Παγκόσμια Ημέρα Ψυχικής Υγείας: Μήπως τελικά είναι εντάξει να μην είσαι (πάντα) καλά;

Σήμερα, με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Ψυχικής υγείας, θα ήθελα να μοιραστώ μαζί σας την ιστορία μίας φίλης μου. Πρόκειται για μία ιστορία που αντικατοπτρίζει πολλά από εκείνα που αντιπροσωπεύει τούτη η μέρα, όμως την επικαλούμαι μέσα στο μυαλό μου πολλές περισσότερες φορές μέσα στον χρόνο.

Στο εξής, θα αποκαλώ το κεντρικό πρόσωπο της ιστορίας με το όνομα Περσεφόνη, με την ελπίδα να μην υπάρξει κάποιου είδους σύγχυση λόγω ομοιοτήτων της παρούσας ιστορίες με ιστορίες άλλων προσώπων που φέρουν πιο συνήθη ονόματα και αισθανθούν αμήχανα. Βέβαια αυτή είναι και η ουσία του θέματος, να μη χρειάζεται να αισθάνεται κανείς περίεργα όταν αναγνωρίζει τον εαυτό του μέσα σε αυτή την ιστορία.

Η Περσεφόνη ως παιδί ήταν πάντοτε τέλεια. Η πρώτη μαθήτρια στο σχολείο, η καλύτερη στη γυμναστική και το πιο ευγενικό παιδί της τάξης. Από νωρίς είχε μάθει από τους γονείς της ότι το να είσαι εκείνος που κλαίει, αυτός που δείχνει τη δυσαρέσκειά του και τσαλακώνεται σου αφαιρεί πόντους από αυτό το προτέρημα της τελειότητας. Βέβαια δεν θυμάμαι να μου έχει αναφέρει ποτέ αν της το είπαν ξεκάθαρα ή αν της το έδειξαν με τον τρόπο τους. Μεγαλώνοντας, η ίδια έμαθε να κρύβει τα συναισθήματά της και να βιώνει εσωτερικά οτιδήποτε την ενοχλούσε. Πάντοτε το “έπνιγε” βρίσκοντας μηχανισμούς αυτοσυντήρησης. Και κάπως έτσι ήρθαν οι πρώτες κοινωνικές σχέσεις, οι πρώτοι έρωτες και η πρώτη δουλειά. Η αποτυχία φάνταζε για εκείνη σαν ένα βουνό, σαν μία μεγάλη ντροπή και το τέλος του κόσμου γιατί κανείς ποτέ δεν φρόντισε να της εξηγήσει ότι όσο ζεις, θα βιώσεις πολλές περισσότερες αποτυχίες παρά επιτυχίες. Έτσι λοιπόν, όταν άρχισε να βιώνει τους πρώτους χωρισμούς και κάποιες εργασιακές απορρίψεις, κατηγόρησε τον εαυτό της. Βλέπετε ζούσε μέσα σε αυτό τον μικρόκοσμο όπου η κοινωνία είχε σκιαγραφήσει μέσα της κι εκεί κάθε αποτυχία, κάθε μία “πτώση” είχε αποκλειστικά προσωπικό χαρακτήρα. “Εσύ φταις“, έλεγε κάθε φορά που συνέβαινε κάτι ανεπιθύμητο και κοιταζόταν στον καθρέφτη για να γίνει το “κατηγορώ” λίγο πιο δραματικό. Κάθε φορά που ο εκάστοτε σύντροφός της δεν φερόταν καλά, δεν τον κατηγορούσε και παράλληλα ένιωθε ελλιπής γιατί η κοινωνία της έμαθε ότι για να γίνεσαι αποδεκτή πρέπει να είσαι τέλεια.

Το είπαμε και πριν, ίσως έφταιγε η οικογένειά της, ίσως πάλι εκείνες οι ρομαντικές κομεντί με τις οποίες μεγάλωσε. Και ξέρετε εκεί, όλες οι πρωταγωνίστριες είναι όμορφες, ενάρετες και γι’ αυτό τον λόγο ο εκλεκτός της καρδιάς τους που τύγχανε να είναι και το κακό παιδί της ιστορίας, πάντοτε στο τέλος άλλαζε συμπεριφορά και κάπως έτσι κατέφθανε το happy end. Ήταν βλέπετε κι εκείνα τα περιοδικά που διάβαζε και η στήλη “10 συμβουλές για τον κάνεις να κολλήσει“. Πώς να μην ακολουθήσει και τα δέκα βήματα όταν μάλιστα όλοι αυτοί που έγραφαν ήταν ειδήμονες όσον αφορά τις σχέσεις; Όμως η επιτυχία δεν ερχόταν και μάλλον κάτι πήγαινε στραβά με εκείνη. Μήπως τελικά δεν ήταν τόσο τέλεια, τόσο ελκυστική και τόσο καλή όσο ήθελε να πιστεύει;

