις 27 Ιανουαρίου 1945, τα προελαύνοντα σοβιετικά στρατεύματα απελευθέρωσαν το μεγαλύτερο στρατόπεδο συγκέντρωσης Άουσβιτς-Μπίρκεναου.

Ολοκαύτωμα

Το Ολοκαύτωμα, η γενοκτονία των Εβραίων της Ευρώπης από το Γ΄ Ράιχ, αποτέλεσε το γεγονός-ορόσημο που άλλαξε τη σύγχρονη ιστορία της Ευρώπης και, παράλληλα, αποτέλεσε ένα από τα μεγαλύτερα εγκλήματα στην ιστορία της ανθρωπότητας.

Οι Εβραίοι της Ελλάδας (και όχι μόνο) έγιναν μέρος της «Τελικής Λύσης του Εβραϊκού Ζητήματος», την οποία εμπνεύστηκαν, οργάνωσαν και πραγματοποίησαν οι ναζί στην κλίμακα ολόκληρης της Ευρώπης.

Με τον όρο Ολοκαύτωμα περιγράφεται ο υποκινούμενος από το κράτος συστηματικός διωγμός και η γενοκτονία διαφόρων εθνικών, θρησκευτικών, κοινωνικών και πολιτικών ομάδων κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου από τη Ναζιστική Γερμανία και τους συνεργάτες της. Στα αρχικά στοιχεία που συνθέτουν το Ολοκαύτωμα είναι το πογκρόμ της Νύχτας των Κρυστάλλων και το Πρόγραμμα Ευθανασίας T-4, τα οποία οδήγησαν στη συνέχεια στα τάγματα θανάτου και στα στρατόπεδα εξόντωσης τα οποία αποτελούσαν μαζική και κεντρικά οργανωμένη προσπάθεια για την εξόντωση κάθε μέλους των κοινοτήτων που αποτελούσαν στόχο των Ναζί. Η ίδια λέξη, συνήθως με μικρό αρχικό και συνοδευόμενη από κάποιο προσδιοριστικό, χρησιμοποιείται και για άλλες γενοκτονίες ή μαζικούς διωγμούς όπως π.χ. για τη Γενοκτονία των Αρμενίων.

Οι Εβραίοι της Ευρώπης ήταν τα κύρια θύματα του Ολοκαυτώματος, μέσω αυτού που οι Ναζί ονόμαζαν «Τελική Λύση του Εβραϊκού Ζητήματος».

Ο απολογισμός των θυμάτων

Ο αριθμός των θυμάτων του εβραϊκού πληθυσμού συνήθως προσδιορίζεται στα έξι εκατομμύρια, αν και οι τυπικές εκτιμήσεις από τους ιστορικούς για το εύρος των θυμάτων κυμαίνονται από πέντε εκατομμύρια ως και πάνω από έξι εκατομμύρια.

Εκτός από τους Εβραίους, περίπου 220.000 Ρομά και Σίντι θανατώθηκαν στο Ολοκαύτωμα (μερικές εκτιμήσεις φτάνουν ως και τις 800.000), δηλαδή το 25-50% του ευρωπαϊκού τους πληθυσμού. Άλλες ομάδες που κρίθηκαν «φυλετικά κατώτερες» ή «ανεπιθύμητες» ήταν οι εξής: Σοβιετικοί στρατιώτες και πολίτες αιχμάλωτοι σε κατεχόμενες περιοχές (περιλαμβανομένων των Ρώσων και άλλων Σλάβων), Πολωνοί μη Εβραίοι (2,8 έως 3 εκατομμύρια Πολωνοί Εβραίοι και πάνω από 3 εκατομμύρια Πολωνοί μη Εβραίοι), διανοητικά ασθενείς ή σωματικά ανάπηροι, ομοφυλόφιλοι, Μάρτυρες του Ιεχωβά, Ελευθεροτέκτονες, Κομμουνιστές και άλλοι πολιτικοί αντιφρονούντες, συνδικαλιστές, καλλιτέχνες και κάποιοι Καθολικοί και Προτεστάντες κληρικοί που διώχτηκαν ή θανατώθηκαν.

