Εργατική Πρωτομαγιά: Η ιστορία, οι διεκδικήσεις και η σημασία της στο σήμερα

Η Πρωτομαγιά συχνά μου θυμίζει την Ημέρα της Γυναίκας κι αυτό συμβαίνει επειδή πάντοτε γιορτάζουμε, σπανίως, όμως, γνωρίζουμε τη σημασία και την αξία αυτών των δύο ημερών. Η 1η Μαΐου είναι ταυτισμένη με τον οίστρο της εαρινής περιόδου, την ακμή της άνθησης των λουλουδιών και την υπόσχεση ότι το πολυπόθητο θέρος πλησιάζει με βήμα ταχύ. Άλλωστε η ημέρα αποτελεί μία από τις αργίες του έτους και αυτό της δίνει μεγάλη αξία, καθώς αποτελεί μία θελκτική ανοιξιάτικη ευκαιρία για σύντομες εξορμήσεις. Πόσο μάλλον όταν η μέρα μπορεί να “κολλήσει” μαζί με το Σαββατοκύριακο. Όμως η αργία της Πρωτομαγιάς κρύβει πίσω της μία μεγάλη ιστορία και ο συμβολισμός των κόκκινων γαρυφάλλων ένα ποτάμι αίματος, διεκδικήσεων, χρόνιων αγώνων, δακρύων και επιμονής για την διεκδίκηση συνθηκών που για κάποιους στην εποχή μας θεωρούνται αυτονόητες, όπως κάθε ανάσα που παίρνουμε. Ονομάζεται εργατική Πρωτομαγιά και θα πρέπει να βρίσκεται στη συλλογική μνήμη, όχι σαν μία ανάμνηση, ένα γεγονός τετελεσμένο που ωρίμασε σε μία συγκεκριμένη συνθήκη και πλέον αποτελεί μία ξεθωριασμένη διήγηση του παρελθόντος, αλλά ένα παγκόσμιο ιστορικό άλμα που θα αποτελεί πάντοτε πηγή έμπνευσης και δύναμης για τη διεκδίκηση των εργατικών δικαιωμάτων ανά την υφήλιο.

Η ιστορία της εργατικής Πρωτομαγιάς

Το ημερολόγιο έγραφε 1η Μαϊου 1886, ήταν Σάββατο και η ημέρα ήταν εργάσιμη. Περίπου 350.000 εργάτες που απασχολούνταν σε 1.200 εργοστάσια των ΗΠΑ, ξεκινούν να διαδηλώσουν ειρηνικά μαζί με τις οικογένειές τους στον τόπο συνάντησης που δεν ήταν άλλος από την πλατεία Haymarket στο Σικάγο. Έχουν προηγηθεί φρικτές εργασιακές συνθήκες, ιδιαίτερα σε εργοστάσια συσκευασίας κρέατος όπως το «The Jungle» του Άπτον Σίνκλερ, όπου προκάλεσαν μία σειρά κλιμακούμενων διαμαρτυριών, οι οποίες ενισχύθηκαν από τις επιτυχημένες διεκδικήσεις των εργαζομένων στον Καναδά το 1872. Δύο χρόνια νωρίτερα μάλιστα, το 1884, πάρθηκε στο συνέδριο της Αμερικανικής Ομοσπονδίας Εργασίας η απόφαση να γίνουν την 1η Μαΐου του 1886 απεργιακές κινητοποιήσεις και διαδηλώσεις στο Σικάγο, το μεγαλύτερο τότε βιομηχανικό κέντρο των ΗΠΑ. Αίτημα, η μείωση των ωρών εργασίας και σύνθημα «Οχτώ ώρες δουλειά, οχτώ ώρες ανάπαυση, οχτώ ώρες ύπνο».