Την Περσεφόνη τη γνώρισα ένα πρωί στο μετρό, εκεί που περίμενα μέσα στο πλήθος να επιβιβαστώ σε ένα βαγόνι της κόκκινης γραμμής στον σταθμό Αττική. Δεν έμοιαζε πολύ καλά και την ρώτησα αν χρειάζεται κάτι. Εκείνη είχε χάσει λίγο το χρώμα της και ψέλλισε κάτι τόσο σιγά ώστε να μην ακουστεί και χάσει ο κόσμος πάσα ιδέα για εκείνη: “έχω πάθει κρίση πανικού, μπορείς να καθίσεις για λίγο μαζί μου γιατί νιώθω ανασφάλεια;” μου είπε. Καθίσαμε σε ένα σκαλί και έπειτα από αρκετή ώρα μου ζήτησε συγγνώμη για ό,τι έπαθε. Ακούγεται πολύ οξύμωρο να ζητάς συγγνώμη, ενώ δεν νιώθεις καλά! Κι όμως είναι απόλυτα φυσιολογικό. Όταν η Πολιτεία διαχρονικά δεν ενδιαφέρεται να μάθει στα μέλη της ότι η Ψυχική Υγεία είναι κάτι στο οποίο όλοι έχουν δικαίωμα.

Τις περασμένες δεκαετίες, κάθε οικογένεια είχε να διηγηθεί μία ιστορία-ταμπού ενός συγγενή που έπασχε από κάποιο ψυχικό νόσημα ή διαταραχή (τότε δεν υπήρχε ξεκάθαρος διαχωρισμός). Αυτός λοιπόν ο συγγενής μέσα στις διηγήσεις πάντοτε έμοιαζε με έναν δαιμονισμένο που ζούσε στον Μεσαίωνα και αντί να καεί στην πυρά έπαιρνε ηρεμιστικά, τα οποία στην πορεία της ιστορίας τον καθιστούσαν και τον ναρκομανή της οικογένειας. Τα παιδιά που άκουγαν αυτές τις διηγήσεις, φοβούνταν μήπως στην πορεία της ζωής τους καταντήσουν έτσι  και γίνουν η ντροπιαστική ιστορία του σπιτιού ένα μεσημέρι Χριστουγέννων όπου όλο το σόι είχε συγκεντρωθεί εκεί για να τιμήσει τη γιορτή της αγάπης. Για την Περσεφόνη αυτός ο άνθρωπος ήταν ένας θείος ονόματι Γιάννης. Από την πρώτη στιγμή που εμφανίστηκαν οι κρίσεις πανικού, η ίδια φοβόταν μην καταντήσει σαν το θείο Γιάννη. Κι αυτή η σκέψη ολοένα και πλήθαινε, καθώς πλήθαιναν και οι κρίσεις πανικού. Είχε φτάσει ακόμη και στο σημείο να μην μπορεί να τις κρύβει πια, όπως έκανε όλα εκείνα τα χρόνια με τα συναισθήματά της. Κι ήταν κι αυτή η καθημερινότητα που την τσάκιζε και δεν έφερνε τίποτα χαρούμενο στο διάβα της και η κατάσταση έφτασε στο απροχώρητο…

Επειδή όμως θα αναρωτιέστε τι απέγινε η ίδια και εγώ δεν θέλω να σας κουράζω άλλο, θα σας πω ότι η Περσεφόνη σήμερα είναι καλά και πλέον παθαίνει πολύ σπάνια κρίσεις πανικού. Φυσικά και γνωρίζει ότι μπορεί να επανέλθουν, όμως έμαθε να τις αποδέχεται σαν φίλες καλές. Σαν συμβούλους που ποτέ δεν είχε. Σαν την οικογένεια, το σχολείο και τις φυλλάδες που ποτέ δεν της είπαν ότι “είναι απολύτως λογικό να μην είσαι καλά“. Αυτή, ήταν μία σκέψη που της πρωτοήρθε στο μυαλό όταν άρχισε να συναναστρέφεται με άτομα που είχαν βιώσει παρόμοιες εμπειρίες. Ήταν άνθρωποι κάθε ηλικίας και φύλου, κάποιοι από αυτούς πολύ επιτυχημένοι, δυνατοί και αποτελούσαν πρότυπο προς μίμηση. Ίσως εκείνοι ήταν πιο γενναίοι από την Περσεφόνη γιατί μοιράστηκαν μαζί της την ιστορία τους χωρίς να φοβούνται τι θα σκεφτεί για εκείνους. Κάπως έτσι, η ίδια αποφάσισε να ξεκινήσει το ταξίδι της στην ψυχοθεραπεία. Κι εκεί να ανακαλύπτει τον εαυτό της, τα βιώματά της, γεγονότα που έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην προσωπικότητα που διαμόρφωσε και τις συνήθειες που είχε. Γνωρίστηκε καλύτερα με την τελειομανία που την διακατείχε και έκατσε να συνομιλήσει με τον θυμό που είχε μαζευτεί μέσα της σαν κουβάρι για όλα εκείνα όσα δεν είπε, για εκείνες τις συμπεριφορές που ανέχτηκε ενώ δεν έπρεπε.

