H Ακαδημία αλλάζει, 95 χρόνια μετά

Η Ακαδημία Αθηνών εκσυγχρονίζεται. Ενενήντα οκτώ χρόνια μετά την ίδρυσή του και 95 από τη θέσπιση του κανονισμού λειτουργίας του, το ανώτατο πνευματικό ίδρυμα της χώρας αποκτά νέο «σκελετό» και νέα εργαλεία.

Η Ακαδημία θα εμπλουτισθεί με νέα γνωστικά αντικείμενα και σκοπούς, θα γίνει λιγότερο γραφειοκρατική, ενώ οι εκλογικές διαδικασίες της θα οργανώνονται με μεγαλύτερη διαφάνεια. Ο λόγος που ο εκσυγχρονισμός δεν αποφασίσθηκε νωρίτερα ήταν, σύμφωνα με μέλη της Ακαδημίας που μίλησαν στην «Κ», ότι ο οργανισμός αλλάζει μόνο με νόμο. Οι ακαδημαϊκοί έως τώρα απέφευγαν να «εκθέσουν» τα εσωτερικά τους στο φως μιας κοινοβουλευτικής συζήτησης.

Ωστόσο, η ανάγκη για αλλαγή του οργανισμού ήταν επιτακτική και καταδεικνύεται εμφατικά από ορισμένα κατάλοιπα του παρελθόντος. Για παράδειγμα, σύμφωνα με τον νόμο του 1929, για να προσμετρηθεί ένας ακαδημαϊκός στην απαρτία μιας συνεδρίασης έπρεπε να βρίσκεται εντός της Αττικής. «Τότε, για να έλθεις από τη… Χαλκίδα ή την Κόρινθο χρειαζόταν πολύς χρόνος», λέει στην «Κ» ακαδημαϊκός.

Για να επιτευχθεί το σημερινό φρεσκάρισμα, κομβικής σημασίας ήταν ότι στην ηγεσία της Ακαδημίας βρέθηκαν δύο ακαδημαϊκοί –ο Αντώνης Ρεγκάκος το 2022 και ο Μιχάλης Σταθόπουλος το 2023– που τάσσονται υπέρ της μεταρρύθμισης. «Ο συνδυασμός Ρεγκάκου – Σταθόπουλου ήταν ευτυχής συγκυρία. Ετσι, ο κ. Ρεγκάκος συγκρότησε επιτροπή από ακαδημαϊκούς για τη θέσπιση νέου οργανισμού και ο κ. Σταθόπουλος την ολοκλήρωσε», όπως τόνισε ακαδημαϊκός.

Ακαδημία Αθηνών: Καινοτομίες

Το σχέδιο νόμου θα καταθέσει στη Βουλή μέσα στο επόμενο δεκαήμερο ο αρμόδιος Υπουργός Παιδείας Κυριάκος Πιερρακάκης. Οπως ανέφεραν στην «Κ» υψηλόβαθμα στελέχη του υπουργείου, «ο νέος οργανισμός στηρίζεται μεν στην αρχιτεκτονική και στις βασικές αρχές του ισχύοντος πλαισίου, εισάγει δε σειρά από καινοτομίες, εγγυήσεις αποτελεσματικής λειτουργίας και εξειδικεύσεις εσωτερικών διαδικασιών». Μεταξύ των βασικότερων είναι:

• Διευρύνονται οι σκοποί της Ακαδημίας. Ετσι εισάγονται: α) Η διάδοση και προστασία της ελληνικής γλώσσας και πολιτιστικής κληρονομιάς, β) η επικοινωνία με τους κοινωνικούς φορείς, την επιστημονική και καλλιτεχνική κοινότητα και γ) η προώθηση και βράβευση της αριστείας και της προόδου.
• Εμπλουτίζονται τα γνωστικά αντικείμενα που θεραπεύουν η Α΄ τάξη των θετικών επιστημών, όπου προστίθενται, μεταξύ άλλων, η μηχανική, η κοσμολογία και η αστροσωματιδιακή, η επιστήμη των υπολογιστών και η Β΄ τάξη των γραμμάτων και των καλών τεχνών όπου προστίθενται η γλωσσολογία, η λαογραφία, η επιγραφική, η αρχιτεκτονική και οι εικαστικές τέχνες.
• Για πρώτη φορά καθιερώνεται η φανερή ψηφοφορία για εκλογικές διαδικασίες, ενισχύοντας τη διαφάνεια.
• Η διαδικασία εκλογής τακτικών μελών εξακολουθεί να ξεκινά με υποβολή αιτιολογημένης πρότασης από την οικεία τάξη προς την Ολομέλεια για πλήρωση κενής έδρας. Ομως, η αποδοχή της πρότασης διενεργείται διαζευκτικά με πολλαπλούς τρόπους (απόφαση της Ολομέλειας με μικρότερη από την ισχύουσα πλειοψηφία των 2/3 στα 3/5 ή απόφαση της οικείας τάξης με αυξημένη πλειοψηφία ή πρόταση της οικείας τάξης με συντριπτική πλειοψηφία) με φανερή πλέον πλειοψηφία.
• Σε σχέση με την ψηφοφορία εκλογής, αφενός, μειώνεται το ποσοστό απαρτίας από 2/3 σε 3/5, και περαιτέρω θεσπίζεται ότι η πλειοψηφία, η οποία παραμένει απόλυτη επί των παρόντων, δεν μπορεί να είναι μικρότερη των 2/5 του συνόλου. Με την πρόνοια αυτή, επιλύονται χρόνια κωλύματα και αδιέξοδα της εκλογικής διαδικασίας, που είχαν οδηγήσει στην αδυναμία κάλυψης δεκάδων εδρών. Κατ’ αναλογία, οι ρυθμίσεις αυτές εφαρμόζονται και για τις άλλες κατηγορίες μελών (αντεπιστέλλοντα, επίτιμα και ξένοι εταίροι).
• Κατά παρέκκλιση της χρονοβόρας και γραφειοκρατικής διαδικασίας, πρόσωπα ιδιαίτερα εγνωσμένου κύρους, τα οποία διαθέτουν γενική αναγνώριση στο επιστημονικό τους πεδίο, εκλέγονται χωρίς προκήρυξη θέσης, με αυξημένη πλειοψηφία (3/5) και φανερή ψηφοφορία.
• Η Ακαδημία Αθηνών θα μπορεί, πλέον, να προσφέρει γνωμοδοτικές ή ερευνητικές υπηρεσίες και σε ιδιώτες και νομικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου και όχι μόνο στο Δημόσιο.
• Τα δημοσιεύματα της Ακαδημίας, η Βιβλιοθήκη και τα Αρχεία της θα είναι προσιτά στους ερευνητές και στο κοινό. Σε αυτό το πλαίσιο, εισάγεται η υποχρεωτική ηλεκτρονική δημοσίευση όλων των εκδόσεων της Ακαδημίας. Παράλληλα, ιδρύεται ψηφιακό αποθετήριο όλων των δημοσιευμάτων.
• Διευκρινίζεται ρητά ότι τα ερευνητικά κέντρα και γραφεία της Ακαδημίας εντάσσονται στο νομικό της πρόσωπο και εξειδικεύεται η άσκηση εποπτείας επ’ αυτών από επιτροπές ακαδημαϊκών.
• Μειώνεται η θητεία του γραμματέα της Ακαδημίας από πενταετής σε τριετή.

Ακαδημία Αθηνών: «Διοικητική νωθρότητα»

«Η Ακαδημία μαστίζεται από συντηρητισμό, διοικητική νωθρότητα και ανεπάρκεια. Θα μπορούσε, βέβαια, κάποιος να τα δικαιολογήσει καθώς ο μέσος όρος ηλικίας των ακαδημαϊκών είναι γύρω στα 80 έτη, μειωμένος από τα 82 έτη προ δεκαετίας», υπογραμμίζει στην «Κ» ακαδημαϊκός που προσβλέπει σε ένα φρέσκο αέρα να διαπεράσει τα παράθυρα του κτιρίου της Ακαδημίας επί της οδού Πανεπιστημίου, το οποίο θεωρείται ένα από τα ωραιότερα νεοκλασικά κτίρια του κόσμου.

Τα πάθη της τηβέννου: ίντριγκες και ομάδες

Κόντρες, παρασκήνιο, ακόμη και δικαστικές διαμάχες βαρύνουν τη σχεδόν εκατονταετή ιστορία της Ακαδημίας Αθηνών. Η εκλογή ενός εκπροσώπου της επιστήμης και της πνευματικής και καλλιτεχνικής δημιουργίας σε ακαδημαϊκό αποτελεί εξέχουσα τιμή και ύψιστη αναγνώριση. Αρα η διαδικασία δημιουργεί πεδίο για ίντριγκες σε ένα Σώμα συντηρητικό, εσωστρεφές και «ελιτίστικο», που λειτουργεί με «ταχύτητες παγετώνα», όπως ανέφερε στην «Κ» ακαδημαϊκός.

Μάλιστα, μεταξύ των 50 μελών της Ακαδημίας Αθηνών φέρεται να υπάρχει μια διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στους συντηρητικούς και στους προοδευτικούς (με διαβαθμίσεις σε κάθε ομάδα), η οποία γίνεται αισθητή σε ζητήματα με έντονη ιδεολογικοπολιτική χροιά. Ενδεικτικά, λέγεται ότι ο κοινωνιολόγος, πανεπιστημιακός και συγγραφέας Κωνσταντίνος Τσουκαλάς δεν εξελέγη ακαδημαϊκός διότι διετέλεσε το 2015 βουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ.

Μέτρησε και αυτό, αλλά μάλλον βάρυνε περισσότερο ότι «η Κοινωνιολογία αντιμετωπίζεται με μεγάλη καχυποψία από τους ακαδημαϊκούς διότι θεωρείται ριζοσπαστική επιστήμη», όπως λέει στην «Κ» μέλος της Τάξης Ηθικών και Πολιτικών Επιστημών, με παράδοση φιλελεύθερων τοποθετήσεων. Με αρνητικό πρόσημο αντιμετωπίστηκε από αρκετούς και η υποψηφιότητα (δεν προχώρησε τελικά) του καθηγητή Κοινωνιολογίας Νίκου Μουζέλη.

