Οι νέοι στην Ελλάδα και την Ευρώπη οραματίζονται μία κοινωνία ασφαλή, οικολογική και δίκαιη

Οι εξελίξεις στην εποχή μας «τρέχουν» με ιλιγγιώδη ταχύτητα και τα δεδομένα αλλάζουν μέρα με τη μέρα. Παράλληλα, υπάρχουν πολλοί παράγοντες που δυσχεραίνουν την ποιότητα ζωής των νέων ανθρώπων και τους δημιουργούν ένα αίσθημα ανασφάλειας αλλά και βαθιάς ανησυχίας για το μέλλον: απανωτές οικονομικές κρίσεις, πόλεμοι, ρατσισμός, αντιδημοκρατικές τάσεις, πανδημία και κλιματική αλλαγή, είναι μόνο μερικές από τις καθημερινές προκλήσεις του κόσμου στον οποίο ζούμε και οι οποίες επηρεάζουν τους νέους ενήλικες σε πρακτικό αλλά και ψυχολογικό επίπεδο, κάνοντας δύσκολο το να πιστέψουν σε ένα μέλλον ασφάλειας, οικονομικής σταθερότητας, προσωπικής επιτυχίας και συλλογικής ευημερίας.

Για τον λόγο αυτό, το Allianz Foundation ανέθεσε στο Ινστιτούτο SINUS τη διεξαγωγή μιας αντιπροσωπευτικής έρευνας ανάμεσα σε 10.000 νέους ενήλικες (ηλικίας από 18 έως 39) στην Ελλάδα, τη Γερμανία την Ιταλία, την Πολωνία και το Ηνωμένο Βασίλειο — πέντε χώρες που αντικατοπτρίζουν τις διαφορετικές πραγματικότητες της Ευρώπης σε επίκαιρα θέματα, όπως τα δικαιώματα των μειονοτήτων, οι αντιδημοκρατικές τάσεις και η κλιματική δράση. Η έρευνα επικεντρώνεται σε δύο γενιές νεαρών ενηλίκων: στη λεγόμενη γενιά Z (της οποίας τα ενήλικα μέλη είναι σήμερα μεταξύ 18 και 26 ετών) και στη γενιά Y, γνωστής ως Millennials (σήμερα μεταξύ 27 και 39 ετών).

Τα ερωτήματα πολλά και καίρια: είναι οι νέοι ενήλικες «Διαμορφωτές του Αύριο»; Πώς θα διαμορφώσουν την κατεύθυνση που θα ακολουθήσει η χώρα τους ως πολίτες, εργαζόμενοι και καταναλωτές; Τα ευρήματα της νέας έρευνας του Allianz Foundation και ιδιαίτερα αυτά που αφορούν τη χώρα μας, θα μας απασχολήσουν και πρέπει να τα λάβουμε σοβαρά υπόψη.

Οι νέοι μοιράζονται μία βαθιά ανησυχία για το μέλλον

Καθώς η τεχνολογία εξελίσσεται με αλματώδεις ρυθμούς, ο ανθρωπισμός και οι αξίες του, ακολουθούν μία αντίστροφη πορεία σε πολλά κράτη της Ευρώπης. Ανάμεσα στα προβλήματα που κάνουν τους νέους να «χάνουν» τον ύπνο τους και να σκέφτονται απαισιόδοξα για το μέλλον είναι ο διχασμός, η έλλειψη ισοτιμίας και το μειωμένο αίσθημα ασφάλειας. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με την έρευνα Next Generations Study 2023 του Allianz Foundation, 8 στους 10 νέους αμφισβητούν ανοιχτά το εάν η γενιά τους πρέπει να κάνει παιδιά, καθώς αναμένουν ότι οι κοινωνίες θα γίνουν λιγότερο βιώσιμες στα επόμενα χρόνια.