Στην κεφαλή της πορείας του 1886 βρισκόταν ο Άλμπερτ Πάρσονς μαζί με τη σύζυγό του Λούσι και τα επτά παιδιά τους. Οι αστυνομικές δυνάμεις ήταν ισχυρές, αποτελούμενες από 1350 άτομα, οπλισμένα με οπλοπολυβόλα και περίστροφα, τα οποία είχαν παραταχθεί στην ευρύτερη περιοχή. Δύο ημέρες μετά, το πρώτο αίμα χύνεται έξω από το εργοστάσιο ΜακΚόρμικ στο Σικάγο. Απεργοσπάστες προσπάθησαν να σπάσουν τον κλοιό των απεργών και ακολούθησε συμπλοκή. Οι αστυνομικές δυνάμεις επενέβησαν δυναμικά, σκοτώνοντας τέσσερα άτομα και τραυματίζοντας δεκάδες, προκαλώντας την οργή της εν γένει εργατικής τάξης της πόλης. Την επόμενη ημέρα αποφασίστηκε ειρηνικό συλλαλητήριο στην πλατεία Haymarket. Η συγκέντρωση ήταν πολυπληθής και όντως πραγματοποιήθηκε υπό ήρεμες συνθήκες. Όμως οι αστυνομικές δυνάμεις είχαν εντολή να διαλύσουν δια της βίας το συσπειρωμένο πλήθος. Όντας πλέον απωθούμενο, από τους κόλπους του ερίφθη χειροβομβίδα, η οποία αποτέλεσε την αιτία να σκοτωθεί ένας αστυνομικός και να τραυματιστούν δεκάδες. Αυτό αποτέλεσε και την αφορμή για την αστυνομία να ανοίξει πυρά κατά βούληση. Ο απολογισμός ήταν να σκοτωθούν τουλάχιστον τέσσερις διαδηλωτές και να τραυματιστεί ένας απροσδιόριστος αριθμός διαμαρτυρομένων. Παράλληλα έξι αστυνομικοί έχασαν τη ζωή τους από πυρά, τα οποία δεν έχει εξακριβωθεί αν ήταν φίλια ή εχθρικά, ανεβάζοντας τον απολογισμό σε επτά θανάτους.

Για τη βομβιστική επίθεση, η οποία προκάλεσε τον θάνατο του αστυνομικού, κατηγορήθηκαν οι αναρχοσυνδικαλιστές Άουγκουστ Σπις, Γκέοργκ Έγκελ, Άντολφ Φίσερ, Λούις Λινγκ, Μίκαελ Σβαμπ, Σάμουελ Φίλντεν, Όσκαρ Νίμπι και Άλμπερτ Πάρσονς, που αποτελούσαν διοργανωτές της διαδήλωσης. Όλοι, εκτός του Πάρσονς και του Φίλντεν, ήταν Γερμανοί μετανάστες. Η δίκη των οκτώ ξεκίνησε στις 21 Ιουνίου 1886. Ο εισαγγελέας Τζούλιους Γκρίνελ ζήτησε τη θανατική ποινή και για τους οκτώ κατηγορουμένους, χωρίς να προσκομίσει κανένα επίσημο στοιχείο που να τους συνδέει με την επίθεση. Απλώς, ανέφερε ότι οι κατηγορούμενοι ενθάρρυναν με τους λόγους τους τον άγνωστο βομβιστή να πραγματοποιήσει την αποτρόπαια πράξη του και γι’ αυτό κρίνονται ένοχοι συνωμοσίας. Η υπεράσπιση έκανε λόγο για προβοκάτσια και συνέδεσε τη βομβιστική επίθεση με το διαβόητο πρακτορείο ντετέκτιβ «Πίνκερτον», που συχνά χρησιμοποιούσαν οι εργοδότες ως απεργοσπαστικό μηχανισμό. Οι ένορκοι εξέδωσαν την ετυμηγορία τους στις 20 Αυγούστου 1886 κι έκριναν ενόχους και τους οκτώ κατηγορούμενους. Οι Σπις, Έγκελ, Φίσερ, Λινγκ, Σβαμπ, Φίλντεν και Πάρσονς καταδικάστηκαν σε θάνατο, ενώ ο Νίμπι σε κάθειρξη 15 χρόνων. Μετά την εξάντληση και του τελευταίου ενδίκου μέσου, ο κυβερνήτης της Πολιτείας του Ιλινόις, Ρίτσαρντ Όγκλεσμπι, μετέτρεψε σε ισόβια τις θανατικές ποινές των Σβαμπ και Φίλντεν, ενώ ο Λιγκ αυτοκτόνησε στο κελί του. Έτσι, στις 11 Νοεμβρίου 1887 οι Σπις, Πάρσονς, Φίσερ και Έγκελ οδηγήθηκαν στην αγχόνη, τραγουδώντας τη «Μασσαλιώτιδα». Η δίκη των οκτώ θεωρείται από διαπρεπείς Αμερικανούς νομικούς ως μία από τις σοβαρότερες υποθέσεις κακοδικίας στην ιστορία των ΗΠΑ.

