Η σημασία των ερωτήσεων στη ζωή μας

«Το να φιλοσοφείς σημαίνει να είσαι καθοδόν». »Οι ερωτήσεις στη φιλοσοφία είναι πιο σημαντικές από τις απαντήσεις», έγραψε κάποτε ο Καρλ Γιάσπερς. Μπορεί στο σχολείο να ήταν σημαντικό το να γνωρίζεις τις απαντήσεις, όμως στη ζωή αυτό που θα σε βοηθήσει είναι να γνωρίζεις το πώς να κάνεις ερωτήσεις και αυτό ακριβώς είναι που θα μάθεις σήμερα: το πώς να καλλιεργήσεις αυτήν την πολύτιμη δεξιότητα.

Γιατί είναι η φιλοσοφία η τέχνη του να θέτεις ερωτήματα;

Από την ετυμολογία της λέξης γνωρίζουμε πως η φιλοσοφία προέρχεται από το αρχαίο ελληνικό φιλείν και τη λέξη σοφία, δηλαδή είναι η αγάπη για τη σοφία.

Αναπόσπαστο στοιχείο του φιλοσοφείν είναι η διερεύνηση της αλήθειας μέσω ερωτήσεων, οι οποίες θα μας οδηγήσουν στη βαθύτερη κατανόηση των πραγμάτων που σε συνδυασμό με την κεκτημένη γνώση και εμπειρία μας, συνιστούν αυτό που αποκαλούμε σοφία. Τα φιλοσοφικά ερωτήματα είναι ερωτήματα ανοικτά, αμφιλεγόμενα και προπάντων δύσκολα και αυτός είναι ο λόγος που αξίζει ν’ ασχοληθούμε μαζί τους.

Ο πατέρας της δυτικής φιλοσοφίας, ο Σωκράτης, μας έχει αποδείξει πως οι ερωτήσεις είναι το μέσο για να φτάσουμε στην ουσία των πραγμάτων και δε θεωρείται τυχαία ως ένας από τους σοφότερους ανθρώπους που έχουν υπάρξει ποτέ. Με μεθοδικό τρόπο προσπαθούσε να εκμαιεύσει την αλήθεια που βρισκόταν μέσα στους συνομιλητές του και που φυσικά υπάρχει στον καθέναν από εμάς, αρκεί να την αναζητήσουμε.

Ας μην ξεχνάμε ότι η φιλοσοφία θεωρείται ως η μητέρα όλων των επιστημών και καμιά επιστήμη δε θα είχε προοδεύσει εάν δεν υπήρχαν οι άνθρωποι που έθεσαν μεγάλα ερωτήματα και βρήκαν ακόμα μεγαλύτερες απαντήσεις.

Γιατί είναι σημαντικό να κάνεις ερωτήσεις;

Όσο ήμασταν παιδιά, το να κάνουμε ερωτήσεις ήταν μια από τις αγαπημένες μας συνήθειες, η οποία πήγαζε από την περιέργεια και τον θαυμασμό για τον κόσμο γύρω μας, που φαινόταν παράξενος και συνάμα ωραίος. Όσο όμως μεγαλώνουμε αρχίζουμε και χάνουμε αυτήν την υπέροχη συνήθεια, πράγμα που καθιστά τον κόσμο μονότονο και τον εαυτό μας ανιαρό και αυτό είναι κάτι που πρέπει ν΄αλλάξει άρδην.

Το σημαντικό και ταυτόχρονα παράδοξο με τις φιλοσοφικές ερωτήσεις είναι ότι ως επί το πλείστον δεν οδηγούν σε απαντήσεις αλλά σε περισσότερες ερωτήσεις, πράγμα που διώχνει από μέσα σου την εσφαλμένη εντύπωση ότι τα ξέρεις όλα. Επιπλέον, σχετικές έρευνες αναδεικνύουν τη σημασία των ερωτήσεων για την ανάπτυξη της συναισθηματικής νοημοσύνης του ατόμου και για τη χαλύβδωση των διαπροσωπικών του σχέσεων.

Φυσικά, δεν πρέπει να θέτεις ερωτήσεις μονάχα στους άλλους αλλά και στον εαυτό σου, καθώς “μέσα σου είναι η πηγή του καλού και θ΄αναβλύζει ακατάπαυστα όσο συνεχίζεις να σκάβεις” όπως έχει γράψει ο Μάρκος Αυρήλιος. Οι ερωτήσεις είναι ένα χρήσιμο εργαλείο για να βελτιώσουμε την επικοινωνία μας, να μάθουμε τον εαυτό μας και τους άλλους και να έρθουμε πιο κοντά στην αλήθεια, όμως οι περισσότεροι δυστυχώς δεν έχουν μάθει πώς να το χρησιμοποιούν ή και μπορεί να διστάζουν να ρωτήσουν, φοβούμενοι μήπως πουν κάτι άτοπο και γελοιοποιηθούν.

