Η αντιμετώπιση του ρόλου της Ιστορίας και η αντανάκλαση της στο δημοκρατικό κεκτημένο

Με αφορμή την σφοδρή κριτική που ασκείται σήμερα -αλλά και παλαιότερα- στην κυρία Ρεπούση για τις «ανθελληνικές» της ιδέες, νομίζω πως είναι καλό να ξεκαθαρίσουμε επιτέλους κάτι. Θέλω λοιπόν να αναρωτηθούμε ποιον ρόλο πιστεύουμε ότι πρέπει σήμερα να διαδραματίζει η ιστορία στα σχολεία αλλά και ποιο το νόημα της εν γένει καλής ιστορικής γνώσης. Είναι θαρρώ κάποια ενδιαφέροντα ερωτήματα με διόλου αυτονόητες –καθώς φαίνεται- απαντήσεις.

Ξεκινώντας από θέσεις για τις οποίες όλοι εύχομαι πως συμφωνούμε, η γνώση της ιστορίας μάς βοηθά να αποκτήσουμε μια θετική για την ανάπτυξη της προσωπικότητας αλλά και της νοημοσύνης μας συλλογική και ατομική ταυτότητα. Χωρίς να σημαίνει πως η ραγδαία ανάπτυξη της παγκοσμιοποίησης δεν έχει εξασφαλίσει κάποια ευημερία τιθασεύοντας τις πολιτισμικές συγκρούσεις και καθιστώντας μας ολοένα και περισσότερο πολίτες του κόσμου που διακινούνται δίχως περιορισμούς στα 4 σημεία του ορίζοντα, πρέπει να αναγνωρίσουμε πως η καπιταλιστική εκδοχή του διεθνισμού συνέβαλε επίσης στο να χαθούν ιδιαίτερα και αξιόλογα εθνοτικά χαρακτηριστικά όπως παραδόσεις, συνήθειες, γεύσεις, ήθη και έθιμα, και να αντικατασταθούν από μαζικά, άχρωμα και εύπεπτα ιμπεριαλιστικά trends. Η γνώση λοιπόν της ιστορίας μας βοηθά, όχι να κλείσουμε τα μάτια και τους διαύλους προς τον υπόλοιπο κόσμο, αλλά αντίθετα να τον ανακαλύψουμε, έχοντας όμως πάντοτε μια αφετηρία, μια ταυτότητα που δεν είναι άλλη από την πολιτιστική κληρονομιά που μας καθορίζει –ως έναν βαθμό κι αυτή- και μας εξοπλίζει με κριτική σκέψη, αλληλοσεβασμό, φιλομαθή περιέργεια και ανοιχτούς ορίζοντες χωρίς προκαταλήψεις και μίση (αυτές τις δύο τελευταίες λέξεις κρατείστε τες γιατί θα τις χρειαστούμε στην συνέχεια).

Ένα άλλο θετικό που μας εξασφαλίζει η καλή ιστορική γνώση, όχι μόνο η εγχώρια αλλά και η παγκόσμια, είναι πως βάσει αυτής μπορούμε πιο εύκολα να κατανοήσουμε την διαμόρφωση του κόσμου αλλά και να προβούμε σε σχετικά ασφαλείς υποθέσεις και προβλέψεις για τις μελλοντικές εξελίξεις –άλλωστε, για να πούμε και το κλισέ μας, η ιστορία επαναλαμβάνεται. Γνωρίζοντας την πρόσφατη αλλά και πιο μακρινή γεωπολιτική ιστορία, δυνάμεθα ακόμα να ερμηνεύουμε και να αιτιολογούμε (και ουχί να δικαιολογούμε…) με ψυχραιμία και αντικειμενικότητα σύγχρονα οικονομικά, πολιτικά και κοινωνικά φαινόμενα, όπως πόλεμοι, μεταναστεύσεις, χρεωκοπίες κ.τ.λ.

