Σχολική Βία και Εκφοβισμός: Ένα φαινόμενο που μας αφορά όλους

Ο εκφοβισμός είναι μια συνεχής και σκόπιμη κατάχρηση εξουσίας στις σχέσεις μέσω επαναλαμβανόμενης λεκτικής, σωματικής ή και κοινωνικής συμπεριφοράς που σκοπεύει να προκαλέσει σωματική, κοινωνική ή και ψυχολογική βλάβη. Μπορεί να περιλαμβάνει ένα άτομο ή μια ομάδα που κάνει κατάχρηση της εξουσίας του ή της αντιλαμβανόμενης εξουσίας του σε ένα ή περισσότερα άτομα που αισθάνονται ανίκανα να το εμποδίσουν να συμβεί.

Μπορεί να συμβεί δια ζώσης ή διαδικτυακά, μέσω διαφόρων ψηφιακών πλατφορμών και συσκευών και μπορεί να είναι εμφανής ή κρυφός. Η συμπεριφορά εκφοβισμού επαναλαμβάνεται ή έχει τη δυνατότητα να επαναληφθεί με την πάροδο του χρόνου (για παράδειγμα, μέσω της κοινής χρήσης ψηφιακών αρχείων).

Οποιαδήποτε μορφή κι αν έχει και για οποιονδήποτε λόγο αν συμβαίνει, μπορεί να έχει άμεσες, μεσοπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες επιπτώσεις στους εμπλεκόμενους. Να σημειωθεί ότι μεμονωμένα περιστατικά και συγκρούσεις ή καυγάδες μεταξύ ίσων, είτε αυτοπροσώπως είτε διαδικτυακά, δεν ορίζονται ως εκφοβισμός.

Τι είναι ο σχολικός εκφοβισμός;

Ο σχολικός εκφοβισμός περιλαμβάνει ψυχολογική, συναισθηματική, διαδικτυακή, κοινωνική ή σωματική παρενόχληση ενός μαθητή από έναν άλλο στο σχολείο ή στη σχολική κοινότητα. Αυτή περιλαμβάνει το σχολείο και τους χώρους του, κατά τη μεταφορά μεταξύ σχολείου και σπιτιού, τοπικά εμπορικά και αθλητικά κέντρα, πάρτι ή τοπικά πάρκα και τον κυβερνοχώρο. Ο εκφοβισμός μπορεί να συμβεί στο νηπιαγωγείο, στο δημοτικό και στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, όπως και το πανεπιστήμιο. Τέτοια φαινόμενα συμβαίνουν συνεχώς σε κάθε είδους εκπαιδευτικό ίδρυμα.

Μερικές από τις μορφές του σχολικού εκφοβισμού:

• Λεκτική (πιο συχνή, πιο οδυνηρή και μεγαλύτερης διάρκειας αντίκτυπος) π.χ. πειράγματα, παρενόχληση και αποδοκιμασίες.
• Απειλές.
• Κακόβουλες φήμες.
• Σωματική βία.
• Ζημιές σε περιουσία.
• Διαδικτυακός εκφοβισμός (μπορεί να εντοπιστεί και να αποκλειστεί) – χρήση τεχνολογίας για να προκληθεί βλάβη σε κάποιον άλλο, δημοσιεύοντας επιβλαβή μηνύματα, εικόνες ή σχόλια.
• Αποκλεισμός, κουτσομπολιά και μη λεκτική γλώσσα του σώματος.

Ο εκφοβισμός μπορεί να κυμαίνεται από:

• Έμμεσες έως άμεσες συμπεριφορές,
• Από κοροϊδίες, μικρές ενοχλήσεις ή «απλώς διασκεδάζω»
• Σοβαρή επίθεση και εγκληματική συμπεριφορά.

Πότε εμφανίζεται ο εκφοβισμός και για πόσο καιρό;

• Ένας μαθητής μπορεί να δεχτεί εκφοβισμό από ένα παιδί ή από μια ομάδα για χρόνια.
• Ο εκφοβισμός μπορεί να συμβεί σποραδικά ή για μεγάλο χρονικό διάστημα.
• Μερικά παιδιά υφίστανται bullying όπου κι αν πάνε, σε οποιοδήποτε σχολείο.