Στις 26 Ιουνίου 1893 ο κυβερνήτης του Ιλινόις, Τζον Πίτερ Άλτγκελντ παραδέχθηκε ότι και οι οκτώ καταδικασθέντες ήταν αθώοι και κατηγόρησε τις αρχές του Σικάγου ότι άφησαν ανεξέλεγκτους τους ανθρώπους του «Πίνκερτον». Ως μια ύστατη πράξη δικαίωσης έδωσε χάρη στους φυλακισμένους Φίλντεν, Νίμπε και Σβαμπ. Αυτό ήταν και το πολιτικό του τέλος. Αργότερα, ο επικεφαλής της αστυνομίας του Σικάγο, που έδωσε την εντολή για τη διάλυση της συγκέντρωσης, καταδικάσθηκε για διαφθορά. Μέχρι σήμερα παραμένει ανεξακρίβωτο ποιος ήταν ο δράστης της βομβιστικής επίθεσης.

Λίγο καιρό μετά, προοδευτικές οργανώσεις και εργατικά κόμματα ανά την υφήλιο, άρχισαν να γιορτάζουν την Εργατική Ημέρα την 1η Μαΐου, τιμώντας έτσι τους εργαζόμενους που διεκδίκησαν με περίσσιο θάρρος τα δικαιώματά τους στην πλατεία Heymarket. Αρχικά -το 1894-, ο εορτασμός της Εργατικής Ημέρας, καθιερώθηκε να γιορτάζεται στις ΗΠΑ την πρώτη Δευτέρα του Σεπτεμβρίου με σκοπό να απομακρυνθεί το εργατικό κίνημα από τα ριζοσπαστικά στοιχεία του. Στις Ηνωμένες Πολιτείες η πρώτη Εργατική Ημέρα γιορτάστηκε την Τρίτη 5 Σεπτεμβρίου 1882, στη Νέα Υόρκη, σύμφωνα με τα σχέδια του Κεντρικού Εργατικού Συνδικάτου. Μέχρι το 1894, 23 ακόμη πολιτείες είχαν υιοθετήσει την ημέρα και στις 28 Ιουνίου 1894, ο πρόεδρος Γκρόβερ Κλίβελαντ υπέγραψε νόμο που καθιστούσε την πρώτη Δευτέρα του Σεπτεμβρίου κάθε έτους εθνική εορτή. Μέχρι σήμερα η 5η Σεπτεμβρίου είναι αφιερωμένη στους αγώνες των εργαζομένων.

