Κορνήλιος Καστοριάδης: "Η σύγχρονη κοινωνία είναι θεμελιωδώς άφρων"

Ο Κορνήλιος Καστοριάδης είναι ένας από τους μεγαλύτερους στοχαστές του 20ου αιώνα. Στο έργο του συνένωσε την πολιτική, τη φιλοσοφία και την ψυχανάλυση. Του έχει αποδοθεί το προσωνύμιο «φιλόσοφος της αυτονομίας», υπήρξε συγγραφέας του σημαντικού βιβλίου «Η φαντασιακή θέσμιση της κοινωνίας» και συνιδρυτής του περιοδικού «Σοσιαλισμός ή Βαρβαρότητα».

Κορνήλιος Καστοριάδης: Τα πρώτα χρόνια και οι σπουδές

Γεννήθηκε στις 11 Μαρτίου του 1922 στην Κωνσταντινούπολη και την ίδια χρονιά, ένα μήνα πριν τη Μικρασιατική Καταστροφή, η οικογένεια του μετεγκαταστάθηκε στην Αθήνα. Σημαντικές ήταν οι επιρροές από το οικογενειακό του περιβάλλον. Ο πατέρας του, έδειχνε εκτίμηση στη μόρφωση, ήταν άθεος και αντιβασιλικός. Η μητέρα του, είχε ιδιαίτερη μόρφωση, λάτρευε τη μουσική. Ο Καστοριάδης άρχισε να διαβάζει φιλοσοφία από την ηλικία των 11-12 ετών, ενώ πρωτοήρθε σε επαφή με τη μαρξιστική σκέψη σε ηλικία 13 ετών, οπότε και γεννήθηκε και το ενδιαφέρον του τόσο για τη σκέψη όσο και για την πολιτική. Μεταξύ του 1932 και του 1935 διδάχθηκε γαλλικά από τη Σαβίτρι Ντέβι, με την οποία διατήρησε φιλικές σχέσεις.

Το 1938 συμμετείχε σε παράνομο πυρήνα της ΟΚΝΕ, ενώ το 1939 λαμβάνει μέρος σε ομάδα δεκατριών νεαρών κομμουνιστών με πολιτικές αναφορές στην ομάδα ”Προλετάριος”, στην οποία ανήκε και ο Ανδρέας Παπανδρέου. Τα μέλη της «ομάδας των δεκατριών», συμπεριλαμβανομένου του Καστοριάδη, συνελήφθησαν από την αστυνομία και εξαναγκάστηκαν εκτός από έναν, σε δήλωση μετανοίας και αποκήρυξης του κομμουνισμού αφέθηκαν ελεύθεροι.

 

 

Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.

 

Η δημοσίευση κοινοποιήθηκε από το χρήστη Canava Roussos Winery (@canavaroussos)

Λίγο μετά την αρχή της κατοχής ο Κορνήλιος Καστοριάδης εντάχθηκε στο ΚΚΕ ενώ συγκρότησε μαζί με άλλους, την ομάδα “Νέα Εποχή“ που εξέδιδε εφημερίδα που ζητούσε άμεσο αντιστασιακό προσανατολισμό, αλλά εγκατέλειψε το ΚΚΕ στα τέλη του 1942 χρεώνοντας του σωβινισμό. Το 1943 προσχώρησε στην τροτσκιστική οργάνωση ΔΕΚΕ του Άγι Στίνα, με συνέπεια τη δίωξή του όχι μόνο από τους Γερμανούς, αλλά κυρίως από το Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο.  Το 1944 έγραψε τα πρώτα του κείμενα για τις κοινωνικές επιστήμες και τον Μαξ Βέμπερ, τα οποία δημοσίευσε στο περιοδικό Αρχείον Κοινωνιολογίας και Ηθικής.

Σπούδασε αρχικά νομικά και οικονομικά στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Κατά τα “Δεκεμβριανά“, αποδοκίμασε την στάση του ΚΚΕ, διαφωνώντας για μοναδική κατά τον ίδιο φορά με τη θέση του Στίνα, που θεωρούσε τα Δεκεμβριανά «στρατιωτικό πραξικόπημα». Έπειτα, επιβιβάστηκε αρχικά στο πλοίο Ματαρόα, αποβιβάστηκε στην Ιταλία και τελικά έφτασε στο Παρίσι όπου και εγκαταστάθηκε μόνιμα.