Ποιοι είναι οι «θύτες» και ποια τα «θύματα»

τα περισσότερα παιδιά έχουν τη δυνατότητα να εκφοβίσουν, να γίνουν θεατές ή να στοχοποιηθούν. Τόσο οι γονείς όσο και οι δάσκαλοι μπορούν να εκφοβίσουν ή να βιώσουν εκφοβισμό στη σχολική κοινότητα. Η έρευνα δείχνει ότι υπάρχει περισσότερος εκφοβισμός στην «αίθουσα προσωπικού» παρά στην «τάξη». Αυτό δημιουργεί ένα πολύ αρνητικό, τοξικό πρότυπο. Πολλά παιδιά πιστεύουν ότι ο εκφοβισμός δεν μπορεί να σταματήσει. Πιστεύουν ότι αν το αναφέρουν ότι δεν γίνεται τίποτα ή γίνεται χειρότερο και συχνά αυτό αποτελεί μία δυσάρεστη αλήθεια. Τα περισσότερα παιδιά λένε ότι θα ένιωθαν πιο χαρούμενα και θα μάθαιναν καλύτερα αν ένιωθαν πιο ασφαλή στο σχολείο. Ο εκφοβισμός είναι υποκειμενικός. Βασίζεται στην αντίληψη και την εμπειρία του στόχου, ακόμα κι αν οι συμπεριφορές εκφοβισμού είναι ανεπαίσθητες, μπορεί να βλάψουν σοβαρά.

Το κρίσιμο χαρακτηριστικό-στόχος είναι τα θύματα να  αισθάνονται ανίσχυρα και φοβισμένα. Ο αντίκτυπος στον στόχο γίνεται χειρότερος από τον φόβο μελλοντικών επιθέσεων και ο φόβος ότι οι ενήλικες δεν θα βοηθήσουν. Πολλά από τα παιδιά που κάνουν εκφοβισμό σε άλλα, δεν κατανοούν σε συνειδητό επίπεδο ότι οι συμπεριφορές τους είναι κακές ή καταχρηστικές. Σε ασυνείδητο επίπεδο ξέρουν ότι αφαιρούν τη δύναμη του στόχου γιατί διαφορετικά δεν θα μπορούσαν να το κάνουν.

Τα περισσότερα παιδιά είτε έχουν υποστεί εκφοβισμό, είτε εκφοβίζουν, είτε έχουν γίνει μάρτυρες εκφοβισμού στο σχολείο. Περισσότερα από ένα στα τέσσερα/πέντε παιδιά υφίστανται τακτικό εκφοβισμό στο σχολείο. Περίπου ένα στα πέντε παιδιά μπορεί να εκφοβίσει. Πολλά παιδιά χάνουν καθημερινά το σχολείο, λόγω φόβου επίθεσης ή εκφοβισμού από άλλους μαθητές. Ακόμη, πολλά θύματα αυτοκτονίας είχαν δεχτεί προηγουμένως bullying στο σχολείο.

Σχολικός εκφοβισμός: Τα ανησυχητικά δεδομένα στην Ελλάδα

Το 2023, μία έρευνα έδειξε ότι το 32,4% των παιδιών, σε όλη τη χώρα, έχει δεχθεί σχολικό εκφοβισμό. Οι αριθμοί αποτυπώνουν στατιστικά τα, σχεδόν καθημερινά, περιστατικά που σοκάρουν την κοινή γνώμη. Τα σχολεία έχουν μετατραπεί σε πεδίο μάχης, με το αστυνομικό δελτίο και την ειδησεογραφία να τροφοδοτούνται, δυστυχώς πλέον καθημερινά, με νέα περιστατικά ενδοσχολικής βίας. Βέβαια, η στατιστική αύξηση των περιστατικών υποδηλώνει τις ευθύνες και τη διαχρονική αδράνεια της πολιτείας. Τα παιδιά θα μπορούν να απευθύνονται εντός σχολείου σε κοινωνικούς λειτουργούς χωρίς να έχουν σχετική συναίνεση γονέων, όπως ισχύει σήμερα.

