Περί Φεμινισμού, νεοφεμινισμού και κριτικής σκέψης

Μία είδηση που απασχόλησε αρκετά -και όχι μόνο την εκπαιδευτική κοινότητα- είναι αυτή που αφορά το θέμα στο οποίο εξετάστηκαν οι υποψήφιοι των Πανελλήνιων 2023 στο μάθημα της Νεοελληνικής Γλώσσας και Λογοτεχνίας των ΓΕΛ. Συγκεκριμένα οι μαθητές εξετάστηκαν σε τρία κείμενα για τη βία κατά των γυναικών, τον Φεμινισμό και την ισότητα όσον αφορά τον κοινωνικό βίο:

• Το πρώτο κείμενο με τίτλο «Ημέρα καταδίκης της βίας εναντίον των γυναικών» είναι απόσπασμα από το βιβλίο του Σταύρου Τσακυράκη «Δικαιοσύνη: η ουσία της πολιτικής», εκδ. Μεταίχμιο, 2019, σ. 202.
• Το δεύτερο κείμενο έχει τίτλο «Φεμινισμός και Νεοφεμινισμός», άρθρο της Μαρίλιας Παπαθανασίου, για την εφημερίδα «Το Βήμα» 28-05-2023.
• Το τρίτο κείμενο «Μια φοβερή παρηγοριά» αποτελεί απόσπασμα διηγήματος του βιβλίου του Χρήστο Οικονόμου, «Οι κόρες του Ηφαιστείου» Διηγήματα, εκδ. Πόλις, 2017, σσ. 163-164.

Στο τέταρτο θέμα, οι υποψήφιοι κλήθηκαν να εκφωνήσουν ομιλία στο Πνευματικό Κέντρο του Δήμου της περιοχής τους, ως εκπρόσωποι της μαθητικής τους κοινότητας, με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Προστασίας των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.

Οι αντιδράσεις αφορούσαν το δεύτερο κείμενο- συνέντευξη της δόκτωρα Συγκριτικής Λογοτεχνίας Μελίντα Κανόν που δημοσιεύτηκε, όπως αναφέρθηκε και προηγουμένως τον περασμένο Μάιο στην εφημερίδα «Το Βήμα».

Φράσεις όπως «ο νεοφεμινισμός οδηγεί σε σύγκρουση ανδρών και γυναικών, γεγονός καταστροφικό» και:

«σήμερα, οι νεοφεμινίστριες προτάσσουν διαρκώς ότι οι γυναίκες είναι μια ομάδα θυμάτων, η οποία διατρέχει μονίμως τον κίνδυνο να υποστεί βία κάθε μορφής, όχι διακρίσεις εις βάρος τους αλλά βία, επειδή είναι γυναίκες. Αυτό το νέο ρεύμα εγγράφεται στο δημόσιο διάλογο περί ταυτοτήτων: είμαι γυναίκα, αυτή είναι η ταυτότητά μου. Και αυτομάτως, είμαι θύμα. Είναι τόσο έντονος αυτός ο διάλογος περί θύματος ώστε ενίοτε το να είσαι θύμα γίνεται εύσημο, πρόκειται για ιδεολογία που εκφράζεται ως “πάθος για θυματοποίηση”», πυροδότησαν ευρείες αντιδράσεις όχι μόνο στους φεμινιστικούς κόλπους της Ελλάδας αλλά και σε πλήθος απλών χρηστών των social media.

Εδώ να σημειωθεί ότι οι εξεταζόμενοι έπρεπε να απαντήσουν σε ερωτήματα όσον αφορά στο πώς τεκμηριώνονται λεκτικά και εννοιολογικά οι θέσεις της Κανόν με βάση τις δηλώσεις της.

Η ανάρτηση του Κέντρου Διοτίμα

Το Κέντρο Διοτίμα είναι μη κερδοσκοπικός φορέας με προφίλ γυναικείας Μη Κυβερνητικής Οργάνωσης. Δημιουργήθηκε το 1989 κατόπιν πρωτοβουλίας μιας ομάδας γυναικών, με διαφορετικές επιστημονικές προελεύσεις.

