Άρθουρ Σοπενχάουερ: «Δύο είναι οι εχθροί της ανθρώπινης ευτυχίας: Ο πόνος και η ανία»

Ο Άρθουρ Σοπενχάουερ υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους και πιο επιδραστικούς φιλοσόφους στην ανθρώπινη ιστορία. Γεννήθηκε στις 22 Φεβρουαρίου 1788 στο Ντάντσιχ. Ο γνωστός για τον κυνισμό του Γερμανός φιλόσοφος, σύμφωνα με δικά του λόγια, αποτελούσε την ιδεολογική συνέχεια του Καντ, ενώ θεωρούσε τον εαυτό του λάτρη του «θείου», όπως αποκαλούσε τον Πλάτωνα.

Ο Άρθουρ Σοπενχάουερ δημιούργησε ένα νέο ρεύμα φιλοσοφίας, στο οποίο έθεσε ως βάση τη βούληση, ως μεταφυσική αρχή κατανόησης του κόσμου, αλλά και του ίδιου του ατόμου. Οι βάσεις της θεωρίας του δημιουργήθηκαν μέσω ενός συγγράμματος με τίτλο «Ο κόσμος ως βούληση και παράσταση». Το σύγγραμμα αυτό αποτελείται από 4 «βιβλία» κι ένα εκτενές «παράρτημα», όπου ο νεαρός Σοπενχάουερ ξεδιπλώνει ολόκληρο το στοχασμό, που έμελλε να «σημαδέψει» την φιλοσοφία: τη γνωσιοθεωρία (βιβλίο Α΄), τη μεταφυσική (βιβλίο Β΄), την αισθητική (βιβλίο Γ΄), την ηθική (βιβλίο Δ΄) και την κριτική του της καντιανής φιλοσοφίας (παράρτημα).

Η πρώτη έκδοση κυκλοφόρησε το 1819, όταν ο ίδιος ήταν μόλις 30 ετών. Ωστόσο, όπως ήταν αναμενόμενο το σύγγραμμα επανεκδόθηκε το 1944. Στη δεύτερη έκδοση του ο Άρθουρ Σοπενχάουερ διεύρυνε την πρώτη και πρόσθεσε ακόμη ένα εκτενέστερο μέρος, το οποίο, διαιρεμένο κι αυτό σε τέσσερα αντίστοιχα βιβλία, συμπλήρωνε το πρώτο.

“A man can be himself only so long as he is alone; and if he does not love solitude, he will not love freedom; for it is only when he is alone that he is really free.”

– German Philosopher, Arthur Schopenhauer (1788-1860) pic.twitter.com/cvkj7poIvA

— David Soiza (@SoizaDavid) September 20, 2023

Ο Άρθουρ Σοπενχάουερ ήταν άθεος, ενώ είναι γεγονός πως παραπάνω από δύο αιώνες μετά τη γέννησή του παραμένει ευρέως γνωστός για τον αθεϊστικό πεσιμισμό του και την φιλοσοφική του διαύγεια. Πριν το συγκεκριμένο σύγγραμμα, όμως, ο σπουδαίος φιλόσοφος μόλις στα 25 του χρόνια εκπόνησε τη διδακτορική του διατριβή, η οποία έφερε ως τίτλο «Επί της τετραπλής ρίζας του επαρκούς λόγου». Εκεί, ο Άρθουρ Σοπενχάουερ  εξέταζε αν η αιτιότητα καθαυτή μπορεί να προσκομίσει απαντήσεις για τον κόσμο μας.

Στο μεταγενέστερο σύγγραμμά του με τίτλο «Ο Κόσμος ως Βούληση και ως Παράσταση», τόνιζε τον ρόλο του κύριου κινήτρου δράσης των ανθρώπων, το οποίο ο Σοπενxάουερ ονόμαζε Βούληση. Η ανάλυση της Βούλησης οδήγησε τον Σοπενxάουερ στο συμπέρασμα ότι οι συναισθηματικές, σωματικές και σεξουαλικές επιθυμίες δεν μπορούν ποτέ να εκπληρωθούν ολοκληρωτικά. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα ο Σοπενxάουερ να κατατείνει προς ένα τρόπο ζωής που απέρριπτε τις ανθρώπινες επιθυμίες, παρόμοιο με αυτόν που διδάσκουν ο Βουδισμός και οι Βέδες.