Πολλές φορές δεν είναι εύκολο να συγχωρήσεις τον εαυτό σου για τη διαδικασία που τον υπέβαλες, όμως το σώμα όντας σοφότερο από το μυαλό, τις περισσότερες από αυτές σου υποδεικνύει ότι κάτι πρέπει να αλλάξεις. Μπορεί και ο θείος της Περσεφόνης αν είχε την κατάλληλη ενημέρωση, να μην αποτελούσε τον “θρύλο” της οικογένειας, αλλά αν όλα αυτά τα γνώριζε και η οικογένεια να μη δημιουργούσε αυτό τον θρύλο ή για να μιλήσω πιο ανοιχτά αυτό το στίγμα.

Πριν λίγο καιρό σε μία συνομιλία με την Περσεφόνη κάναμε λόγο για την έλλειψη ενημέρωσης όσον αφορά την Ψυχική Υγεία. Διότι το να είσαι καλά, δεν είναι κάτι που μπορείς να το πετύχεις μόνο με τη δύναμη της σκέψης όπως επικαλούνται κάποιοι life coaches. Αντιθέτως οι κοινωνικοοικονομικές συνθήκες μπορούν να επιδεινώσουν σε μεγάλο βαθμό την ψυχική σου υγεία και όλο αυτό να φαντάζει σαν βουνό, να είναι πάνω από τις προσωπικές σου δυνάμεις…

Φανταστείτε σε ένα παράλληλο σύμπαν, να πέφτετε από μία σκάλα, να χτυπάτε το πόδι σας και να πρέπει να σιωπάσετε για να μη σας κακοχαρακτηρίσουν οι γύρω σας. Αν η κοινωνία και το κράτος μας είχε μάθει ότι έτσι είναι το σωστό, σίγουρα θα ήμασταν κρυμμένοι μέσα σε ένα σπίτι, ουρλιάζοντας από τον πόνο και κινδυνεύοντας να αποκτήσουμε εφ’ όρου ζωής κάποια αναπηρία ή ακόμη χειρότερα να καταλήξουμε σε έναν αργό βασανιστικό θάνατο. Κοιτάξτε τώρα τη δική μας πραγματικότητα, η οποία αποτελεί το παράλληλο σύμπαν για την ορθή λογική όσον αφορά την ψυχική υγεία. Ανύπαρκτη ενημέρωση και πρόληψη, ελάχιστες δημόσιες κοινωνικές δομές. Ας μην αναφερθούμε στους σχολικούς ψυχολόγους που παλεύουν ακόμη και σήμερα να αποδείξουν τον λόγο για τον οποίο πρέπει και επιβάλλεται να βρίσκονται μέσα στα σχολεία ως κομμάτι απαραίτητο, ομοούσιο και αδιαίρετο με το υπόλοιπο διδακτικό προσωπικό. Ας μην αναφέρουμε όλες εκείνες τις περιπτώσεις των ανθρώπων που επιθυμούν να ξεκινήσουν συνεδρίες και το κόστος είναι δυσβάστακτο, ενώ οι δημόσιες δομές ψυχικής υγείας δέχονται μόνο κυρίως εκείνους που πλέον η κατάσταση τους έχει καταλήξει να βρίσκεται σε κρίσιμα σημεία.

Η ψυχή αποτελεί ένα κομμάτι αδιαίρετο με το σώμα. Όταν εκείνη νοσεί, νοσεί και το σώμα και αντιστρόφως. Γι’ αυτό καλό είναι να μην προσπαθούμε να την κάνουμε να σιωπάσει όταν ψιθυρίζει και κυρίως όταν κραυγάζει, αλλά να της δίνουμε την απαραίτητη φροντίδα που της αξίζει, αυτή που μας αξίζει. Κι αν μερικές φορές ο εκκωφαντικός ήχος που κάνει μας τρομάζει, παιδιά δεν πειράζει γιατί είναι εντάξει να έχει κι αυτή τις στραβές της και να χρειάζεται το γιατρικό της…

Διαβάστε ακόμη:

• Παγκόσμια Ημέρα Ψυχικής Υγείας: Επιδείνωση στους δείκτες ψυχικής υγείας των εφήβων – Κυρίως στα κορίτσια
• Παγκόσμια Ημέρα Ψυχικής Υγείας: Η κατάθλιψη δεν έχει dress code – Η ψυχική υγεία είναι ανθρώπινο δικαίωμα
• Πάνω από το 60% της Gen Z αντιμετωπίζει μια αγχώδη διαταραχή