Την Παρασκευή (2/6) το εν λόγω Κέντρο προχώρησε σε μία εκτενή ανάρτηση, μέσω της οποίας έκανε φανερή την αντίθεσή του στην επιλογή του προαναφερθέντος κειμένου:

Το κείμενο «Φεμινισμός και Νεοφεμινισμός» που δόθηκε στις μαθήτριες και τους μαθητές για την εξέταση του μαθήματος της Νεοελληνικής Γλώσσας και Λογοτεχνίας, στις Πανελλαδικές Εξετάσεις 2023, από την πρώτη αράδα συνδέει τα νέα φεμινιστικά κινήματα, που μάλιστα βρίσκονται σε άνθιση την τελευταία δεκαετία παγκοσμίως, με κάτι «καταστροφικό».

Στο κείμενο της Μπελίντα Κανόν ευθύς εξαρχής γίνεται ένας επίπλαστος διαχωρισμός του «καλού» φεμινισμού «του 20ου αιώνα» και του «κακού», εκείνου που αναδύθηκε «κυρίως μετά το 2010». Ο δεύτερος αναφέρεται ως «φεμινισμός της διαφοροποίησης, ένα ρεύμα που επιμένει στις διαφορές μεταξύ γυναικών και αντρών», ενώ κατά την ίδια όλοι «είμαστε άτομα, άνθρωποι». Φυσικά πάντοτε γένους αρσενικού, καθώς ακόμα και οι ιδιότητες που μπορεί να έχει μια γυναίκα δεν εκφεύγουν αυτού του γένους: «είμαι συγγραφέας, είμαι εκπαιδευτικός, είμαι ορειβάτης, είμαι κηπουρός» λέει η ίδια.

• Πανελλήνιες 2023 – ΓΕΛ: Σχολιασμός των θεμάτων στη Νεοελληνική Γλώσσα και Λογοτεχνία

Ο χαρούμενος κατ’ επίφαση φεμινισμός της Κανόν, που αορατοποιεί τις γυναίκες, τις θηλυκότητες και τα ΛΟΑΤΚΙ άτομα σε ένα υποτιθέμενα πανανθρώπινο παλίμψηστο, στην ουσία αρνείται την αξία και τη σημασία των σύγχρονων αγώνων για την έμφυλη ισότητα/δικαιοσύνη. Μοιάζει σαν να λέει, αφού δεν υπάρχουν έμφυλα κοινωνικοποιημένα υποκείμενα μέσα στις πατριαρχικές κοινωνίες που ζούμε, δεν υπάρχει και λόγος για κινήματα που προτάσσουν τα δικαιώματά τους.

Μάλιστα οι «νεοφεμινίστριες» καλό θα είναι να απορρίψουν «την ιδεολογία που εκφράζεται ως ‘’πάθος για θυματοποίηση’’», με άλλα λόγια να εγκαταλείψουν την κινητοποίηση και διεκδίκηση ενός κόσμου χωρίς έμφυλη βία, η οποία αποτελεί τον σκληρό πυρήνα των έμφυλων διακρίσεων, καθώς έτσι «προτάσσουν ότι οι γυναίκες είναι μια ομάδα θυμάτων». Φυσικά εδώ αποσιωπάται η σκληρή και αιματηρή στατιστική, με τα εκατομμύρια θύματα έμφυλης βίας και τις χιλιάδες γυναικοκτονίες παγκοσμίως, ενώ ο απολύτως υπαρκτός κίνδυνος να υποστεί κάθε γυναίκα έμφυλη βία παρουσιάζεται σχεδόν σαν ιδεοληψία των «νεοφεμινιστριών» που θεωρούν ότι «το να είσαι θύμα είναι εύσημο». Φαίνεται σε αυτόν τον «φεμινισμό», που δεν βγάζει κιχ για τη λέξη πατριαρχία, καμιά συμπόνια, καμιά ενσυναίσθηση, καμιά αλληλεγγύη και υποστήριξη δεν χωρά για τις επιζώσες…

Με δεδομένο ότι οι φεμινισμοί όλων των κυμάτων και όλων των εποχών επέμεναν και επιμένουν «στην ελευθερία, στη δυνατότητα να αλλάξουμε τα πράγματα» θα συνεχίζουμε να αγωνιζόμαστε ώστε αντίστοιχες αντιλήψεις που επιδιώκουν να σωφρονίσουν τα νέα φεμινιστικά κινήματα, να ενοχοποιήσουν τόσο τις επιζώσες για το βίωμα τους όσο και τις φεμινίστριες για τους αγώνες τους, να μην έχουν θέση σε καμιά βαθμίδα της εκπαιδευτικής διαδικασίας.