Η εργατική Πρωτομαγιά στην Ελλάδα και οι διεκδικήσεις του εργατικού κινήματος

Στην Ελλάδα, ο πρώτος εορτασμός της εργατικής Πρωτομαγιάς, πραγματοποιήθηκε το 1893 στην Αθήνα, με πρωτοβουλία του Κεντρικού Σοσιαλιστικού Συλλόγου του Σταύρου Καλλέργη. Το ημερολόγιο έδειχνε 1η Μαΐου και ήταν Σάββατο, γι’ αυτό και μετατέθηκε την Κυριακή (2 Μαΐου) για να αποκτήσει μαζικό χαρακτήρα. Λίγα χρόνια νωρίτερα όμως, την ώρα που οι εργάτες στο Σικάγο μοχθούσαν για να διεκδικήσουν τα αυτονόητα, στη χώρα μας, οι καπνεργάτες της Δράμας, το 1888 έκαναν επίσης την 1η Μαΐου, την πρώτη τους μαζική κινητοποίηση, ζητώντας 10ωρη εργασία. Η συζήτηση για το οκτάωρο ξεκίνησε το 1892 μαζί με τη θέσπιση της κυριακάτικης αργίας και την κρατική ασφάλιση, από τον σοσιαλιστικό σύλλογο του Σταύρου Καλλέργη, ο οποίος συνελήφθη τον Αύγουστο του 1894 έπειτα από χρόνιους αγώνες.

Λίγα χρόνια μετά, το 1924, το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδος, διοργανώνει μία μεγάλη συγκέντρωση στην Πλατεία Θεάτρου. Ακολουθούν συγκρούσεις με τις αστυνομικές δυνάμεις και η συγκέντρωση βάφεται “κόκκινη” με τον θάνατο ενός διαδηλωτή και των τραυματισμό άλλων δεκαεπτά. Δώδεκα χρόνια αργότερα, οι καπνεργάτες στη Θεσσαλονίκη, τον Φεβρουάριο του 1936, καταλαμβάνουν εργοστάσιο με σκοπό τη διεκδίκηση των εργατικών δικαιωμάτων τους και καταλήγουν σε συμπλοκή με τις αστυνομικές δυνάμεις. Μετά από το συγκεκριμένο γεγονός, την Πρωτομαγιά του ίδιου έτους, οι καπνεργάτες πραγματοποιούν μία συγκέντρωση στη Θεσσαλονίκη, με μεγάλη συμμετοχή εργατικών σωματείων. Και η συγκεκριμένη διαδήλωση πνίγηκε στο αίμα με δώδεκα νεκρούς. Ανάμεσα σε αυτούς βρισκόταν και ο 25χρονος αυτοκινητιστής Τάσος Τούσης, ο οποίος έμεινε στην ιστορία, καθώς ένας φωτογράφος απαθανάτισε τη μητέρα του να θρηνεί πάνω από το νεκρό κορμί του που κείτεται στη συμβολή των οδών Εγνατίας και Βενιζέλου. Η φωτογραφία μονοπώλησε το ενδιαφέρον του Τύπου και αποτέλεσε την πηγή έμπνευσης του Γιάννη Ρίτσου για τον «Επιτάφιο».

Οι αντιδράσεις ήταν έντονες και τα αιματηρά επεισόδια που ακολούθησαν την αιματοβαμμένη συγκέντρωση της Πρωτομαγιάς του 1936, πίεσαν τον Ιωάννη Μεταξά, ο οποίος καθιερώνει στις 7 Απριλίου του 1937, την Εργατική Πρωτομαγιά ως ημέρας αργίας και εθνικής εργατικής εορτής. Μαζί με αυτήν, καθιερώνονται και θεμελιώδη εργατικά δικαιώματα όπως είναι το 8ωρο, η πληρωμή των υπερωριών, η άδεια μετ΄ αποδοχών και η κυριακάτικη αργία. Απαγορεύθηκε δια νόμου η παιδική εργασία, καθορίστηκαν κατώτατα όρια μισθών και ημερομισθίων και υπογράφηκαν οι πρώτες συλλογικές συμβάσεις εργασίας. Ακόμη ιδρύθηκε το ΙΚΑ, η Εργατική Εστία και δημιουργήθηκαν οι πρώτοι κρατικοί παιδικοί σταθμοί.