Εμπιστεύονται την κυβέρνηση και τα ΜΜΕ οι νέοι στην Ελλάδα;

Και στις πέντε χώρες της έρευνας, η εμπιστοσύνη στο πολιτικό κατεστημένο και στους κοινωνικούς θεσμούς είναι χαμηλή. Σε σύγκριση με τις άλλες τέσσερις χώρες, η Ελλάδα ηγείται, με ελάχιστη εμπιστοσύνη στην κυβέρνηση και τα μέσα ενημέρωσης: Το 38% συμφωνεί απόλυτα με την προκλητική δήλωση πως «οι πολιτικοί είναι μαριονέτες πανίσχυρων ελίτ» (έναντι 20% κατά μέσο όρο σε όλες τις χώρες) και ένα εντυπωσιακό 58% συμφωνεί απόλυτα πως τα μέσα ενημέρωσης προωθούν τα δικά τους συμφέρονται αντί να παρουσιάζουν τα γεγονότα (έναντι 28% κατά μέσο όρο).

Δεν εκπλήσσει, λοιπόν, πως μονάχα ένα τρίτο πιστεύει πως η κυβέρνησή τους θα διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο στη λύση κοινωνικών και περιβαλλοντικών προβλημάτων (έναντι 45% κατά μέσο όρο), με το 16% να ισχυρίζεται τα ίδια για τα μέσα ενημέρωσης (έναντι 26% κατά μέσο όρο).

Αυτή η διαδεδομένη έλλειψη εμπιστοσύνης στους υφιστάμενους θεσμούς μπορεί να στρέψει τους νεαρούς Έλληνες σε εναλλακτικά μέσα πολιτικής έκφρασης. Ένα μεγαλύτερο ποσοστό έχει λάβει μέρος σε διαμαρτυρίες απ’ ό,τι στις άλλες χώρες της έρευνας: Το 38% (έναντι 28% κατά μέσο όρο), με το 32% να δηλώνει πως «τον καιρό της κρίσης, ο καθένας θα έπρεπε να βγει στους δρόμους» (έναντι 21% κατά μέσο όρο).

Μαζί με τους νέους Πολωνούς, οι νεαροί Έλληνες είναι επίσης οι πιθανότεροι να κινητοποιηθούν για κοινωνικές δράσεις ή να συμμετάσχουν σε μία διαδήλωση ή διαμαρτυρία. Η πίστη στον πολιτικό αντίκτυπο της τέχνης και του πολιτισμού είναι επίσης υψηλότερη στην Ελλάδα, με το 37% να έχει συμμετάσχει σε πολιτικοποιημένες πολιτιστικές εκδηλώσεις και αναμένουν πως η ερχόμενη δεκαετία θα φέρει μάλλον χειρότερη από καλύτερη διακυβέρνηση (46% έναντι 25% περισσότερο) και λιγότερη απ’ ό,τι περισσότερη ανεξαρτησία δικαιοσύνης (41% έναντι 24% περισσότερο) και μέσων ενημέρωσης (46% έναντι 26% περισσότερο). Ίσως ως αποτέλεσμα, μόνο το 33% πιστεύει πως η κυβέρνηση θα διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο στη λύση κοινωνικών και περιβαλλοντικών προβλημάτων (έναντι 45% κατά μέσο όρο).

Αναλαμβάνουν ατομικές δράσεις, αλλά οι ομαδικές προσπάθειες σπανίζουν

Άραγε, όμως, οι νέοι μένουν απαθείς απέναντι στις προκλήσεις του σύγχρονου κόσμου ή λαμβάνουν ενεργή δράση για να έχουν κύριο λόγο στη διαμόρφωση του μέλλοντος; Σύμφωνα με την έρευνα, η συντριπτική πλειοψηφία αναλαμβάνει ατομικές και καθημερινές δράσεις, επιλέγοντας πιο προσεκτικά και αλλάζοντας, για παράδειγμα, το τι τρώει και το πως ψωνίζει και ταξιδεύει. Ωστόσο, μόνο λίγοι από αυτούς έχουν επιλέξει μέχρι τώρα να ενισχύσουν τις ατομικές φωνές τους και να ασκήσουν μεγαλύτερη πίεση στα κέντρα αποφάσεων μέσω συλλογικών δράσεων, όπως για παράδειγμα τη συμμετοχή σε κάποιο κοινωνικό κίνημα.