Η μεταφυσική ανάλυση της Βούλησης από μέρους του Σοπενxάουερ, η άποψή του πάνω στο κίνητρο και την επιθυμία, και ο αφοριστικός τρόπος γραφής του επηρέασαν πολλούς γνωστούς ανθρώπους του πνεύματος όπως ο Φρειδερίκος Νίτσε, ο Ρίχαρντ Βάγκνερ, ο Λούντβιχ Βιτγκενστάιν, ο Άλμπερτ Αϊνστάιν, ο Σίγκμουντ Φρόυντ και ο Χόρχε Λουίς Μπόρχες.

“Talent hits a target no one else can hit; Genius hits a target no one else can see.”

– German Philosopher, Arthur Schopenhauer (1788-1860) pic.twitter.com/lDpZcxVoyN

— David Soiza (@SoizaDavid) September 20, 2023

Γενικότερα, στοιχεία της σκέψης του υπήρξαν ο κυνισμός, η αθεΐα και ο πεσιμισμός, τα οποία χαρακτήριζαν τον ίδιο ως άτομο, και έκαναν το έργο του να ξεχωρίσει επηρεάζοντας τη διανόηση για πολλά χρόνια ακόμη και μετά το θάνατό του.

Το 1833, έχοντας ταξιδέψει σε αρκετά μέρη της Ευρώπης και έχοντας ήδη κερδίσει την εκτίμηση σημαντικών λογίων, όπως είναι ο Γκαίτε, ο Άρθρουρ Σοπενxάουερ μετακόμισε στη Φρανκφούρτη. Εκεί, έζησε μέχρι το τέλος της ζωής του . Ο φιλόσοφος έφυγε από τη ζωή σαν σήμερα στις 21 Σεπτεμβρίου 1860 και σε ηλικία 72 χρονών από πνευμονική εμβολή.

Τέσσερα βιβλία του Άρθουρ Σοπενχάουερ

1. Η τέχνη του να έχεις πάντα δίκιο

Περίληψη:  Ο Άρθουρ Σοπενχάουερ, ένας από τους μεγαλύτερους φιλοσόφους, έγραψε τον 19ο αιώνα ένα οξύ, οργισμένο, ανατρεπτικό και ταυτόχρονα σοφό, γλαφυρό και με υποδόριο χιούμορ δοκίμιο (που εκδόθηκε μετά θτον θάνατό του» υπό τον εύγλωττο τίτλο «Η τέχνη του να έχεις πάντα δίκιο», που αυτοσυστήνεται ως εγχειρίδιο επικράτησης έναντι οποιουδήποτε αντιπάλου σε μια αντιπαράθεση.

«Εριστική διαλεκτική» έγραψε ο ίδιος ο Σοπενχάουερ, συγκαλύπτοντας έτσι κάθε ειρωνικό τόνο, «είναι η τέχνη του να λογομαχεί κανείς – και να λογομαχεί με τέτοιο τρόπο ώστε να υπερασπίζεται επαρκώς τις θέσεις του, είτε έχει δίκιο είτε άδικο». Και σαν να ήθελε να διαβεβαιώσει τους αναγνώστες του ότι το εννοούσε ειλικρινά αυτό, πρόσθεσε: «Σε μια αντιπαράθεση, πρέπει να αγνοήσουμε την αντικειμενική αλήθεια, ή μάλλον να την εκλάβουμε ως μια τυχαία συγκυρία, και να επικεντρωθούμε μόνο στην υπεράσπιση της θέσης μας και στην αντίκρουση της θέσης του αντιπάλου».

Ασφαλώς, η αληθινή πρόθεση του Σοπενχάουερ ήταν να επιστήσει την προσοχή των αναγνωστών του στα τεχνάσματα που χρησιμοποιούν κατά κόρον οι υπόλοιποι, είτε πρόκειται για πολιτικούς είτε για δημοσιογράφους, διαφημιστές ή εμπόρους. Προφασιζόμενος ότι διδάσκει τη «στρεψοδικία» (όπως χαρακτήρισε αργότερα ο ίδιος τη ρητορική), στην πραγματικότητα δίδαξε πώς να την αναγνωρίζει κανείς και, κατ’ επέκταση, πώς να την αντιμετωπίζει. Αυτό το δηκτικό μικρό έργο παραμένει ακόμη και σήμερα ένα πολύτιμο εργαλείο για τον σκοπό αυτό.

2. Η τέχνη του να είσαι ευτυχισμένος

Περίληψη:  Τo βιβλίο αυτό αποτελεί μια μικρή πραγματεία πρακτικής σοφίας με στόχο την κατάκτηση της ευτυχίας.