Με ποιον τρόπο μπορείς να θέτεις βαθυστόχαστα ερωτήματα με οξυδέρκεια;

Ο κινέζος κοινωνικός φιλόσοφος Κομφούκιος είχε πει κάποτε ότι “Αυτός που κάνει μια ερώτηση είναι ανόητος για ένα λεπτό. Εκείνος που δεν κάνει καμιά ερώτηση είναι ανόητος για μια ζωή” και αυτό είναι που αρχικά πρέπει να καταλάβεις: η βλακεία έγκειται στο δισταγμό μας να ρωτήσουμε και όχι στο ίδιο το ερώτημα.

Για να ξεπεράσεις αυτόν τον παράλογο φόβο του να φανείς αφελής στα μάτια των άλλων, είναι απαραίτητο να θυμάσαι ότι για να μην κάνεις κάποια ακατάλληλη ερώτηση θα πρέπει να λάβεις υπόψη σου την περίσταση στην οποία βρίσκεσαι και φυσικά ο λόγος σου να μην περιέχει γνωστικές προκαταλήψεις ή λογικές πλάνες.

Ακολουθούν μερικές τακτικές για να θέτεις εμβριθή ερωτήματα:

– Η πρώτη τακτική είναι να ρωτάς συνεχώς, καθώς η ποσότητα θα σε οδηγήσει αναπόφευκτα στην ποιότητα και έτσι όσο περισσότερο ρωτάς, τόσο περισσότερο θα μαθαίνεις πώς να το κάνεις καλύτερα.

– Η δεύτερη τακτική είναι όταν βρίσκεσαι σε μια συζήτηση, να προσπαθείς να μετατρέπεις τα λεγόμενα των συνομιλητών σου και τα θέματα στα οποία αυτοί αναφέρονται σε ερωτήσεις που θα μπορούσαν να οδηγήσουν τη συζήτηση σας σε μια πιο ενδιαφέρουσα κατεύθυνση από την οποία όλοι θα βγουν έχοντας μάθει κάτι καινούργιο.

– Η τρίτη τακτική είναι το ν’ αφουγκράζεσαι τις ερωτήσεις που σου θέτουν οι άλλοι, γιατί προφανώς ο καθένας εκεί έξω γνωρίζει κάτι παραπάνω από σένα ή επίσης μπορείς να ζητάς ανατροφοδότηση για τον τρόπο που θέτεις ερωτήματα.

– Η τέταρτη τακτική είναι το να ψάξεις στο διαδίκτυο για έτοιμες λίστες με ερωτήματα που υπάρχουν για τον κάθε κλάδο της φιλοσοφίας και που αφορούν άμεσα κάθε πτυχή της ζωής σου, πράγμα που εκτός από έμπνευση και τροφή για σκέψη, θα σου δώσει πλήθος ιδεών για να συζητήσεις με άλλους ανθρώπους.

– Η πέμπτη τακτική είναι να θέτεις ερωτήματα που οι άλλοι απολαμβάνουν ν’ απαντάνε και τους κάνουν να σκέφτονται βαθιά, πράγμα που όπως καταλαβαίνεις προϋποθέτει να γνωρίζεις την προσωπικότητα και τις προτιμήσεις του ανθρώπου στον οποίο απευθύνεσαι.

Γιατί αξίζει να θέτεις ερωτήματα που δεν έχουν απάντηση;

Ο Λούντβιχ Βιτγκενστάιν είχε αναφέρει κάποτε ότι «όταν φιλοσοφείς είναι σαν να προσπαθείς να ανοίξεις ένα χρηματοκιβώτιο με συνδυασμό. Κάθε μικρομετατόπιση του δίσκου δεν φαίνεται να έχει αποτέλεσμα. Μόνο όταν όλα μπουν στη θέση τους, η πόρτα ανοίγει». Όταν και αν κάποιος καταφέρει τελικά ν’ ανοίξει αυτήν την πόρτα, θα καταλάβει ότι αυτό που η φιλοσοφία έχει να δώσει στον καθέναν από μας, από τον καθηγητή στο πανεπιστήμιο μέχρι το νεαρό παιδί που έκπληκτο κοιτά τον κόσμο γύρω του και απορεί, δεν είναι τίποτε άλλο εκτός από αυτό που ίσως εγώ να μη μπορώ να το εκφράσω πιο εύγλωττα από τον Κ.Π. Καβάφη στο ποίημα του Ιθάκη:

Η Ιθάκη σ’ έδωσε τ’ ωραίο ταξίδι.
Χωρίς αυτήν δεν θα ’βγαινες στον δρόμο.
Άλλα δεν έχει να σε δώσει πια.

Κι αν πτωχική την βρεις, η Ιθάκη δεν σε γέλασε.
Έτσι σοφός που έγινες, με τόση πείρα,
ήδη θα το κατάλαβες η Ιθάκες τί σημαίνουν.