 

Είναι λάθος η επιλογή του κειμένου-συνέντευξη της Κανόν για τις Πανελλήνιες εξετάσεις;

Παρατηρώντας το θέμα το οποίο δημιουργήθηκε και τις αντιδράσεις που ακολούθησαν, αυτόματα στο μυαλό μου ήρθε ένα άλλο πρόσφατο γεγονός της επικαιρότητας το οποίο έγινε επίσης πεδίο “μάχης” και αντικρουόμενων σχολίων.

Αναφέρομαι στην προβολή της ταινίας “Αγόρια στο ντους“, από μία εκπαιδευτικό -θεατρολόγο στην ειδικότητα- σε τάξη δημοτικού σχολείου και την καταγγελία που ακολούθησε για ανάρμοστο θέαμα και ερωτικές σκηνές που προκάλεσαν ψυχικά τραύματα στους μαθητές.

Η ταινία όμως, μεταξύ άλλων, έχει βραβευτεί με το Βραβείο της Ευρωπαϊκής Ένωσης Παιδικού Κινηματογράφου (ECFA) για την Καλύτερη Μικρού Μήκους Ταινία για Παιδιά του 2021. Είναι διαθέσιμη στους εκπαιδευτικούς μέσω της πλατφόρμας CINEDU, αλλά, αφορά μαθητές γυμνασίου. Σημειώνεται πως η Ψηφιακή Πλατφόρμα Κινηματογραφικών Ταινιών για τα Σχολεία (CINEDU) υλοποιείται από το Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου. Το Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου αποτελεί τον κύριο φορέα άσκησης της κινηματογραφικής πολιτικής με τη νομική μορφή του κοινωφελούς μη κερδοσκοπικού Νομικού Προσώπου Ιδιωτικού Δικαίου (Ν.Π.Ι.Δ.), το οποίο εποπτεύεται από τον υπουργό Πολιτισμού και Αθλητισμού. Ωστόσο, το Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής του υπουργείου Παιδείας, με ανακοίνωσή του, διευκρινίζει ότι δεν έχει εγκρίνει τις ταινίες οι οποίες είναι αναρτημένες στην ψηφιακή πλατφόρμα κινηματογραφικών ταινιών «CINEDU» του Ελληνικού Κέντρου Κινηματογράφου.

• «Αγόρια στο Ντους»: Τι απαντά ο σκηνοθέτης της ταινίας για τις αντιδράσεις στην Ελλάδα

Τέτοιου είδους επιλογές, όπως η προβολή της εν λόγω ταινίας σε τάξη του δημοτικού ή η επιλογή του θέματος του Φεμινισμού και της έμφυλης βίας για την Έκθεση στο πλαίσιο των Πανελληνίων εξετάσεων αποτελούν εξαίρετες επιλογές. Όμως παράλληλα, το πλαίσιο και η ανύπαρκτη εκπαιδευτική μέριμνα του Υπουργείου Παιδείας πάνω σε θέματα που αφορούν τη σεξουαλική αγωγή, τα έμφυλα δικαιώματα, τη συμπερίληψη και τον Φεμινισμό δημιουργούν ένα τεράστιο κενό, το οποίο θα τολμήσω να χαρακτηρίσω χαοτικό ως προς τον εφοδιασμό των μαθητών για να μπορέσουν να κατανοήσουν, να “διυλίσουν” και να να σταθούν με κριτική σκέψη απέναντι στα παραπάνω ζητήματα.

Υπενθυμίζεται ότι μαθήματα που θα μπορούσαν να σταθούν ως “καθοδηγητές” των μαθητών και να τους βοηθήσουν να διανύσουν το κενό της ελλιπούς γνώσης -η οποία παρέχεται κυρίως από εξωσχολικές πηγές και πολλές φορές είναι επισφαλείς, κρύβοντας σωρεία κινδύνων- απουσιάζουν σχεδόν παντελώς από τα εκπαιδευτικά προγράμματα.

