Η πρόσφατη προσφυγική κρίση στις πραγματικές της διαστάσεις

Το άρθρο είναι του αναγνώστη μας Αντώνη Ευθυμιάτου

“Α, δε μας ξεγελάει τούτη η τριγύρω σιωπή! Ακούμε ίσαμ’ εδώ
τα ουρλιαχτά που αντιλαλούν απ’ τα στρατόπεδά τους.
Εμείς οι ίδιοι μοιάζουμε των εγκλημάτων τους απόηχος,
που κατάφερε τα σύνορα να δρασκελίσει.”
Μπ. Μπρεχτ, Για τον όρο “μετανάστες”

Έχει περάσει περίπου ένας χρόνος από τότε που ξέσπασε ένα εκρηκτικό μεταναστευτικό και προσφυγικό κύμα τέτοιο που δε θα μπορούσε παρά να απασχολήσει και να προβληματίσει κάθε τίμιο άνθρωπο και ειδικά τους νέους, όχι μόνο στις περιοχές που εκτέθηκαν άμεσα στο πρόβλημα όπως η Αθήνα, ο Πειραιάς, τα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου και οι περιοχές κοντά στα σύνορα, αλλά σε όλη τη χώρα.

Ωστόσο, το φαινόμενο των μαζικών μεταναστεύσεων πληθυσμών δεν είναι καινούργιο ούτε αφορά αποκλειστικά την Ελλάδα. Έτσι, σύμφωνα με τον ΟΗΕ, ο αριθμός των προσφύγων και των εσωτερικά εκτοπισμένων παγκόσμια έφτασε τα 60 εκατομμύρια το 2014 (αριθμός αυξημένος 45% συγκριτικά με το 2011), με κύριο χαρακτηριστικό την κατακόρυφη αύξηση των Σύρων προσφύγων. Αυτό το γεγονός οδήγησε τον ΟΗΕ να μιλήσει για τη χειρότερη προσφυγική χρονιά μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο (Β’ ΠΠ).
Τους πρώτους έξι μήνες του 2015, ο αριθμός αυτός εκτινάχθηκε στα 64 εκατ. (ΟΗΕ).

Από τα ίδια τα στοιχεία προκύπτει ότι είναι μύθος ότι ο “δυτικός κόμος” έχει δεχτεί το μεγαλύτερο όγκο των προσφύγων. Σύμφωνα με την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες, οι χώρες της Υποσαχάριας Αφρικής φιλοξενούν τους περισσότερους πρόσφυγες (4,1 εκατ.), ακολουθεί η περιοχή Ασίας-Ειρηνικού (3,8 εκατ.), η Ευρώπη (3,5 εκατ.), η Μέση Ανατολή και Βόρεια Αφρική (3 εκατ.), ενώ 753.000 πρόσφυγες ζουν στην αμερικανική ήπειρο. Δηλαδή τα 10,9 εκατ. προσφύγων φιλοξενούνται σε χώρες γειτονικές με τις χώρες τους, στις οποίες υπάρχει πόλεμος, και μόνο 4,2 εκατ. φιλοξενούνται σε Ευρώπη και Αμερική. Αλλά και στην Ευρώπη, στην οποία περιλαμβάνεται και η Ρωσία, αρκετοί πρόσφυγες προέρχονται από γειτονικές, ευρωπαϊκές χώρες. Έτσι, η Ρωσία στα μέσα του 2015 φιλοξενούσε 431.000 πρόσφυγες, από τους οποίους οι 100.000 ήταν νέοι πρόσφυγες προερχόμενοι από την Ουκρανία.

Στην παραπάνω έκθεση δεν αποτυπώνεται η μεγάλη αύξηση προσφύγων, κυρίως Σύρων, που κατέφυγαν στην ΕΕ το 2015, γιατί οι μεγάλες μετακινήσεις έγιναν το δεύτερο εξάμηνο του 2015. Όλες, πάντως, οι πηγές, ο ΟΗΕ, η Eurostat, ο Frontex και άλλες, συμφωνούν ότι η ΕΕ το 2015 δέχτηκε 1 εκατ. πρόσφυγες, από τους οποίους το 83% προωθήθηκε μέσω της Ελλάδα και της διαδρομής των Δυτικών Βαλκανίων.