Έχει καταστεί λοιπόν σαφές πως κάποιοι, είτε απελπισμένοι από την σφοδρότητα της κρίσης είτε τυφλωμένοι από την όπως πάντα ανυπόστατη επιστημονικά εθνικιστική προπαγάνδα που ακμάζει τελευταία, έχουν καταλήξει στο συμπέρασμα πως η ιστορία χρειάζεται για την καλλιέργεια του εθνικιστικού φρονήματος, της μισαλλοδοξίας, της αντιπαλότητας και τελικά της εξυπηρέτησης της έμφυτης ανάγκης να νιώθουμε ανώτεροι και αδικημένοι και ως εκ τούτου να θυματοποιούμαστε, να ηρωοποιούμαστε και τελικά να δικαιολογούμε την εχθρότητα και την επιθετικότητα που εξαπολύουμε έναντι των εξω-ομάδων. Με λίγα λόγια κάποιοι χρησιμοποιούν την ιστορία όχι ως μοχλό μόρφωσης και διαμόρφωσης ολοκληρωμένων ανθρώπων , αλλά ως εργαλείο χειραγώγησης και παραπληροφόρησης με στόχο την αναζωπύρωση του ρατσισμού και της ξενοφοβίας αλλά και της συντήρησης στις νεότερες γενιές του φανατισμού έναντι των γειτόνων μας.

Σε –λογικότατη…- συνέχεια της χυδαίας αλλοίωσης και εκμετάλλευσης του «λεπτού» ρόλου της Ιστορίας ως επιστήμης , στην Ελλάδα –όπως έχει συμβεί ήδη σε άλλες χώρες- βιώνουμε τον κίνδυνο ψήφισης νόμων που θα ποινικοποιούν την ιστορική μνήμη. Πρόκειται για τον κίνδυνο που επεσήμανε η κυρία Ρεπούση σε πρόσφατη επιστολή της προς «συναδέλφους, πολιτικά κόμματα και δημοσιογράφους», έτσι ώστε να αποφευχθούν οι αρνητικές συνέπειες που θα συνόδευαν την ψήφιση ενός κατά τα άλλα απαραίτητου (εδώ που έχουμε φθάσει..) προοδευτικού αντιρατσιστικού νομοσχεδίου. Κι όμως, για μια επιστολή που ως στόχο έχει να προασπίσει το δικαίωμα στην ελευθερία της έκφρασης και την διαφορετικότητα της γνώμης, ο λαϊκισμός, ο εθνικισμός, ο ψευτοπατριωτισμός και φυσικά η ψηφοθηρία έδειξαν και πάλι πως περισσεύουν. Διαπράττοντας εσκεμμένα λογικά άλματα, δημοσιογράφοι και πολιτικοί, έσπευσαν να κατηγορήσουν την ιστορικό πως αρνείται τις γενοκτονίες των Ποντίων και των Ελλήνων της Μ. Ασίας και αναλωνόμενοι σε θεωρίες συνομωσίας να της αποδώσουν ανθελληνικά κίνητρα.

Στο σημείο αυτό θαρρώ πως τίθεται εμφατικά το μέγιστο θέμα τού πού πρέπει τελικά να τίθενται τα όρια των ατομικών δικαιωμάτων στις σύγχρονες δυτικές δημοκρατίες. Γιατί όταν συντεταγμένες καθόλα δημοκρατικές πολιτείες καθίστανται έρμαια ποικίλων διεθνών και εγχώριων συμφερόντων, καταδεχόμενες –με πρόφαση τον σεβασμό στην μνήμη των νεκρών – να τιμωρήσουν τον όποιον αμφισβητεί την καθεστηκυία –έστω και χιλιοαποδεδειγμένη- άποψη, τότε θαρρώ πως πλήττεται ανεπανόρθωτα η αξιοπρέπεια του ελεύθερου πολίτη που αποτελεί το κατ’ εξοχήν δημιούργημα της αρχαίας αθηναϊκής Δημοκρατίας, αλλά και μετέπειτα της Δυτικής Ευρώπης και των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής.