Υπενθυμίζεται ότι το μάθημα της Κοινωνιολογίας με απόφαση του υπουργείου Παιδείας καταργήθηκε από πανελλαδικώς εξεταζόμενο μάθημα αρχικά με το σχέδιο νόμου του 2020, Ν. 4692/2020 «Αναβάθμιση του σχολείου και άλλες διατάξεις». Τα μαθήματα κοινωνιολογίας καταργήθηκαν επίσης από το ωρολόγιο πρόγραμμα της Β’ Λυκείου, αφήνοντας τους μαθητές χωρίς κανένα μάθημα Κοινωνικών Επιστημών καθώς αφαιρέθηκαν και από τα μαθήματα Γενικής Παιδείας.

Το 2021 “έφτασε” σε όλα τα σχολεία το πρόγραμμα της σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης το οποίο εφαρμόστηκε πιλοτικά, όμως επί της ουσίας δεν έχει γίνει πράξη αφού δεν έχει ενταχθεί ως υποχρεωτικό μάθημα στο ωρολόγιο πρόγραμμα σε καμία βαθμίδα της εκπαίδευσης.

Η Ελλάδα είναι μία από τις λίγες ευρωπαϊκές χώρες που δεν ακολουθεί συγκεκριμένη πολιτική στο θέμα της σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης στα σχολεία, όλα αυτά τα χρόνια και προσπαθεί με «μπαλώματα» να λύσει αυτό το φλέγον ζήτημα. Δεν αποτελεί πολυτέλεια, ούτε “παντεσπάνι”,  αλλά επιτακτική ανάγκη καθώς η έμφυλη βία, οι γυναικοκτονίες και οι βιασμοί αυξήθηκαν τα τελευταία χρόνια με γρήγορους ρυθμούς.

Σημειώνεται ότι υπήρξαν προσπάθειες να ενταχθεί επισήμως στα σχολεία, όμως οι κυβερνήσεις που υποστήριξαν τέτοιες πρωτοβουλίες δεν προχώρησαν στην υλοποίηση, βρισκόμενες κάτω από πιέσεις συντηρητικών και εκκλησιαστικών κύκλων αλλά και γονέων που δεν αποδέχονται τη χρησιμότητα της σεξουαλικής αγωγής ως υποχρεωτικό μάθημα και αποτελεί για αυτούς ακόμη ένα ταμπού.

Η προβληματική Φεμινισμού – Νεοφεμινισμού

Για την Μπελίντα Κανόν ο Νεοφεμινισμός οδηγεί σε σύγκρουση ανδρών και γυναικών, γεγονός καταστροφικό. «Ο κλασικός φεμινισμός του 20ού αιώνα, τον οποίο εξέφρασε η Σιμόν ντε Μποβουάρ, μαχόταν για την ισότητα ανδρών και γυναικών αντιμετωπίζοντάς τους ως άτομα, ως ανθρώπους. Στον 21ο αιώνα, και κυρίως μετά το 2010, βλέπουμε την ανάδειξη του “φεμινισμού της διαφοροποίησης”, ενός ρεύματος που επιμένει στις διαφορές μεταξύ ανδρών και γυναικών, τις οποίες θεωρεί αγεφύρωτες. Προφανώς και υπάρχουν διαφορές μεταξύ ανδρών και γυναικών, όμως στις περισσότερες εκφάνσεις της ζωής μας είμαστε άτομα, άνθρωποι που δρούμε: είμαι συγγραφέας, είμαι εκπαιδευτικός, είμαι ορειβάτης, είμαι κηπουρός. Είμαι δηλαδή ένας άνθρωπος που ασχολείται με αυτές τις δραστηριότητες, όχι πρωτίστως μια γυναίκα που ασχολείται με όλα αυτά. Σήμερα, οι νεοφεμινίστριες προτάσσουν διαρκώς ότι οι γυναίκες είναι μια ομάδα θυμάτων, η οποία διατρέχει μονίμως τον κίνδυνο να υποστεί βία κάθε μορφής, όχι διακρίσεις εις βάρος τους αλλά βία, επειδή είναι γυναίκες. Αυτό το νέο ρεύμα εγγράφεται στο δημόσιο διάλογο περί ταυτοτήτων: είμαι γυναίκα, αυτή είναι η ταυτότητά μου. Και αυτομάτως, είμαι θύμα. Είναι τόσο έντονος αυτός ο διάλογος περί θύματος ώστε ενίοτε το να είσαι θύμα γίνεται εύσημο, πρόκειται για ιδεολογία που εκφράζεται ως “πάθος για θυματοποίηση”».