Η ζωή και το έργο στο Παρίσι

Στο Παρίσι, ο Κορνήλιος Καστοριάδης εγκαθίσταται με υποτροφία της Γαλλικής Κυβέρνησης, μαζί με τους Κώστα Αξελό, Κώστα Παπαϊωάννου, Ιάννη Ξενάκη, Μιμίκα Κρανάκη, Μέμο Μακρή κ.ά. Έκτοτε, η γαλλική πρωτεύουσα θα αποτελέσει το επίκεντρο της ζωής και των δραστηριοτήτων του. Την Ελλάδα θα την επισκέπτεται μόνο τα καλοκαίρια και μετά τη μεταπολίτευση.

Εκεί έγινε μέλος της τροτσκιστικής Τετάρτης Διεθνούς και από το 1946 μέσα από την ομάδα “Σοσιαλισμός ή Βαρβαρότητα” τάση του Διεθνιστικού Κομμουνιστικού Κόμματος, από τις οποίες όμως άρχισε σταδιακά να απομακρύνεται, ώσπου μετά το 1948 να εγκαταλείψει οριστικά το τροτσκιστικό κίνημα. Παράλληλα από την ίδια χρονιά άρχισε να εργάζεται στην υπηρεσία Στατιστικής Εθνικών Λογαριασμών και Μελετών Ανάπτυξης του Οργανισμού Οικονομικής Ανάπτυξης και Συνεργασίας (ΟΟΣΑ) ως υψηλόβαθμο τεχνικό στέλεχος (οικονομολόγος- το 1968 ήταν διευθυντής του “Τμήματος Στατιστικής και Εθνικών Λογαριασμών”) μια θέση την οποία διατήρησε ως και το 1970.

Το 1946 ξεκίνησε και η γνωριμία του με τον τότε φοιτητή και αργότερα διανοούμενο Κλωντ Λεφόρ, με τον οποίο συγκρότησαν μία εσωτερική τάση στο PCI (Parti communiste internationaliste), από το οποίο αποχώρησαν το 1948 και ίδρυσαν την ομάδα Σοσιαλισμός ή Βαρβαρότητα, η οποία από το επόμενο έτος μέχρι το 1965 εξέδιδε το ομώνυμο περιοδικό. Από τα κείμενα εκείνης της περιόδου προέκυψαν τα βιβλία: “Η Γραφειοκρατική Κοινωνία (1973)”, “Η Πείρα του Εργατικού Κινήματος (1974)”, “Το Περιεχόμενο του Σοσιαλισμού, Σύγχρονος Καπιταλισμός και Επανάσταση, Η Γαλλική Κοινωνία (1979)”.

“Διανοούμενους θεωρώ όλους εκείνους που, ανεξάρτητα από το επάγγελμά τους, επιχειρούν να υπερβούν τη σφαίρα της ειδίκευσής τους και ενδιαφέρονται ενεργά για ό,τι συμβαίνει στην κοινωνία”.

Το 1965 εκδόθηκε το τελευταίο τεύχος της ομάδας και τελικά το 1967 η ομάδα του Socialisme ou barbarie διαλύθηκε. Ο Ντανιέλ Κον-Μπεντίτ το 1981 ανέφερε ότι είχε επηρεαστεί απόλυτα από τις δημοσιεύσεις του περιοδικού και ειδικότερα από τα κείμενα του Καστοριάδη, ενώ ο Arthur Hirsh του πιστώνει ότι ήταν η κύρια επιρροή της Γαλλικής Νέας Αριστεράς μαζί με τους Ανρί Λεφέβρ και Ζαν- Πωλ Σαρτρ. Το 1970 ο Καστοριάδης απέκτησε τη γαλλική υπηκοότητα και έτσι έπαυσε πλέον ο συνεχής φόβος της απέλασης. Το 1970, ενώ ήταν προϊστάμενος 120 ατόμων στον ΟΟΣΑ, αποχώρησε με συμφωνία εξόδου και αποζημίωση, επένδυσε το ποσό στο χρηματιστήριο και το έχασε. Αυτή την περίοδο ο Καστοριάδης στράφηκε στην ψυχανάλυση, μάλιστα εργάστηκε και ως ψυχαναλυτής ο ίδιος από το 1974, και συμμετείχε στις συνελεύσεις της Τέταρτης Ομάδας, ενός κινήματος διαφωνούντων της σχολής του Ζακ Λακάν.