Αν συνυπολογιστούν και αυτές οι πληθυσμιακές ομάδες, ο αριθμός των θυμάτων ανεβαίνει σημαντικά.

Κάποιες εκτιμήσεις τοποθετούν το συνολικό αριθμό θυμάτων του Ολοκαυτώματος στα 26 εκατομμύρια ανθρώπους, όμως τα 9 έως 11 εκατομμύρια θύματα συνήθως θεωρείται η πιο αξιόπιστη εκτίμηση.

Όπως είχε αναφέρει και ο πρώην γενικός γραμματέας των Ηνωμένων Εθνών, Μπαν Κι Μουν, το 2017:

«Η Διεθνής Ημέρα Μνήμης των Θυμάτων του Ολοκαυτώματος είναι η ημέρα, κατά την οποία πρέπει να επιβεβαιώνουμε τη δέσμευσή μας απέναντι στα ανθρώπινα δικαιώματα. […] Πρέπει να προχωρήσουμε πέρα από την ανάμνηση και να εξασφαλίσουμε ότι οι νέες γενιές γνωρίζουν αυτή την ιστορία. Πρέπει να εφαρμόσουμε τα διδάγματα του Ολοκαυτώματος στον κόσμο. Και πρέπει να κάνουμε το καλύτερο που μπορούμε ώστε όλοι οι άνθρωποι απολαμβάνουν τις προστασίες και τα δικαιώματα που αντιπροσωπεύουν τα Η.Ε.»

Η εκδίωξη των Εβραίων

Η εκδίωξη των Εβραίων στις χώρες όπου εισέβαλαν οι ναζί και τις οποίες κατέβαλαν μεταξύ 1939 και 1945 γινόταν σε τεράστια κλίμακα, αλλά δεν εξέπληξε κανέναν από όσους υποστήριζαν την άνοδο του Ναζιστικού κόμματος στην εξουσία το 1933 ή ήταν οπαδoί του προγράμματος του.

Οι Εβραίοι έπρεπε να θεωρούνται ξένοι και δεν είχαν δικαιώματα γερμανικής υπηκοότητας. Ήταν ένας από τους τρόπους που οι ναζί επέβαλαν την πολίτικη της Ανώτερης Φυλής. Σε όλες τις περιοχές που κατείχαν οι Γερμανοί κατά τον Β’ παγκόσμιο πόλεμο, υπήρχαν μαζικές παραβιάσεις ανθρώπινων δικαιωμάτων.

Εκατομμύρια άνθρωποι ξεριζώθηκαν από τα σπίτια τους για να γίνουν σκλάβοι. Εκτελέστηκαν χιλιάδες όμηροι και κρατούμενοι που είχαν συλληφθεί για αντίποινα. Εφαρμόστηκαν εκατοντάδες αδικαιολόγητες αντεκδικήσεις. Γκρεμίστηκαν εκατοντάδες πόλεις και χωριά.

Το σύνολο των Εβραίων που θανατώθηκαν από την άνοδο του Ναζιστικού Κόμματος στην εξουσία μέχρι την κατάρρευσή του ανέρχεται σε έξι περίπου εκατομμύρια.

Δυστυχώς, οι αποτρόπαιες πρακτικές των Γερμανών χρησιμοποιήθηκαν μόνο κατά των Εβραίων αλλά κατά οποιασδήποτε φυλής ή κοινωνικής ομάδας το ναζιστικό καθεστώς θεωρούσε κατώτερη, από τους ομοφυλόφιλους μέχρι τους κομμουνιστές και από τους αιχμάλωτους πολέμου μέχρι τους Ρομά.

Έγκλημα κατά της ανθρωπότητας

Αμέσως μετά το Ολοκαύτωμα, εμφανίστηκε η δικονομική έννοια του εγκλήματος κατά της ανθρωπότητας.

Ορισμένοι από τους πιο υψηλόβαθμους Ναζί δικάστηκαν στις Δίκες της Νυρεμβέργης, όπου προήδρευαν δικαστές των Συμμάχων και ήταν το πρώτο διεθνές δικαστήριο του είδους του.