Το σχέδιο καταπολέμησης της βίας ανηλίκων και του σχολικού εκφοβισμού

Πλέον η κυβέρνηση προωθεί ένα σχέδιο καταπολέμησης της βίας ανηλίκων και του σχολικού εκφοβισμού, στο οποίο θα εμπλακούν τα συναρμόδια υπουργεία. Το βάρος πέφτει στο υπουργείο Παιδείας, καθώς στα σχολεία καταγράφονται τα περισσότερα περιστατικά βίας από ανηλίκους. Στο σχέδιο περιλαμβάνεται μεταξύ άλλων και η αυστηροποίηση των ποινών, όπως η επαναφορά της πενθήμερης αποβολής και η ευκολότερη αποβολή από το σχολείο.

Πιο συγκεκριμένα, καθώς και η 6η Μαρτίου έχει καθιερωθεί από το υπουργείο Παιδείας ως Πανελλήνια Ημέρα κατά της Σχολικής Βίας και του Εκφοβισμού, εντός του Μαρτίου έχει προγραμματισθεί να τεθεί σε εφαρμογή ένα ολοκληρωμένο σχέδιο καταπολέμησης της βίας ανηλίκων και του σχολικού εκφοβισμού. Ως προς το υπουργείο Παιδείας, με το σχέδιο θα εφαρμοστούν μέτρα του σχετικού νόμου 5029 που ψηφίστηκε την άνοιξη του 2023, αλλά δεν έχουν ακόμη υλοποιηθεί.

Οι βασικοί άξονες

Ειδικότερα, σύμφωνα με πληροφορίες της «Κ» το σχέδιο διαρθρώνεται ως εξής:

• Μέσω υπουργικών αποφάσεων θα θεσπισθεί: α) η αυστηροποίηση των «ποινών» με την επαναφορά της πενθήμερης αποβολής, β) θα επιταχυνθούν οι διαδικασίες ώστε ο σύλλογος διδασκόντων να μπορεί ευκολότερα να αποβάλει έναν μαθητή από το σχολείο και γ) θα επανέλθει διαχωρισμός των απουσιών σε δικαιολογημένες και αδικαιολόγητες. Μάλιστα, όπως ανέφερε στην «Κ» υψηλόβαθμο στέλεχος του υπουργείου Παιδείας, «εξετάζεται η λήψη επιπλέον μέτρων με περαιτέρω αυστηροποίηση των ποινών». Σήμερα οι ποινές είναι η προφορική παρατήρηση, η επίπληξη, η αποβολή από τα μαθήματα για μία ή δύο ημέρες και η αλλαγή σχολικού περιβάλλοντος. Οι ποινές μπορούν να επιβληθούν κλιμακωτά, δηλαδή οι εκπαιδευτικοί πρέπει να έχουν εξαντλήσει τις ηπιότερες ποινές προτού π.χ. αποφασίσουν αλλαγή σχολικού περιβάλλοντος για έναν μαθητή. «Για να φθάσεις στην αυστηρότερη ποινή, πρέπει να αποδείξεις ότι έχεις εξαντλήσει τις ηπιότερες», διευκρίνισε στην «Κ» διευθυντής δημόσιου λυκείου. Επί ΣΥΡΙΖΑ αποφασίσθηκε η αλλαγή σχολικού περιβάλλοντος να ισχύει μόνο για ένα χρόνο, άρα ένας μαθητής μπορεί να επιστρέψει στο σχολείο έπειτα από ένα σχολικό έτος. Τώρα θα «επιστρέψει» η πενθήμερη αποβολή, ενώ η αποβολή από το σχολείο θα είναι οριστική. Ταυτόχρονα, θα συνταχθεί σχολικός πειθαρχικός κώδικας, δηλαδή ορισμός των ποινών για κάθε πράξη. Γι’ αυτό και θα καταργηθεί η κλιμακωτή επιβολή ποινών σε έναν μαθητή.