Η βαθιά κριτική του μαρξισμού συνοδεύεται από μια πρωτοπόρα πνευματική περιέργεια και παραγωγικότητα. Ο Κορνήλιος Καστοριάδης ασχολείται με τα μαθηματικά, την οικονομία και την ψυχανάλυση, την οποία όπως αναφέραμε εξασκεί επαγγελματικά το 1974. Αυτή η στροφή προς την ψυχανάλυση χαρακτηρίζει πλέον το σύνολο της σκέψης του, που τον οδηγεί σε μια καινούργια φιλοσοφική κατανόηση της πολιτικής και κοινωνικής ζωής του ανθρώπου, η οποία αποτυπώνεται στο κλασικό, πλέον, έργο του “Η Φαντασιακή Θέσμιση της Κοινωνίας, (1975)”. Γύρω από αυτό το σύγγραμμα ο Καστοριάδης θα δομήσει το φιλοσοφικό του σύστημα. Ξαναφέρνοντας στο φως τις απαρχές της δημοκρατικής συγκρότησης της αθηναϊκής κοινωνίας του 5ου π.Χ. αιώνα, όσο και όλες τις άλλες μεγάλες δημιουργικές στιγμές του ευρωπαϊκού πολιτισμού, η σκέψη του Κορνήλιου Καστοριάδη δίνει στον άνθρωπο τη δυνατότητα να δει τον εαυτό του ως αυτόνομο υποκείμενο και δημιουργό της ιστορίας του.

Αρνείται την ύπαρξη οποιασδήποτε προδιαγεγραμμένης πορείας της κοινωνίας (ντετερμινισμού), καθώς αυτή είναι συνεχής δημιουργία που γεννιέται και νοηματοδοτείται μέσω του «Κοινωνικού Φαντασιακού». Σύμφωνα με τον ίδιο, αν και όλες οι κοινωνίες δημιουργούν, οι ίδιες τις φαντασιακές σημασίες τους (δηλαδή τους θεσμούς, τους κανόνες, τις πεποιθήσεις, τις αντιλήψεις κ.λ.π.) δεν έχουν όλες συνείδηση του γεγονότος αυτού. Πολλές κοινωνίες συγκαλύπτουν τον κοινωνικό χαρακτήρα της θέσμισης των φαντασιακών σημασιών τους, αποδίδοντας τη θέσμιση και τη θεμελίωσή τους σε εξωκοινωνικούς παράγοντες (π.χ. το Θεό, την παράδοση, το νόμο, την ιστορία). Με βάση αυτή την συνείδηση της αυτοθέσμισης των φαντασιακών σημασιών από κάθε κοινωνία, ο Καστοριάδης διέκρινε μεταξύ των αυτόνομων κοινωνιών, αυτών δηλαδή που είχαν συνείδηση της αυτοθέσμισης αυτής, και των ετερόνομων κοινωνιών, στις οποίες η θέσμιση αποδιδόταν σε κάποια εξωκοινωνική αυθεντία.

Το 1979 γίνεται διευθυντής σπουδών στην «Ανωτάτη Σχολή για τις Κοινωνικές Επιστήμες» (Ecoles des Hautes Etudes en Sciences Sociales). Τα τελευταία χρόνια της ζωής του επισκέφθηκε αρκετές φορές την Ελλάδα, δίνοντας σειρά διαλέξεων στη Θεσσαλονίκη, το Ηράκλειο, τον Βόλο, το Ρέθυμνο κ.α. Το 1989 αναγορεύθηκε επίτιμος διδάκτορας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.

Το 1977 επικρίθηκε από το Νίκο Πουλαντζά ότι δεν είχε συμμετοχή σε κάποια δημόσια ενέργεια εναντίον της δικτατορίας και για την εργασία του στον ΟΟΣΑ. Στις 24 Φεβρουαρίου του 1993 έγινε επίτιμος διδάκτορας του Παιδαγωγικού Τμήματος Δημοτικής Εκπαίδευσης στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης.

Ο Κορνήλιος Καστοριάδης απεβίωσε στις 26 Δεκεμβρίου του 1997, σε ηλικία 75 ετών.

Το 2014 κυκλοφόρησε η βιογραφία του, “Καστοριάδης- Μια ζωή“ του Φρανσουά Ντος.

Διαβάστε ακόμη:

• Κορνήλιος Καστοριάδης: Αποφθέγματα