Παγκόσμια Ημέρα Μνήμης

Η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ αποφάσισε στις 2 Νοεμβρίου 2005 να ανακηρύξει την 27η Ιανουαρίου Διεθνή Ημέρα μνήμης για τα θύματα του Ολοκαυτώματος από το ναζιστικό καθεστώς κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Η ημερομηνία επιλέχθηκε, επειδή όπως είπαμε και παραπάνω, στις 27 Ιανουαρίου 1945 τα προελαύνοντα σοβιετικά στρατεύματα απελευθέρωσαν το μεγαλύτερο στρατόπεδο συγκέντρωσης στο Άουσβιτς – Μπίρκεναου στην Πολωνία.

Το σχέδιο της εν λόγω απόφασης υποβλήθηκε από το Ισραήλ και υποστηρίχθηκε από 89 χώρες, αναφέροντας ότι: «καλεί τα κράτη – μέλη να επεξεργαστούν προγράμματα εκπαίδευσης που θα μεταδώσουν στις μελλοντικές γενεές τα διδάγματα του Ολοκαυτώματος και να βοηθήσουν να προλαμβάνονται πράξεις γενοκτονίας».

Η γενοκτονία των Εβραίων της Ευρώπης αποτελεί, τόσο για την ελληνική κοινωνία, όσο και για την πλειονότητα των ευρωπαϊκών κοινωνιών, ένα τεράστιο συλλογικό τραύμα που στοιχειώνει και θα στοιχειώνει για πολλά χρόνια την ιστορική συνείδησή τους.

Συνολικά, 5.025 Ναζί εγκληματίες καταδικάστηκαν από το 1945 έως το 1949 στους αμερικανικούς, βρετανικούς και γαλλικούς τομείς της Γερμανίας.

Άλλες δίκες έγιναν στις χώρες των κατηγορούμενων. Ωστόσο, ορισμένοι από αυτούς, κατάφεραν να διαφύγουν και να μην υποστούν καμία δίωξη.

“Εάν Αυτό Είναι ο Άνθρωπος”: Η μαρτυρία του Πρίμο Λέβι, επιζώντος του Ολοκαυτώματος

Ο Ιταλοεβραίος χημικός και συγγραφέας Πρίμο Λέβι ήταν ένας από τους ελάχιστους επιζώντες του ολοκαυτώματος που μιλάει για τις εμπειρίες του στο ναζιστικό στρατόπεδο με απροσδόκητα ψύχραιμη φωνή.

Το σθένος και η διανοητική του ισορροπία είναι τέτοιες που σε κάνουν να αναρωτιέσαι, πως γίνεται ένας άνθρωπος που βίωσε την απόλυτη φρίκη, την ίδια την κόλαση ουσιαστικά, να καταφέρνει να αναπτύσσει σε αυτό το βιβλίο έναν ήπιο προβληματισμό και να τον αποδίδει σε μια “ταπεινή” και διαυγή πρόζα.

Το “Εάν αυτό είναι ο άνθρωπος” δε θα μπορούσε να μην είναι ένα μανιφέστο ανθρωπισμού, που δεν αποτελεί απλό ανάγνωσμα λογοτεχνίας, αλλά ιστορικό τεκμήριο και σπουδαίο έργο τέχνης που δεν πρέπει ποτέ να σταματήσει να εκδίδεται.

“Τέλος, ίσως έπαιξε κάποιο ρόλο και η θέλησή μου, την οποία διατήρησα με πείσμα, να βλέπω πάντα, ακόμα και στις πιο σκοτεινές μέρες, τους συντρόφους μου και τον εαυτό μου σαν ανθρώπους και όχι σαν αντικείμενα, και έτσι να γλιτώσω από την τέλεια ταπείνωση και αποθάρρυνση που οδηγούσε πολλούς στην ηθική συντριβή.”

• 8 αντιφασιστικές ταινίες που έχουν πολλά να διδάξουν
• 6+1 ταινίες για το Ολοκαύτωμα που αξίζει σίγουρα να δεις!
• 4 πράγματα που ίσως δε γνωρίζεις για την Άννα Φρανκ