Η αξία της εργατικής Πρωτομαγιάς στον σύγχρονο τεχνοκρατικό κόσμο

Είναι πασιφανές ότι κόσμος του 1886 αποτελεί παρελθόν σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής, συμπεριλαμβανομένης της εργασιακής πραγματικότητας. Τα θεμελιώδη εργασιακά δικαιώματα είναι κατοχυρωμένα δια νόμου, συμπεριλαμβανομένων των ειδεχθών πρακτικών όπως η παιδική εργασία που έχει απαγορευτεί πλήρως. Όμως, μία ματιά σε παγκόσμια στατιστικά, μεμονωμένα (ή συλλογικά) περιστατικά και μαρτυρίες, αρκούν για να κατανοήσει κάποιος ότι αυτά τα δικαιώματα δεν αποτελούν καθολική πραγματικότητα για όλη την ανθρωπότητα, με πολλά από αυτά να παραβιάζονται συστηματικά ακόμη και σε μεγάλες εταιρείες του πολιτισμένου κόσμου. Άρα, η μάχη πρέπει να είναι διαρκής, καθώς τα υψίστης σημασίας αυτά δικαιώματα μπορούν να αποτελέσουν συλλογικό ζητούμενο, ανά πάσα ώρα και στιγμή, όπως άλλωστε αποτελούν ζητούμενο για χιλιάδες συνανθρώπους μας ανά την υφήλιο. Πόσο μάλλον σε μία εποχή όπου τα εργασιακά δικαιώματα -ιδίως των ανειδίκευτων εργατών- έχουν την τάξη να απαξιώνονται ολοένα και περισσότερο.

Πέραν τούτου, η αλλαγή του μοντέλου εργασίας από βιομηχανικό σε τεχνολογικό μας φέρνει αντιμέτωπους με φρενήρεις εξελίξεις που έχουν να κάνουν με την αλματώδη πρόοδο της τεχνολογίας (βλέπε τεχνητή νοημοσύνη), η οποία, εκτός από τα θετικά που εμπεριέχει, μας εισάγει στα βαθιά πελάγη ενός τεχνοκρατικού κόσμου όπου τα σπουδαιότερα ερωτήματα είναι τα εξής:

• Η τεχνολογία θα αποδειχθεί βοηθός του εργαζόμενου ή ο εργαζόμενος βοηθός της τεχνολογίας;
• Μπορεί να παραγκωνιστεί ένα μεγάλο εργατικό δυναμικό από την εξέλιξη αυτή;

Αυτή η απορία έρχεται να διασταυρωθεί με την μετα-covid εποχή όπου πολλά στοιχεία της εργασιακής πραγματικότητας άλλαξαν άρδην λόγω της τηλεργασίας και του πλήγματος που άφησαν στην παγκόσμια αγορά τα απανωτά υγειονομικά lockdowns.

Συμπερασματικά, τα εργασιακά δικαιώματα, όπως και τα ανθρώπινα δικαιώματα, θα αποτελούν πάντα μία μεγάλη πρόκληση, καθώς, όσο κατοχυρωμένα κι αν είναι, θα είναι παράλληλα και ένα κεκτημένο που εν ριπή οφθαλμού μπορεί να αποτελέσει ζητούμενο… Ο αγώνας θα πρέπει να είναι συνεχής, μαζικός και εμπνευσμένος από εκείνα τα χρόνια που αποτέλεσαν «γροθιά» στην καταπάτησή τους, την εργαλειοποίηση και κατ’ ουσίαν την απαξίωση του ίδιου του ανθρώπινου δικαιώματος σε μία αξιοπρεπή εργασιακή πραγματικότητα, από την οποία πηγάζει και μία ανάλογη ζωή.

Πηγή Κεντρικής Εικόνας: Intime

Διαβάστε ακόμη:

• Explainer: Μάχες στο Σουδάν – Τι συμβαίνει στο Χαρτούμ;
• Έχουμε τελειώσει με τον φασισμό;
  
• 12 επαγγέλματα που δεν θα αντικαταστήσει ποτέ η τεχνητή νοημοσύνη
• Τα χαμένα «κλειδιά» των ευθυνών
  
• Εκλογές και νέοι: Ο γρίφος της ψήφου μας