• Κρίνεται απαραίτητο να συνταχθούν πρωτόκολλα αντιμετώπισης των περιστατικών ενδοσχολικής βίας, την ίδια στιγμή που οι εκπαιδευτικοί είναι ευάλωτοι στις πιέσεις των γονιών θυτών. Οι γονείς θα καλούνται να αναλάβουν την ευθύνη για τις πράξεις των παιδιών τους στο σχολείο (π.χ. πληρώνοντας φθορές σε εξοπλισμό). Βέβαια, μείζον κρίνεται να υπάρχουν όρια στην υπερβολική παρεμβατικότητα των γονιών. Το υπουργείο Παιδείας δηλώνει ότι προσφέρει στους εκπαιδευτικούς θεσμική προστασία έναντι των γονιών που θέλουν να έχουν λόγο για τα πάντα: από τον τρόπο που κάνει το μάθημα κάθε εκπαιδευτικός έως τον βαθμό του παιδιού στο τρίμηνο.

• Τα παιδιά θα μπορούν να απευθύνονται για τα προβλήματα που τα απασχολούν εντός του σχολείου στους ψυχολόγους και κοινωνικούς λειτουργούς χωρίς να έχουν σχετική συναίνεση γονέων, όπως ισχύει σήμερα. Το βήμα κρίνεται απολύτως απαραίτητο, ιδίως στην περίπτωση παιδιών και εφήβων που αντιμετωπίζουν ενδοοικογενειακές φοβικές καταστάσεις. Πόσο μάλλον που κατά κύριο λόγο στο οικογενειακό περιβάλλον «εκκολάπτονται» οι θύτες, οι οποίοι πιθανότατα να έχουν υπάρξει θύματα ενδοοικογενειακής βίας.

• Καμπάνια εθνικής εμβέλειας με εντολή του πρωθυπουργού, με τη συμμετοχή του υπουργείου Παιδείας και άλλων εμπλεκομένων υπουργείων και δημόσιων φορέων. Η καμπάνια θα μεταδώσει τα μηνύματα για την εξάλειψη του φαινομένου σε όλες τις εμπλεκόμενες κοινωνικές ομάδες: μαθητές – δάσκαλοι / καθηγητές και γονείς. Ως προς τους μαθητές, θα υπάρξει ξεχωριστός σχεδιασμός για όλες τις ηλικιακές ομάδες και τις εκπαιδευτικές βαθμίδες. Η καμπάνια θα προβληθεί στην τηλεόραση και στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Στην περίπτωση των μαθητών, θα απευθύνεται σε θύματα, θύτες και παιδιά που γίνονται μάρτυρες περιστατικών βίας και εκφοβισμού (θεατές).

• Ένα από τα κεντρικά μηνύματα της καμπάνιας θα είναι η προτροπή προς τους μαθητές που βιώνουν εκφοβισμό να μιλήσουν και να «καταγγείλουν» τα περιστατικά. Και αυτό θα συμβαίνει μέσω αναφοράς στην πλατφόρμα του υπ. Παιδείας που θα αναρτηθεί και θα τεθεί σε λειτουργία. Μαθητές (μέσω ταυτοποίησης από το myschool) και γονείς (μέσω ταυτοποίησης από την ΑΑΔΕ) θα μπορούν να υποβάλλουν λεπτομερείς αναφορές για περιστατικά που έχουν λάβει χώρα εντός ή εκτός του σχολικού περιβάλλοντος και ωραρίου. Η συμπλήρωση των αναφορών θα είναι ιδιαίτερα εύχρηστη, με αρκετές ερωτήσεις πολλαπλών επιλογών ώστε να διευκολύνονται οι χρήστες, ενώ θα υπάρχει και πεδίο για ελεύθερο κείμενο που θα συμπληρώνεται κατά βούληση για την παροχή επιπλέον πληροφοριών και λεπτομερειών. Τις αναφορές θα εξετάζουν επιτροπές αποτελούμενες από τον διευθυντή Εκπαίδευσης, τον διευθυντή του σχολείου και ψυχολόγο και κοινωνικό λειτουργό των κατά τόπους Διευθύνσεων Εκπαίδευσης, ώστε να μεριμνούν για την επίλυσή τους. Η σημασία της πλατφόρμας για ανώνυμες αναφορές από μαθητές καταδεικνύεται και από το γεγονός ότι ελάχιστα παιδιά μιλούν όταν υφίστανται μπούλινγκ από άλλα παιδιά. Χαρακτηριστικά, στις 8 Μαρτίου 2023 η τέως υπουργός Παιδείας Νίκη Κεραμέως ανέφερε στη Βουλή ότι το νομοσχέδιο (σημ.: ο νόμος 5029) απαντά σε μια μεγάλη ανάγκη, καθώς σύμφωνα με τα στοιχεία που παρουσιάστηκαν κατά την επεξεργασία του νομοσχεδίου, ελάχιστα θύματα εκφοβισμού απευθύνονται σε ενήλικες – περίπου 97% των παιδιών εκτιμάται ότι φοβούνται να αναφέρουν περιστατικά σχολικού διαδικτυακού εκφοβισμού στους εκπαιδευτικούς.