• Πέντε σπουδαίες Ελληνίδες φεμινίστριες που αξίζει να γνωρίζεις

Για την Κανόν, αντιθέτως, ο Φεμινισμός είναι ένα κίνημα χαρούμενο, «ένα κίνημα που ωθεί τις γυναίκες να αποκτήσουν περισσότερη ισχύ, να διεκδικούν την ισότητα με τους άνδρες. Όταν προτάσσουμε το φύλο, ή το χρώμα του δέρματος ως ταυτότητα, επί της ουσίας επιμένουμε σε χαρακτηριστικά μας τα οποία δεν μπορούμε να αλλάξουμε. Οι “κλασικές” φεμινίστριες επιμένουμε στα χαρακτηριστικά που μπορούμε να αλλάξουμε, επιμένουμε στην ελευθερία, στη δυνατότητα να αλλάξουμε τα πράγματα. Αντιθέτως, ο νεοφεμινισμός και οι θεωρίες ταυτότητας φύλου επιμένουν σε ένα είδους ντετερμινισμού, τον οποίο εμείς επιδιώκουμε να ξεπεράσουμε».

Μέσα στο κείμενο, γίνεται εμφανής η διάκριση ανάμεσα στον “καλό” και “ανέμελο” Φεμινισμό και τον “κακό” και “παράλογο” Νεοφεμινισμό. Όμως η πιο προβληματική αντίληψη που μεταφέρει το κείμενο στον δέκτη είναι το  “πάθος για θυματοποίηση” που διακατέχει σύμφωνα με την Κανόν τις νεοφεμινίστριες. Σε μία εποχή όπου οι διεκδικήσεις εντείνονται λόγω αναγκαιότητας, η πατριαρχία και κάθε λογής στάση ζωής που απειλεί το γυναικείο φύλο, όχι μόνο δεν μπορεί να εξαγνιστεί στην εκάστοτε “κολυμβήθρα του Σιλωάμ” αλλά θα ήταν τουλάχιστον επικίνδυνο να κριθεί μία τέτοια στρεβλωμένη άποψη ως ευρέως αποδεκτή. Αυτός είναι και ο λόγος που υπήρξαν όλες αυτές οι αντιδράσεις. Όταν ένας μαθητής ή μία μαθήτρια δεν έχουν καμία πληροφόρηση μέσω του εκπαιδευτικού υλικού για το τι είναι ο Φεμινισμός, ποια τα είδη του, πώς ξεκίνησε ως κίνημα και πώς πορεύεται μέσα στον σύγχρονο κόσμο, ίσως δημιουργήσει μέσω αυτού του κείμενο μία πρώτη εσφαλμένη γνωριμία με αυτόν.

Φυσικά και οι μαθητές της Γ’ Λυκείου έχουν κριτική σκέψη και αρκετές γνώσεις λόγω της έντονης και συνεχούς πληροφόρησης και αλληλεπίδρασης μέσα από το διαδίκτυο, όμως πολλές φορές έχει αποδειχθεί ότι ο κίνδυνος της ημιμάθειας και της παραπληροφόρησης είναι υπαρκτός σε μεγάλο βαθμό και κατά συνέπεια επικίνδυνος. Κανένα σχολικό εγχειρίδιο δεν μπορεί να αντικατασταθεί με οποιοδήποτε άρθρο, βίντεο ή ανάρτηση που κυκλοφορεί στο διαδίκτυο.

Πηγή Κεντρικής Φωτογραφίας: Intime

Διαβάστε ακόμη:

• «Θέμα για τις γυναίκες;» – «Ήταν εύκολο, είχα πολλά να γράψω»
• Σταύρος Τσακυράκης: Ο συνταγματολόγος που «έπεσε» στις Πανελλήνιες 2023
• Χρήστος Οικονόμου: Ποιος είναι ο συγγραφέας που «έπεσε» στις Πανελλήνιες 2023