Η όξυνση του προσφυγικού αναδεικνύεται και από την εξέλιξη του αριθμού των αιτήσεων ασύλου. Η σχετική έκθεση της Eurostat για το 2015 (ΔΤ 44/4.3.2016) δείχνει ανάγλυφα τόσο την προσφυγική έκρηξη όσο και το γεγονός ότι η Ελλάδα ήταν χώρα περάσματος. Πιο συγκεκριμένα, στα κράτη-μέλη της ΕΕ, το 2015 κατατέθηκαν 1,2 εκατ. αιτήσεις ασύλου, αριθμός υπερδιπλάσιος συγκριτικά με το 2014. Πάνω από το 1/3 κατατέθηκαν στην Γερμανία (αύξηση 155%) και ακολουθεί η Σουδία. Σε ορισμένες χώρες μάλιστα το ποσοστό της αύξησης των αιτήσεων ασύλου συγκριτικά με το 2014 είνια πραγματικά εντυπωσιακό: Φινλανδία 822%, Αυστρία 233%. Αντίθετα, στην Ελλάδα κατατέθηκαν 11.370 αιτήσεις, μόνο 50% περισσότερες συγκριτικά με το 2014. Όσον αφορά την εθνικότητα των αιτούντων στα κράτη μέλη της ΕΕ, προηγούνται οι Σύροι (29%) και ακολουθούν οι Αφγανοί (14%) και οι Ιρακινοί (10%). Την ίδια χρονιά, οι νεκροί και αγνοούμενη στο Αιγαίο και τη Μεσόγειο έφτασαν τους 3.700.

 

Από τα παραπάνω προκύπτουν τα εξής:
Η αύξηση των Σύρων προσφύγων με κατεύθυνση την ΕΕ αποτελεί την κύρια πηγή εκτίναξης του αριθμού των προσφύγων.
Η Ελλάδα στη μεγάλη πλειονότητα των περιπτώσεων δεν αποτελεί χώρα προορισμού γι’ αυτούς του ανθρώπους (σε αντίθεση με τις ισχυρότερες ευρωπαϊκές χώρες, που σε τελική ανάλυση ευθύνονται στον ίδιο μεγαλύτερο βαθμό για το πρόβλημα), αλλά χώρα περάσματος.
Ειδικότερα για την Ελλάδα

Τπ 2015 ήρθαν στην Ελλάδα μέσω των νησιών του Αιγαίου 856.723 άτομα (κυρίως πρόσφυγες), οι οποίοι σχεδόν στο σύνολό τους, πέρασαν σε άλλα κράτη-μέλη της ΕΕ και ιδίως στη Γερμανία (ΟΗΕ). Οι υψηλοί αυτοί ρυθμοί αφίξεων συνεχίστηκαν και το 2016, μέχρι να κλείσουν τα βόρεια σύνορα, με τις αφίξεις τους δύο πρώτους μήνες του 2016 να φτάνουν τις 122.637. Η ποσοστιαία αύξηση των αφίξεων προσφύγων-μεταναστών το 2015 ξεπερνάει το 1.000% συγκριτικά με το 2014 (77.163 αφίξεις).

Οι εθνικότητες που κυριαροχούν είναι οι Σύριοι (56% το 2015 και 44% το 2016), οι Αφγανοί (25% και 29% αντίστοιχα) και οι Ιρακινοί (10% και 17% αντίστοιχα). Πρόκυται δηλαδή για πληθυσμούς με “προσφυγικό προφίλ” που δεν ήθελαν, ούτε θέλουν να παραμείνουν στην Ελλάδα. Αυτοί οι πρόσφυγες βλέπουν την Ελλάδα ως χώρα διέλευσης προς άλλα κράτη-μέλη της Κεντρική και Βόρειας ΕΕ. Ένα ακόμα νέο χαρακτηριστικό στο συγκεκριμένο προσφυγικό πληθυσμό είναι το μεγάλο ποσοστό οικογενειών και γυναικοπαίδων.

Ειδικά για τους Σύρους πρόσφυγες

Το 2015 ήταν ο 5ος χρόνος συνέχισης του πολέμου στη Συρία. Απολογισμός: πάνω από 270.000 νεκροί, 8 εκατ. Σύροι έχουν εγκαταλείψει τις εστίες τους και είναι εσωτερικά εκτοπισμένοι, 2,4 εκατ. παιδιά δεν πηγαίνουν στο σχολείο, το 1/4 των σχολικών αιθουσών έχουν καταστραφεί ή αλλάξει χρήση (στοιχεία της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες).

Αποκαλυπτικά επιπλέον στοιχεία για τη σύνδεση τους πολέμου με την προσφυγιά και ειδικότερα στην Ελλάδα είναι τα εξής: Το 2010, δηλαδή πριν αρχίσει η ιμπεριαλιστική επέμβαση, είχαν συλληφθεί για παράνομη είσοδο στην Ελλάδα μόλις 851 Σύροι. Τα επόμενα χρόνια παρατηρείται μια σταθερά μεγάλη αύξηση που έφτασε το 2014 στους 32.520 Σύρους, για να εκτιναχθεί ο αριθμός των Σύρων που πέρασαν από την Ελλάδα το 2015 στους 500.000.

