Το Reconsider Athens στην περιοχή του Μεταξουργείου

Τί θα μπορούσε να αποτελέσει αλλαγές και εξελίξεις στο κέντρο μιας πρωτεύουσας, ώστε το όραμα για μια κοινωνία βασιζόμενη στην ισότητα να υποσκελίζει τον επιχειρηματικό σκοπό για ενίσχυση της ηγεμονικής επιρροής και κατ΄επέκταση αυξημένων πιθανοτήτων κέρδους?

Το “RethinkAthens” αποτελεί ένα πλάνο που οργανώνεται και χρηματοδοτείται από το Ίδρυμα Ωνάση, το οποίο διακυρήττει ότι μια σημαντική αλλαγή θα πραγματοποιηθεί, επεκτηνόμενη από τη λεωφόρο Αμαλίας και την πλατεία Συντάγματος έως την πλατεία Ομονοίας και το Αρχαιολογικό μουσείο. Το πλάνο περιλαμβάνει πεζοδρόμηση, δημιουργία χώρων πρασίνου, τραμ κτλ. Οι απολαβές σύμφωνα με το ίδρυμα  Ωνάση είναι η επανάκτηση του δημόσιου χώρου, δραστηριότητες εμπορικές και αναψυχής, αναβάθμιση του περιβάλλοντος κτλ.⁽

 Αυτοί οι στόχοι με μια γρήγορη ματιά φαίνονται θετικοί και φιλόδοξοι, αλλά αυτό που κρύβεται κάτω από την επιφάνεια ή στους δρόμους γύρω από τις Πανεπιστημίου/Πατησίων/Ομόνοια είναι  που με κάνει να έχω δεύτερες σκέψεις γι’ αυτή τη «σπινθηροβόλα» ιδέα. Όπως έχει δηλωθεί το “rethinkAthens” ήταν μια ιδέα που είχε συλληφθεί στα μέσα της δεκαετίας του 80’ και κατά τα τελευταία 30 χρόνια βρίσκεται υπό διαμόρφωση. Σίγουρα κάθε παρέμβαση στο ευαίσθητο κέντρο της πόλης δεν έχει κακό σκοπό, αλλά οι επιχειρηματικές κινήσεις είναι αυτές, που στο παρελθόν χωρίς κρατικό μακρόπνοο σχεδιασμό, οδήγησαν την πόλη στον προβληματικό και μη πρακτικό λειτουργικό της φαινότυπο. Ο 20^ος αιώνας υπήρξε η περίοδος μερισματικού σχεδιασμού, άστοχης επιχειρηματικότητας, πενιχρής πολιτικής βούλησης και δράσης οι οποίες οδήγησαν μια πόλη των 126.000 κατοίκων το 1896 στα περίπου 4 εκατομμύρια το 2011.

Όχι πολύ μακριά από την οδό Πανεπιστημίου και την πλατεία Ομονοίας βρίσκεται η περιοχή του Μεταξουργείου όπου ένα πολύ σημαντικό ιστορικό μέρος της πόλης πεθαίνει παγιδευμένο μέσα σε ερηπωμένα κτήρια της νεοκλασσικής περιόδου τα οποία δεν αποτέλεσαν ποτέ μέρος του ενδιαφέροντος του υπουργείου πολιτισμού (εκτός από την καταγραφή τους). Βέβαια η Πανεπιστημίου είναι ένας πλατύς δρόμος, με καλοδιατηρημένα κτήρια τα οποία θα μπορούσαν να μετατραπούν σε οικίες, malls κτλ και κατ’ αυτό τον τρόπο να εκτιναχθούν οι αντικειμενικές αξίες. Στο τέλος της ημέρας υπάρχει αρκετός χώρος για να καλυφθεί η «εμφάνιση» της πόλης και να προσφερθεί στους τουρίστες και κατοίκους ένα ωραίο μέρος να επισκέπτονται και να κάνουν τα ψώνια τους(ένα από τα πιο γνωστά mall βρίσκεται στην οδό Πανεπιστημίου).

Αναρωτιέμαι γιατί η ιδέα να κατεδαφιστούν παλαιά κτήρια από μπετόν, ιδιαίτερα αυτά που οικοδομήθηκαν κατά την περίοδο της δικτατορίας δεν έχει τεθεί ποτέ στο στρογγυλό τραπέζι? Έιναι στην πραγματικότητα το θέμα προσφοράς αξιοθέατων με σκοπό τον περεταίρω «εκ-καπιταλισμό» της αγοράς σε ένα κέντρο που ήδη χωλαίνει από την έλλειψη δημόσιου χώρου?

Όπως έχει προς το παρόν, το “rethinkAthens” θα είναι μια αρτηρία που θα διασχίζει περιοχές με σημαντικά προβλήματα που επεκτείνονται τόσο στο αρχιτεκτονικό όσο και στο ανθρώπινο δυναμικό. Το Μεταξουργείο, τα εξάρχεια αποτελούν περιοχές ενδιαφέροντος. Γύρω από την Ομόνοια υπάρχει ανομία, πορνεία, ναρκωτικά, ενώ αριθμός παράνομων μεταναστών ζούν στους στενούς δρόμους σε εγκαταλελειμένα κτήρια της νεοκλασσικής περιόδου (ειδικά σε εκείνα του Μεταξουργείου).