Στην Ελλάδα, ωστόσο, οι νέοι φαίνεται να είναι προνοητικοί απέναντι στα κοινωνικά προβλήματα και τα εργασιακά ζητήματα, με μεγαλύτερο ποσοστό από τους συνομηλίκους τους στις υπόλοιπες χώρες να αναλαμβάνουν ατομικές δράσεις όπως είναι: η προσαρμογή της χρήσης ή κατανάλωσης ενέργειας, η υπεράσπιση εργασιακών θεμάτων (58% έναντι 44% κατά μέσο όρο) ή ακόμη και η επιλογή ή η αλλαγή του χώρου εργασίας τους για ηθικούς λόγους (37% έναντι 22% κατά μέσο όρο). Η δωρεά χρημάτων ή αγαθών (78%) και το μποϊκοτάζ κοινωνικά και περιβαλλοντικά ανεύθυνων προϊόντων (54%) συναντώνται επίσης πιο τακτικά στην Ελλάδα από ό,τι στο σύνολο του δείγματος (63% και 45%, αντίστοιχα).

Ωστόσο, σε σύγκριση με τις ατομικές δράσεις, οι ομαδικές προσπάθειες σπανίζουν: Κατά μέσον όρο, πάνω από 70% των νεαρών ενηλίκων στην Ευρώπη δεν έχει συμμετάσχει ποτέ σε πορεία ή σε κάποια καθιστική διαμαρτυρία, παρά το γεγονός ότι η πλειοψηφία αυτών ζητά περισσότερες λαϊκές πρωτοβουλίες. Όταν τονίζεται η αντίθεση αυτή και ερωτώνται για την πρόθεσή τους να λάβουν μέρος, περίπου το ένα τέταρτο εκφράζει ενδιαφέρον να προβεί σε κάποια ενέργεια— πέραν του 25% έως 30% που είναι ήδη ενεργό, συνεπώς η δυνητική πρόθεση συμμετοχής των νεαρών ενηλίκων σε Γερμανία, Ελλάδα, Ιταλία, Πολωνία και Ηνωμένο Βασίλειο σε συλλογικές δράσεις αυξάνεται σε περίπου 50%, ένα ανεκτίμητο πλεονέκτημα για μια δυνατή κοινωνία πολιτών.

Πιστεύουν ότι το μέλλον θα έχει περισσότερη διαφορετικότητα αλλά και μεγαλύτερο διχασμό

Ένα ζήτημα το οποίο απασχολεί σε μεγάλο βαθμό τους νέους στην εποχή μας, είναι η συμπερίληψη και η προοπτική δημιουργίας ενός κόσμου απαλλαγμένου από την ομοφοβία, τον ρατσισμό και την προκατάληψη απέναντι στη διαφορετικότητα. Καθώς τα δεδομένα αλλάζουν, φαίνεται ότι αυτό που προβληματίζει ιδιαίτερα είναι, όχι μόνο η θεωρητική αποδοχή των ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων και των μεταναστών, αλλά και η έμπρακτη ισότητα απέναντι στις ευκαιρίες -εργασιακές και εκπαιδευτικές.