Το ερώτημα λοιπόν που εύλογα γεννάται είναι τι ανθρώπους σκοπεύουμε να δημιουργήσουμε όταν ένα σύστημα παιδείας –με την υποστηρικτική ανοχή των γονέων φυσικά- διδάσκει αποσπασματική ιστορία εμπλουτισμένη με αναληθείς μύθους που συσκοτίζουν αντί να διαφωτίζουν τα παιδιά μας στο σχολείο. Τι μας ωθεί δηλαδή να φοβόμαστε μια επανεξέταση της ιστορίας στα πλαίσια του θεμιτού ανακαθορισμού των διαθέσιμων επιστημονικών μέσων και γιατί μας ευχαριστούν διατυπώσεις που οξύνουν τα πάθη και καλλιεργούν τον φανατισμό (γιατί δηλαδή «φτιαχνόμαστε» με την διατύπωση «Οι Τούρκοι κατέσφαξαν τους Έλληνες στην προκυμαία της Σμύρνης » και απορρίπτουμε ως ανθελληνική και προδοτική την πιο μετριοπαθή και φιλειρηνική διατύπωση «Οι Έλληνες συνωστίζονταν στην προκυμαία της Σμύρνης ώστε να επιβιβαστούν στα πλοία και να μεταναστεύσουν στην Ελλάδα»). Και ως εκ τούτου αυτό που πρέπει να αναρωτηθούμε είναι το γιατί μας ενοχλεί έστω και η διατύπωση της αντίθετης με τα δικά μας πιστεύω ιστορικής άποψης.

Πέραν των παραπάνω ερωτημάτων που χρήζουν οπωσδήποτε διερεύνησης και επίλυσης, η ουσία είναι πως στους χώρους της επίσημης και θεσμικής διδασκαλίας οι μαθητές πρέπει να διδάσκονται την βασισμένη στις τελευταίες ιστορικές έρευνες αλήθεια, όπως αυτή διαδραματίστηκε στην πραγματικότητα και όχι όπως αυτή θα θέλαμε να λάβει χώρα για να τονώσουμε την εθνική μας υπερηφάνεια. Αν δηλαδή τα τελευταία ιστορικά στοιχεία υποστηρίζουν πως πράγματι συνετελέσθη γενοκτονία (με την βαρύτητα που συνοδεύει τον συγκεκριμένο όρο) εις βάρος των Ποντίων την περίοδο 1914-1923, τότε η λέξη πρέπει οπωσδήποτε να χρησιμοποιηθεί. Αν πάλι η σύγχρονη ιστορική γνώμη συγκλίνει στο ότι δεν υπήρχαν ποτέ κρυφά σχολεία στην Ελλάδα επί τουρκικής κατοχής , τότε είναι μάλλον ορθότερο να πάψουμε να διδάσκουμε στα παιδιά μας ανακρίβειες. Σε ιδιωτικό επίπεδο φυσικά, ο καθένας μπορεί να λέει ό, τι θέλει. Η Χρυσή Αυγή μπορεί να διοργανώνει όσες διαλέξεις επιθυμεί, διατυμπανίζοντας το όραμα της Μεγάλης Ιδέας αλλά και οποιαδήποτε εκδοχή της ιστορίας επιθυμεί και κατ’ αντιστοιχία η κυρία Ρεπούση είναι νομίζω ελεύθερη να στέλνει όσα e-mails θέλει με όποιο περιεχόμενο εκείνη βούλεται, δίχως να απειλείται με διώξεις.

Κάπως έτσι νομίζω πως διαφυλάσσεται το δημοκρατικό μας κεκτημένο αλλά και επίσης το κύρος και η φερεγγυότητα των σχολείων μας. Είναι καλό να μάθουμε όχι μόνο να εκτιμούμε την αξία της ιστορικής αλήθειας αλλά και να πάψουμε να συνδέουμε την εθνική μας περηφάνια με εθνικούς (παρα)μύθους. Άλλωστε τα δεδομένα έχουν αλλάξει, οι εποχές είναι σήμερα διαφορετικές, πιο ανοιχτές και παγκοσμιοποιημένες –είτε το θέλουμε είτε όχι- και οι άνθρωποι φαίνεται πως θα ζήσουν σ’ ένα περιβάλλον τελείως διαφορετικό από αυτό των αρχών του 20ου αιώνα. Είναι κρίμα να θέλουν κάποιοι να μας καθηλώσουν σε έχθρες, μίση, σκοταδιστικές πεποιθήσεις και αταβιστικές ενορμήσεις. Ειδικά όταν αυτοί είναι οι ίδιοι μας οι πολιτικοί που επιδιώκουν την πνευματική στασιμότητα που θα τους επανεκλέξει…