Ποιος φταίει για την αιθαλομίχλη;

Ο θυμόσοφος λαός λέει ότι μια εικόνα αξίζει όσο χίλιες λέξεις. Και πράγματι έτσι είναι. Χρειάστηκε να ανεβάσει στο facebook ο χρήστης Γιάννης Λάριος μια φωτογραφία της Αθήνας το βράδυ με την αιθαλομίχλη να πλανάται απειλητικά από το τέως κλεινόν άστυ για να συνειδητοποιήσουμε όλοι μας το μέγεθος του προβλήματος. Ενός προβλήματος το οποίο δεν προέκυψε φέτος αλλά υπάρχει σε μικρότερο βαθμό τουλάχιστον από το 2009 για τον εξής απλό λόγο: οι πολυκατοικίες πέριξ του κέντρου της πρωτεύουσας (Κολωνός, Πατήσια, Αγ. Παντελεήμονας κτλ) με τους παλιούς καυστήρες θέρμανσης και κατοίκους από τα πλέον ευάλωτα οικονομικά στρώματα (οικονομικοί μετανάστες, άνεργοι, ηλικιωμένοι) έχουν από τότε να προμηθευτούν πετρέλαιο και φυσικά δεν διαθέτουν τζάκια στο εσωτερικό των διαμερισμάτων. Φέτος που η οικονομική κρίση άγγιξε μεγαλύτερα στρώματα του αστικού ιστού, η χρήση του τζακιού σε νεόδμητες πολυκατοικίες εξυπηρετεί πλέον αποκλειστικά την ανάγκη της θέρμανσης. Βέβαια κανείς εργολάβος δεν εξήγησε στον υποψήφιο αγοραστή ότι το τζάκι στις πολυκατοικίες είναι διακοσμητικό. Αρκεί κάποιος να ανέβει στην ταράτσα της πολυκατοικίας του να δει τις καμινάδες οι οποίες είναι ακατόρθωτο να καθαριστούν όπως πρέπει. Και εδώ γεννάται το ερώτημα: ποιος φταίει για την αιθαλομίχλη;

– το οικονομικό επιτελείο λόγω της αύξησης του πετρελαίου;

– το μνημόνιο;

– η έλλειψη περιβαλλοντικής συνείδησης των πολιτών;

– οι εργολάβοι;

Η απάντηση που δίνω είναι κανένα από τα παραπάνω. Παρακολουθώντας τα τελευταία δέκα χρόνια τις αναφορές του καθημερινού τύπου σχετικά με περιβαλλοντικά προβλήματα της Αθήνας είναι εύκολο να διακρίνουμε την αντίληψη που έχουμε κατασκευάσει ως προς το τι θεωρούμε περιβαλλοντικό πρόβλημα. Τις εποχές της «ευημερίας» περιβαλλοντικά προβλήματα ήταν το κυκλοφοριακό και οι χαμένες ώρες εργασίας που προκαλούσε μαζί με την ατμοσφαιρική ρύπανση, η έλλειψη χώρων στάθμευσης με περιοχές όπως Κυψέλη και Παγκράτι να κρατούν τα πρωτεία και η έλλειψη ελευθέρων χώρων πρασίνου.

Στην αρχή της κρίσης πολλοί δημοσιογράφοι και σχολιαστές χαιρέκακα έγραφαν ότι τουλάχιστον το μνημόνιο λύνει πολλά περιβαλλοντικά προβλήματα. Πράγματι λόγω της μείωσης του αριθμού των ΙΧ που κινούνταν είδαμε μείωση του κυκλοφοριακού, μείωση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης και πάγωμα των νέων οικοδομών. Σύντομα όμως περάσαμε στη νέα γενιά περιβαλλοντικών προβλημάτων που προκαλούνται από την οικονομική κρίση. Αιθαλομίχλη λόγω της καύσης βιομάζας, αύξηση της εκπομπής πιο επικίνδυνων σωματιδίων λόγω ελλιπούς συντήρησης των ΙΧ, απελευθέρωση της πετρελαιοκίνησης χωρίς να έχει παταχθεί η νόθευση πετρελαίου και λειτουργία δεκάδων παράνομων χυτηρίων που λιώνουν τα παλιοσίδερα που μεταφέρουν οι μετανάστες με τα καροτσάκια σε απόσταση αναπνοής από την Ομόνοια.