Όσο περισσότερες πληροφορίες συλλέγω για τη φύση του αστικού σχεδιασμού από την ίδρυση του μοντέρνου Ελληνικού κράτους, τόσο περισσότερο κατανοώ την έλλειψη (εσκεμμένη ή μη) και την πενιχρότητα των αρχών, ενώ η συνεχώς ενισχυόμενη κοινωνική ταξικοποίηση είναι ψυχρό γεγονός. Παρακολουθώντας την κόκκινη γραμμή, η οποία παριστά την πορεία του “rethinkAthens” θα την παρομοίαζα με μια γραμμή μολυβιού σε βλέφαρο πολύ προσεκτικά και ταλαντούχα φτιαγμένη από ένα make-upartist, μόνο που αυτά τα βλέφαρα πάσχουν από επιπεφυκίτιδα. Παρόλα αυτά και επιθυμώντας να απομακρύνουμε τους εαυτούς μας από τέτοιες παρομοιώσεις, ο πύρηνας του κριτικού διαλόγου που επιχειρώ στο συγκεκριμένο θέμα, είναι ότι το παρελθόν έχει καταδείξει, ότι φιλόδοξες παρεμβάσεις έχουν πραγματοποιηθεί, αλλά οδήγησαν στο να σκουπισθεί η σκόνη κάτω από το χαλάκι.

Δεν είμαι ενάντια στην αύξηση του δημόσιου χώρου και σε περισσότερες παροχές να προσφερθούν στους πολίτες, αλλά πριν να ενδιαφερθούμε τόσο πολύ γι’ αυτό, γιατί να μην επενδύσουμε στην επέκταση του δημόσιου χώρου, παίρνοντας γενναίες αποφάσεις, αν θέλουμε πραγματικά να φέρουμε κάποια αλλαγή, εκτός εάν όλο το εγχείρημα σκοπεύει στο να αυξήσει τη ζώνη επιρροής του Ιδρύματος Ωνάση και στη δημιουργία νέας εμπορικής λωρίδας στο κέντρο της πόλης, με αποτέλεσμα να καταπιεστούν οι επιχειρήσεις της περιφέρειας και των προαστίων(είναι ένας τρόπος σκλήρυνσης της κεντρικοποίησης της οικονομίας-ας μην ξεχνάμε τον αριθμό των μικρομεσαίων επιχειρήσεων που έχουν κλείσει λόγω της οικονομικής κρίσης). Το trailer στην ιστοσελίδα τους είναι πολύ εντυπωσιακό- οραματίζονται να αλλάξουν το μικροκλίμα – και για να είμαι ειλικρινής παρασύρθηκα κι εγώ, αλλά αλήθεια είναι αυτή η πλατεία Ομονοίας? Η οδός Πανεπιστημίου?Η οδός Πατησίων? Όχι, δεν είναι η γκρίνια κάποιου «παλιοαναρχικού», αλλά λογικές απορίες για ένα σημαντικό έργο στο κέντρο της πόλης. Μου φαίνεται ότι αυτή η επικαλυπτική διαδικσία θα έχει ως αποτέλεσμα ουδετεροποιητικές τάσεις. Ποιός θα περιπολεί αυτή την περιοχή? Ιδιωτική αστυνομία? Η αντικειμενοποίηση της ατομικότητας μέσα από γεγονότα που περιγράφονται σε αυτό το βίντεο, θα δημιουργήσει ομάδες πολιτών σαγηνευμένων από το προωθούμενο “cool”. Και τι δεν θα έδινε η μικρομεσαία τάξη ώστε να λάβει ένα μικρό τεμάχιο ελιτισμού? Ίσως πειστούν να προστατεύουν την περιοχή από μελλοντικές συγκεντρώσεις ή και διαδηλώσεις!

Θυμάμαι τον κριτικό διάλογο του Baudrillard για το στόχο της κοινωνίας μας να επιτύχει το «άσηπτο». Μετατρέψτε τις ευλογημένες, τις επιλεγμένες περιοχές του κέντρου της πόλης, στα πεντακάθαρα άσηπτα μικροπεριβάλλοντα όπου οι πολίτες θα μπορούν να παρακολουθούν πολιτιστικές εκδηλώσεις με ένα φλυτζάνι καπουτσίνο στο χέρι, μπροστά από εκθαμβωτικές βιτρίνες αριστοκρατικών μαγαζιών, αλλά μερικά τετράγωνα πιο κάτω κάποιος χρήστης ναρκωτικών ουσιών θα χορηγεί στον εαυτό του ενδοφλέβια, πεσμένος στα σκαλιά κάποιου εγκαταλελειμένου νεοκλασσικού σπιτιού, εμβλήματος της αστικής τάξης των αρχών του 20^ου αιώνα. Δυστοπικό δεν είναι?

Εν κατακλείδι, αν κάποιος έπαιζε το ρόλο του συνήγορου του διαβόλου, το πιθανότερο θα υποστήριζε το επιχείρημα ότι το κέντρο της Αθήνας έχει πολλά παράξενα, ας προσπαθήσουμε να το κάνουμε λίγο καλύτερο. Σε αυτή τη γενική καπιταλιστική ιδέα, θα εναγκάλιζα την οπτική η οποία καταδεικνύει ότι πριν από καλλοπισμούς τα πρακτικά ζητήματα πρέπει να αντιμετωπίζονται και στη συγκεκριμένη περίπτωση το κέντρο χρειάζεται μίκρο και μάκρο σχεδιασμό, με σκοπό να οραματιστούμε ένα αστικό περιβάλλον με δυνατότητες πολυφωνίας και κολλεκτιβισμού κι όχι ελιτισμού. Είναι σπουδαίο να ξεπεραστούν μείζονα προβλήματα πριν προχωρήσουμε στα «εύκολα» όπως είναι το “rethinkAthens”.