Μια άλλη απόφαση της Ακαδημίας που επικρίθηκε με σφοδρότητα ήταν η μη εκλογή του ποιητή Τίτου Πατρίκιου. Στην περίπτωση αυτή λέγεται πως οι ακαδημαϊκοί επηρεάστηκαν αρνητικά από το γεγονός ότι ο σπουδαίος καλλιτέχνης είναι μεγάλης ηλικίας (95 ετών). Ομως, σύμφωνα με πληροφορίες της «Κ», σε συνεδρίαση ακούστηκε για τον Τίτο Πατρίκιο πως «ε, δεν θα επιβραβεύσουμε και έναν πρώην κομμουνιστή». Στον αντίποδα, πάντως, εξελέγη ακαδημαϊκός ο φιλόσοφος Αλέξανδρος Νεχαμάς, παρά τον πόλεμο στρέβλωσης των θρησκευτικών στοιχείων της ταυτότητάς του που υπέστη από, εκλιπόν τώρα, μέλος της Ακαδημίας.

Τα δύο στρατόπεδα –το συντηρητικό μπλοκ και οι φιλελεύθεροι– έχουν και μπροστάρηδες, οι οποίοι δίνουν τον τόνο στις συνεδριάσεις της Ακαδημίας αλλά και στο παρασκήνιο πριν από αυτές. Σύμφωνα με πληροφορίες της «Κ», κυρίως δύο ακαδημαϊκοί της Τάξης των Θετικών Επιστημών «ηγούνται» του πρώτου μπλοκ, ενώ στο δεύτερο, πιο επιδραστικό λόγο έχουν δύο ακαδημαϊκοί της Τάξης των Ηθικών και Πολιτικών Επιστημών. Η Τάξη των Γραμμάτων και Καλών Τεχνών χαρακτηρίζεται ως ετερόκλητη ομάδα.

Βέβαια, δεν είναι μόνο ιδεολογικοπολιτικοί οι λόγοι που οι ακαδημαϊκοί βγάζουν τα μαχαίρια τους. Υπάρχουν και προσωπικοί ανταγωνισμοί μεταξύ επιστημόνων του ίδιου κλάδου – συνέβη πρόσφατα.

Ποιος ξεχνά, δε, το σίριαλ για την ηγεσία του Ιδρύματος Ιατροβιολογικών Ερευνών Ακαδημίας Αθηνών (ΙΙΒΕΑΑ), δεκαπέντε μέρες μετά τον θάνατο του ιδρυτή του, καθηγητή Γρηγορίου Σκαλκέα. Το ΙΙΒΕΑΑ έχει σημαντικό έργο και προσωπικό πάνω από 500 εργαζομένους. Για την κατάρτιση του Δ.Σ. του ΙΙΒΕΑΑ οι ακαδημαϊκοί έφθασαν μέχρι και τη Δικαιοσύνη, με το Συμβούλιο της Επικρατείας να δίνει τη λύση.

Ο νέος Οργανισμός της Ακαδημίας Αθηνών θεωρείται ότι θα δώσει ώθηση σε όλες τις λειτουργίες του ιδρύματος και σύγχρονο πνεύμα. Είναι χαρακτηριστικό ότι, σύμφωνα με πληροφορίες της «Κ», ο πρόεδρός της για το 2024 κ. Σταμάτης Κριμιζής ζήτησε να προσληφθεί εκτελεστικός διευθυντής στο ίδρυμα, κατά τα πρότυπα των επιχειρήσεων.

Βεβαίως τέτοια θέση δεν προβλέπεται. Ομως στον ισχύοντα Οργανισμό ανακαλύφθηκε ότι υπάρχει θέση εφόρου, με αρμοδιότητες σχετικές με αυτές του εκτελεστικού διευθυντή. Η θέση του εφόρου μένει κενή εδώ και 25 χρόνια, και ο κ. Κριμιζής αναμένεται να την προκηρύξει εντός του 2024. Επειτα από αυτή την απόφαση, οι γνώστες των εσωτερικών της Ακαδημίας θεωρούν σίγουρη μια σύγκρουση, αφού, όπως ανέφερε ακαδημαϊκός στην «Κ», «θα διαταραχθούν οι σχέσεις ιεραρχίας».

Διαβάστε ακόμη:

• Πιερρακάκης: Ο τρόπος εισαγωγής στα μη κρατικά ΑΕΙ & το bullying στα σχολεία
• Ανυποχώρητοι οι φοιτητές για τα μη κρατικά ΑΕΙ – Νέο συλλαλητήριο στις 14 Μαρτίου
• Πιερρακάκης: «Το ακαδημαϊκό έτος 2025-2026 η λειτουργία του πρώτου μη κρατικού ΑΕΙ»