Η κρίση δεν λύνει προβλήματα. Απλά τα αντικαθιστά με άλλα. Ο λόγος; Η Αθήνα είναι μια μη βιώσιμη πόλη. Οι πολυκατοικίες του κέντρου που χτίστηκαν στις δεκαετίες του 1950 και 1960 στόχευαν στην κάλυψη των αναγκών της εσωτερικής μετανάστευσης. Τώρα εξυπηρετούν τους οικονομικούς μετανάστες από το εξωτερικό. Οι πολυκατοικίες των δεκαετιών του 1990 μέχρι και σήμερα στόχευαν περισσότερο στην εκπλήρωση αναγκών ενός φτηνού lifestyle, με διαμερίσματα εξοπλισμένα με τζάκια διακοσμητικά, τζακούζι, γκαράζ στη πυλωτή αλλά καμία πρόβλεψη για ενεργειακή ασφάλεια και εξοικονόμηση. Και εδώ ακριβώς εντοπίζεται το πρόβλημα: η απουσία ολοκληρωμένου πολεοδομικού σχεδιασμού, η θεοποίηση της οικοδομής ως ατμομηχανής της ελληνικής οικονομίας για δεκαετίες, τα ενεργοβόρα κτίρια και η δυστοκία στην εκπόνηση οποιουδήποτε μακροπρόθεσμου σχεδιασμού μας έφεραν εδώ που είμαστε.

Όποιος ισχυρίζεται ότι το περιβάλλον είναι αγαθό πολυτελείας σε εποχές κρίσης πλανάται πλάνην οικτράν. Το δικαίωμα σε ένα υγιές και αρμονικό περιβάλλον είναι αναφαίρετο δικαίωμα του κάθε πολίτη με την συντεταγμένη πολιτεία υπεύθυνη για την τήρησή του. Δεν είναι ώρα να στρουθοκαμηλίζουμε περιμένοντας πότε θα φυσήξει για να φύγει η αιθαλομίχλη ή να «ντύνουμε» τις κεραίες της κινητής τηλεφωνίας στις ταράτσες των πολυκατοικιών για να μην προκαλούν τη γειτονιά. Είναι η ώρα της δράσης και της ανάληψης πρωτοβουλιών. Πρέπει άμεσα και μαζικά να καταρτιστούν προγράμματα ενεργειακής θωράκισης των οικοδομών χωρίς την διαμεσολάβηση των τραπεζών και την εμπορευματοποίηση της διαδικασίας. Προώθηση της χρήσης των μέσων μαζικής μεταφοράς τώρα που οι περισσότεροι χρήστες ΙΧ τα εγκαταλείπουν λόγω οικονομικής δυσπραγίας. Και επειδή Ελλάδα δεν είναι μόνο Αθήνα ας σκεφτούμε και τους κατοίκους της Πτολεμαΐδας και της Μεγαλόπολης που δεκαετίες τώρα αναπνέουν την αιωρούμενη τέφρα από τα λιγνιτωρυχεία αλλά και το οξύμωρο των νησιών του Αιγαίου με τεράστιο δυναμικό σε ήλιο και άνεμο να ηλεκτροδοτούνται από σταθμούς παραγωγής ενέργειας που καίνε πετρέλαιο.

Η κρίση δεν δημιουργεί ευκαιρίες. Αναδιατυπώνει τα κακώς κείμενα ενώ οι βαθύτερες αιτίες μένουν οι ίδιες. Αν ποντάρουμε πάλι στο κυνήγι μια ανάπτυξης των εργολάβων, της οικοδομής, των ορυκτών καυσίμων και του υπερκαταναλωτισμού κληροδοτούμε χρέος στην επόμενη γενιά. Χρέος που δεν κουρεύεται λογιστικά αλλά ξεπληρώνεται με βαρύ κόστος για την ευζωία τους, την υγείας τους και το μέλλον της.

Ο Σταύρος Μαυρογένης είναι Υποψήφιος Διδάκτορας, διεθνολόγος-περιβαλλοντολόγος