Πώς όμως ο δάσκαλος του σύγχρονου πεσιμισμού, ο Άρθουρ Σοπενχάουερ, καταπιάστηκε με ένα τέτοιο εγχείρημα; Το έκανε διότι άλλο η θεωρητική φιλοσοφία και άλλο η πρακτική σοφία της ζωής: δεν πρέπει να εγκαταλείπουμε κάθε ελπίδα και να γυρνάμε την πλάτη σε κανόνες ζωής, αποφθέγματα και συμβουλές που θα μας βοηθήσουν να αντιμετωπίσουμε τις δυσχέρειες και τις δυσκολίες τις οποίες μοιράζει απλόχερα η ύπαρξη. Η πεσιμιστική πεποίθηση ότι η ανθρώπινη ζωή αμφιταλαντεύεται ανάμεσα στον πόνο και στην ανία είναι αυτή που καθιστά επιτακτική την ανάγκη μιας πρακτικής σοφίας για να ζούμε καλύτερα.

Είναι προς όφελός μας να βρούμε κανόνες ζωής για να περιορίσουμε τα δεινά της ύπαρξης, να αντέξουμε τα χτυπήμαα της μοίρας και να κατακτήσουμε, αν όχι την απόλυτη ευτυχία, μια ευτυχία σχετική, την ευτυχία εκείνη που συνίσταται στην απουσία πόνου.

3. Η τέχνη του να είσαι προσβλητικός

Περίληψη:  Όταν αντιλαμβάνεσαι ότι ο αντίπαλός σου υπερτερεί και κινδυνεύεις να εξευτελιστείς, τότε δίνεις στην κουβέντα προσωπική και προσβλητική τροπή. Προσωπική τροπή σημαίνει ότι ξεφεύγεις από το αντικείμενο της διαφωνίας (αφού έτσι κι αλλιώς το έχεις χάσει) και βρίσκεις έναν τρόπο να θίξεις τον αντίπαλό σου προσωπικά. Αυτό σημαίνει ότι παύει να σε ενδιαφέρει το οποιοδήποτε επιχείρημα του αντιπάλου σου.

Εγκαταλείπεις εντελώς το αντικείμενο της συζήτησης και κατευθύνεις την επίθεσή σου στο πρόσωπο του συνομιλητή σου: θα γίνεις έτσι προσβλητικός, χαιρέκακος, συκοφάντης και χυδαίος. Αυτή η τακτική είναι ιδιαίτερα δημοφιλής, γιατί μπορεί να την υιοθετήσει ο καθένας, και ως εκ τούτου ασκείται κατά κόρον.

10 γνωμικά του σπουδαίου φιλοσόφου

1. Kάθε αλήθεια περνάει από τρία στάδια. Πρώτα γελοιοποιείται. Μετά βρίσκει σφοδρή αντίθεση. Και στο τέλος θεωρείται αυτονόητη.
2. Η ζωή είναι ένα εκκρεμές που κινείται μεταξύ πόνου και απελπισίας.
3. Δύο είναι οι εχθροί της ανθρώπινης ευτυχίας: Ο πόνος και η ανία.
4. Η ζωή δεν είναι ποτέ ωραία, μόνο κάποιες εικόνες της ζωής είναι όμορφες.
5. Από πού πήρε άραγε ο Δάντης το υλικό για την Κόλασή του αν όχι από αυτόν τον δικό μας πραγματικό κόσμο;
6. Εκείνο που οι άνθρωποι ονομάζουν μοίρα, στην ουσία είναι ένα σύνολο ανοησιών που έκαναν.
7. Είναι δύσκολο να βρούμε την ευτυχία μέσα μας, αλλά είναι αδύνατο να τη βρούμε οπουδήποτε αλλού.
8. Η υψηλή νοημοσύνη τείνει να κάνει έναν άνθρωπο αντικοινωνικό.
9. Όσο πιο περιορισμένος είναι ο ορίζοντας και ο κύκλος της δραστηριότητας και των επαφών μας, τόσο πιο ευτυχισμένοι είμαστε. Γιατί με το άνοιγμα του ορίζοντα πολλαπλασιάζονται και μεγεθύνονται οι έγνοιες, οι επιθυμίες, ο τρόμος.
10. Δεν υπάρχουν τριαντάφυλλα χωρίς αγκάθια, υπάρχουν όμως αγκάθια χωρίς τριαντάφυλλα.

Διαβάστε ακόμη:

• Γιώργος Σεφέρης: Είκοσι στίχοι του που θα σε «ταξιδέψουν»
• 133 χρόνια από τη γέννηση της Αγκάθα Κρίστι
• 63 χρόνια χωρίς τον Μ. Καραγάτση
• Χόρχε Λουίς Μπόρχες: «Να αρπάζουμε τις ευκαιρίες. Να ακούμε την καρδιά μας» 

Πηγή κεντρικής εικόνας: Wikimedia Commons