Σύμφωνα με την έρευνα, πέρα από τις δικές τους δυσοίωνες οικονομικές προοπτικές, οι νεαροί ενήλικες πιστεύουν πως το μέλλον θα φέρει καλύτερες ευκαιρίες ειδικότερα για μετανάστες, για τους ΛΟΑΤΚΙ+ και άλλες μειονότητες. Αυτές οι ευκαιρίες επεκτείνονται πέρα από την αγορά εργασίας σε τομείς όπως το εκπαιδευτικό σύστημα. Ταυτόχρονα, σημαντικά περισσότεροι νεαροί ενήλικες συμφωνούν παρά διαφωνούν πως η κοινωνική συνοχή θα δοκιμαστεί τα επόμενα χρόνια, και πως το ρήγμα μεταξύ διαφορετικών ομάδων θα διευρυνθεί. Η πρόβλεψη γι’αυτόν τον κοινωνικό διχασμό δεν μπορεί να αποδοθεί μόνο σε μια συνεχιζόμενη πολιτιστική μεταστροφή από τις παραδοσιακές στις λαϊκές, ατομιστικές αξίες — τις οποίες άλλοι υιοθετούν και άλλοι απορρίπτουν — αλλά αντικατοπτρίζει επίσης μια βαθιά διαφωνία στα αποκαλούμενα αμφιλεγόμενα ζητήματα, ειδικά αυτά που σχετίζονται με τη διαφορετικότητα.

Για παράδειγμα, ενώ το 69% των νεαρών ενηλίκων, κατά μέσον όρο, υποστηρίζει το δικαίωμα των ομόφυλων ζευγαριών να υιοθετήσουν παιδιά, στην Πολωνία το ποσοστό αυτό ανέρχεται στο 39%.

Το μέλλον που οραματίζονται οι νέοι: Κοινωνικό κράτος, ανεξάρτητη δικαιοσύνη, ισότητα ευκαιριών

Παρότι δεν λείπουν η δυσπιστία και η απαισιοδοξία, οι νέοι ενήλικες θέλουν και μπορούν να γίνουν η κινητήριος δύναμη ώστε να επέλθει η αλλαγή στο μέλλον, πράγμα που δείχνουν και τα ευρήματα της έρευνας του Allianz Foundation. Σύμφωνα με αυτά, σχεδόν τρεις στους τέσσερις συμφωνούν απόλυτα πως ένα κοινωνικά ισχυρό κράτος πρόνοιας και ένα ανεξάρτητο σύστημα δικαιοσύνης θα πρέπει να είναι ο θεμέλιος λίθος της κοινωνίας του μέλλοντος.

Το 52% των νεαρών ενηλίκων επιζητούν ένα δίκαιο και οικολογικά φιλικό μέλλον με ίσες ευκαιρίες για τις μειονότητες και τους λιγότερα προνομοιούχους, όχι μόνο στην εκπαίδευση και την απασχόληση, αλλά επίσης στον καταμερισμό των ευθυνών της πράσινης μετάβασης. Οι ισχυροί δημοκρατικοί θεσμοί, με ελευθερία τύπου και συμμετοχικό πολιτικό σύστημα αποτελούν προτεραιότητα για το 47% των νεαρών ενηλίκων.

Σε ό,τι αφορά την Ελλάδα, οι νέοι ενήλικες στη χώρα μας αποζητούν οικονομική σταθερότητα, ασφάλεια, δίκαιη και φιλική κοινωνία προς όλους και περισσότερη δημοκρατία.

Συμπερασματικά, στο ερώτημα κατά πόσον οι νέοι ενήλικες είναι πραγματικά οι «διαμορφωτές του αύριο», η απάντηση είναι δυνητικά «ναι», ωστόσο δεν μπορούν να αλλάξουν την πορεία των κοινωνιών μόνοι τους. Οι νέοι ενήλικες απαιτούν από την κοινωνία των πολιτών και τους δημόσιους και ιδιωτικούς χρηματοδότες της να λάβουν τις ανησυχίες και τα εμπόδιά τους πιο σοβαρά υπόψη από αυτό που ισχύει ως σήμερα.

Η φωνή των νέων θα πρέπει να ακούγεται ηχηρά ώστε η πολιτεία να αφουγκράζεται τις ανησυχίες τους και να δημιουργεί ένα πρόσφορο έδαφος, πάνω στο οποίο θα μπορούν να καλλιεργήσουν τη δική τους πραγματικότητα χωρίς ανασφάλεια και φόβο.

Περισσότερες πληροφορίες για το Allianz Foundation μπορείτε να βρείτε και στις σελίδες του στα social media: Facebook, Instagram, LinkedIn και X.