Αποτέλεσμα του πολέμου είναι και τα 4,6 εκατ. πρόσφυγες που έχουν εγκαταλήψει τη Συρία και, στην πλειονότητά τους, ζουν στις γειτονικές χώρες (Τουρκία, Λίβανο, Ιορδανία και Αίγυπτο) σε πολύ κακές κατά κανόνα συνθήκες. Σε έκθεση του ΟΗΕ (8/9/2015), με τίτλο: “Επτά παράγοντες πίσω από τη μετακίνηση των Σύρων προσφύγων προς την Ευρώπη”, καταγράφεται: “Απώλεια της ελπίδας” λόγω συνέχισης του πολέμου στη Συρία, “υψηλό κόστος διαβίωσης/εμβάθυνση της φτώχειας”, “περιορισμένες ευκαιρίες βιοπορισμού”, “ελλείψεις στην παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας”, “εμπόδια στην ανανέωση της νόμιμης διαμονής”, “περιορισμένες ευκαιρίες εκπαίδευσης” και ειδικά για τους Σύρους πρόσφυγες που φιλοξενούνται στο Ιράκ “αίσθηση ανασφάλειας στο Ιράκ”.

Συνεπώς, αβίαστα προκύπτει το συμπέρασμα ότι κύρια πηγή του προσφυγικού και μεταναστευτικού είναι ο πόλεμος στη Συρία και, προφανώς, οι επεμβάσεις που δέχεται από ισχυρά κράτη. Εξίσου αβίαστα τότε θα προκύψει και το ερώτημα: ποιοι πολεμούν στη Συρία; για ποιο σκοπό; για ποια συμφέροντα; Αυτό αναδεικνύεται η καρδιά, ο πυρήνας του προβλήματος. Ωστόσο, ξεφεύγει από το σκοπό του άρθρου μια αξιοπρεπής, τουλάχιστον, απάντηση στο ερώτημα. Εδώ θα σημειώσουμε μόνο το γεγονός ότι η Συρία βομβαρδίζεται από οκτώ χώρες: Τις ΗΠΑ, τη Ρωσία, τη Βρετανία, τη Γαλλία, την Τουρκία, τη Σαουδική Αραβία, την Ιορδανία και την… Αυστραλία.

Λαθεμένο μου φαινόταν πάντα τ’ όνομα που μας δίναν:
“Μετανάστες”

Θα πει, κείνοι που αφήσαν την πατρίδα τους. Εμείς, ωστόσο,
δε φύγαμε γιατί το θέλαμε,
λεύτερα να διαλέξουμε μιάν άλλη γη. Ούτε
και σε μιάν άλλη χώρα μπήκαμε
να μείνουμε για πάντα εκεί, αν γινόταν.
Εμείς φύγαμε στα κρυφά. Μας κυνήγησαν, μας προγράψανε.
Κι η χώρα που μας δέχτηκε, σπίτι δε θα ‘ναι, μα εξορία.

Έτσι απομένουμε δω πέρα, ασύχαστοι, όσο μπορούμε πιό κοντά

στα σύνορα,

προσμένοντας του γυρισμού τη μέρα, καραδοκώντας το παραμικρό
σημάδι αλλαγής στην άλλην όχθη, πνίγοντας μ’ ερωτήσεις
κάθε νεοφερμένο, χωρίς τίποτα να ξεχνάμε, τίποτα
ν’ απαρνιόμαστε,
χωρίς να συχωράμε τίποτ’ απ’ όσα έγιναν, τίποτα δε συχωράμε.
Α, δε μας ξεγελάει τούτη η τριγύρω σιωπή! Ακούμε ίσαμ’ εδώ
τα ουρλιαχτά που αντιλαλούν απ’ τα στρατόπεδά τους. Εμείς
οι ίδιοι
μοιάζουμε των εγκλημάτων τους απόηχος, που κατάφερε
τα σύνορα να δρασκελίσει. Ο καθένας μας,
περπατώντας μες στο πλήθος με παπούτσια ξεσκισμένα,
μαρτυράει τη ντροπή που τη χώρα μας μολεύει.
Όμως κανένας μας
δε θα μείνει εδώ. Η τελευταία λέξη
δεν ειπώθηκε ακόμα.

Μπ. Μπρεχτ, Ποιήματα, 1937 – μτφρ. Μάριος Πλωρίτης, Θεμέλιο