Η ψηφιακή πλατφόρμα για την αντιμετώπιση του σχολικού εκφοβισμού

Μια νέα πλατφόρμα έρχεται να βοηθήσει στη μάχη κατά του μπούλινγκ στα σχολεία, που τείνει να πάρει τη μορφή μάστιγας. Μαθητές και γονείς θα μπορούν να αναφέρουν περιστατικά ενδοσχολικού εκφοβισμού και να καθοδηγούνται στα επόμενα βήματα τους.

Όπως δήλωσε η Σοφία Ζαχαράκη, υπουργός Κοινωνικής Συνοχής και Οικογένειας: «θα κάνουμε καμπάνια για το κομμάτι της βίας ανηλίκων μια στρατηγική η οποία ουσιαστικά τι θα εμπεριέχει; προσέγγιση στην οικογένεια, και στην κοινότητα αλλά και στο σχολείο. Ένας μεγάλος συντονισμός δυνάμεων με ψυχολόγους και κοινωνικούς λειτουργούς στην κοινότητα και από πλευράς υπουργείου θα ξεκινήσει πρόγραμμα μέσω ΕΣΠΑ για να ξεκινήσει συμβουλευτική γονέων».

Πως θα λειτουργεί η πλατφόρμα;

Σε πρώτη φάση ο διευθυντής του σχολείου μαζί με έναν εκπαιδευτικό θα αξιολογούν την καταγγελία και θα προχωρούν στις πρώτες παρεμβάσεις. Στη συνέχεια η καταγγελία θα εξετάζεται και από την διεύθυνση εκπαίδευσης, από μια επιτροπή 4 ατόμων που θα απαρτίζεται από τον διευθυντή του σχολείου, τον εκπαιδευτικό, από ψυχολόγο και κοινωνικό λειτουργό προκειμένου να προχωρήσουν στα ενδεδειγμένα βήματα για να επιλυθεί το περιστατικό.

Ο Γενικός Γραμματέας του Υπουργείου Παιδείας, Γιάννης Κατσαρός, ανέφερε πως: «η πλατφόρμα θα δώσει τη δυνατότητα σε όλα τα παιδιά να κάνουν την αναφορά τους να βοηθηθούν να διερευνηθεί η καταγγελία και να έχουμε πρόσβαση σε στοιχεία που μέχρι χθες δεν μπορούσαμε να έχουμε πρόσβαση τώρα πλέον ο γονιός θα παίρνει ανατροφοδότηση αλλά και το εκπαιδευτικό σύστημα να δει πως θα μπορέσει να αναπτύξει καινούργιες πολιτικές».

Διαβάστε ακόμη:

• Σχολικός εκφοβισμός: Πότε ανοίγει η πλατφόρμα καταγγελιών από μαθητές και γονείς
• Γιατί να υπάρχει ο σχολικός εκφοβισμός σήμερα;
• Σχολεία: Πιο αυστηρές ποινές για το μπούλινγκ
• Βία ανηλίκων: Ποιος ο ρόλος των εκπαιδευτικών στην καταπολέμησή της – Τι λένε επιστήμονες