Η δύσκολη εξίσωση της συμπερίληψης

Το θέμα της συμπερίληψης, της ισότητας, του μη αποκλεισμού και ρατσισμού είναι κάτι που απασχολεί πολλές από τις κουβέντες μας, ειδικά με τους φοιτητές μου. 

Είναι κάτι που με απασχολεί και σαν άνθρωπο και σαν εκπαιδευτικό, ειδικά σε μια εποχή που όλα μεγεθύνονται και όλοι είναι «στα νύχια στέκομαι». 

Διάβαζα χτες ένα tweet για έναν χρήστη που κάτι είπε σε έναν άλλον και του την «έπεσαν» γιατί έβρισε έναν άνθρωπο που ήταν ανάπηρος. Και σχολιάζει κάποιος άλλος από κάτω ότι κακώς του την πέφτουν γιατί, αφενός δεν το ήξερε, αφετέρου, και σημαντικότερα, ο άνθρωπος με αναπηρία είναι και αυτός άνθρωπος σαν όλους τους άλλους. Όπως τη λες σε κάποιον, θα την πεις και σε αυτόν. Δεν τον «γλιτώνει» από κάτι η οποιαδήποτε αναπηρία μπορεί να έχει. Φυσικά, δεν εννοεί να βρίσεις κάποιον χρησιμοποιώντας την αναπηρία του (ή ό,τι άλλο), αλλά γενικά στόχος της συμπερίληψης (και το γενικεύω) είναι ακριβώς αυτό: να μην ξεχωρίζουν οι άνθρωποι που έχουν κάποιο ιδιαίτερο χαρακτηριστικό, να μην αφήνουμε αυτό το χαρακτηριστικό να τους ξεχωρίζει από τους υπόλοιπους, να τους στιγματίζει. 

Εδώ είναι η δύσκολη εξίσωση: Η συμπερίληψη πρέπει να είναι και στα θετικά και στα αρνητικά, και στα καλά και στα κακά. 

Ένας άνθρωπος με κάποιο συγκεκριμένο χαρακτηριστικό (δεν είναι σωστή η έκφραση αλλά δεν ξέρω πώς αλλιώς να το γράψω τόσο γενικά ώστε να τα πιάνει όλα!) θα πρέπει να έχει τη δυνατότητα να ξεκινάει από το ίδιο σημείο εκκίνησης με όλους τους υπόλοιπους. Εκεί είναι η συμπερίληψη, να έχει τις ίδιες ευκαιρίες, να έχει τις ίδιες δυνατότητες και να κάνουμε ό,τι μπορεί να γίνει για να τα αποκτήσει αυτά. Πχ. ένα άτομο με αναπηρία θα πρέπει να μπορεί να πάει στο πανεπιστήμιο, από θέμα υποδομών για παράδειγμα. Δεν θα του χαριστούν οι δεξιότητες ή οι γνώσεις, αλλά ΠΡΕΠΕΙ να διασφαλίσουμε ότι μπορεί να έχει πρόσβαση σε αυτές. Εκεί όμως τελειώνει η «ξεχωριστή» μεταχείριση. Το ότι έχει αναπηρία δεν του εξασφαλίζει την επιτυχία. Δεν πρέπει να του χαρίσει την επιτυχία το γεγονός ότι είναι ανάπηρος. 

(Ζητώ συγγνώμη για το συνεχές παράδειγμα της αναπηρίας, απλά πιάστηκα από το παράδειγμα, υποθέτω είναι κατανοητό ότι δεν εστιάζω μόνο εκεί.)

Υπάρχει ένα όριο που είναι λεπτό. Πότε η «υπερβολική συμπερίληψη» γέρνει προς τον ρατσισμό προς την αντίθετη πλευρά; Πότε πατιέται αυτή η γραμμή και οι υπόλοιποι αισθάνονται ριγμένοι, κάτι που οδηγεί σε εκνευρισμό και…πραγματικό ρατσισμό, σε αντίδραση;

Στην Αμερική (που μπορεί να μην είναι ιδανικό παράδειγμα, αλλά είναι ενδεικτικό), υπάρχει πάρα πολύ μεγάλη κουβέντα, καθώς η «κοινότητα» αναγκάζει τις γυναίκες που γεννήθηκαν γυναίκες να προσδιορίζονται ως cis women για να «ξεχωρίζουν» από τις trans γυναίκες. Και όταν λέμε αναγκάζει, εννοούμε ότι τις κράζει χοντρά, τις στοχοποιεί, τις κατηγορεί για ρατσισμό. Πότε αρχίζει αυτό να γίνεται προβληματικό άραγε;

Γιατί αυτοί που θέλουν να καταργήσουν τις ταμπέλες-και σωστά, σε αναγκάζουν να βάλεις μία για να σε ξεχωρίσουν; Γιατί αυτοί που θέλουν ίση μεταχείριση -και σωστά, εκμεταλλεύονται κατά το δοκούν την ιδιαιτερότητά τους για να αναδειχθούν/βγουν λάδι/ξεχωρίσουν/πέσουν στα μαλακά; Και γιατί τελικά αντιδρούν όταν όλοι οι υπόλοιποι κλωτσάνε;

Η ισορροπία είναι δύσκολη, πολύ δύσκολη. Θα πάρω παράδειγμα εμένα, που είμαι πολύ συνειδητοποιημένη ότι δεν θέλω να προσβάλω ποτέ κανέναν, δε θέλω να ξεχωρίσω κανέναν. Τους ξεκινάω όλους από το ίδιο σημείο. Αν κάπου έχω αμφιβολία, ρωτάω. Αν κάνω λάθος, ζητώ συγγνώμη. Εκτιμώ όταν μου εξηγείς γιατί θέλεις να σε χαρακτηρίζω έτσι ή γιουβέτσι. Δεν είναι ανάγκη να συμφωνώ (δεν σε νοιάζει κιόλας, δε μου ζήτησες τη γνώμη μου) αλλά σέβομαι το γεγονός ότι έτσι επιθυμείς. Όταν, όμως, αναγκάζεις εσύ εμένα να βάλω μια ταμπέλα, νομίζω τσινάω. Επίσης, αν πας να μου τη βγεις από το πλάι, ενώ θες να ξεκινήσουμε από την ίδια εκκίνηση. 

Πού θέλω να καταλήξω; Ότι, ό,τι σπέρνεις θερίζεις. Αν σπείρεις επιθετικότητα, αυτό θα πάρεις. Αν σπείρεις αντίστροφο ρατσισμό, θα πάρεις τον κανονικό. Είναι δύσκολο άραγε να είμαστε όλοι ήρεμοι, να συνυπάρχουμε χωρίς την τάση να καβαλάμε; Γιατί αυτό γίνεται, αυτό συμβαίνει: Μια συνεχής κούρσα…καβαλήματος, ποιος θα είναι από πάνω, ενώ όλοι θα έπρεπε να είμαστε δίπλα. 

Let us be. Και καλό Πάσχα σε όλες και όλους, πιστούς και μη!