Πάσχα στις Κυκλάδες: Οι τέλειοι προορισμοί (Μέρος 1)

Οι διακοπές του Πάσχα σε κάποιο νησί, διαφέρουν από αυτές στην πόλη. Ιδιαίτερα στα νησιά των Κυκλάδων, η εμπειρία είναι μοναδική καθώς κάτοικοι και επισκέπτες ακολουθούν πρωτότυπα έθιμα με φόντο την ανθισμένη φύση και θέα τη θάλασσα. Παρακάτω, συγκεντρώνουμε τους κυκλαδίτικους προορισμούς που γιορτάζουν το Πάσχα διαφορετικά.

Πάσχα στη Σίφνο, για μαστέλο και μελόπιτες

Στη Σίφνο, η γιορτή του Πάσχα είναι μια ιδιαίτερα όμορφη εμπειρία. Κι αυτό γιατί το νησί ακολουθεί μια σειρά από έθιμα που ο επισκέπτης δεν συναντά αλλού.

Όλα τα σπίτια, τα ξωκλήσια ακόμα και οι αρμοί από τα πλακόστρωτα ασπρίζονται από τους κατοίκους για να είναι όμορφα και λαμπερά καθώς ετοιμάζονται να υποδεχθούν την Ανάσταση. Οι παραδόσεις και οι εορτασμοί κυριαρχούν σε κάθε γειτονιά του κυκλαδίτικου νησιού.

Τη Μεγάλη Πέμπτη, τα νοικοκυριά ψήνουν μικρά γλυκά ψωμιά, τα οποία ονομάζονται και «πουλιά» και συνήθως έχουν και κόκκινο αυγό. Τη Μεγάλη Παρασκευή, η περιφορά του Επιταφίου γίνεται στα σοκάκια της Σίφνου, με τους κατοίκους και επισκέπτες να τον ακολουθούν ψάλλοντας. Μετά την περιφορά, οι Επιτάφιοι τριών εκκλησιών (Ταξιάρχης, Παναγία Κόγχη, Άι Γιάννης) καταλήγουν στην κεντρική πλατεία του Αρτεμώνα. Όμως οι Επιτάφιοι της Καταβατής, των Εξαμπέλων και της Απολλωνίας συναντώνται στις «Αράδες».

Όμως, η περιφορά που ξεχωρίζει, είναι εκείνη στις Καμάρες, το λιμάνι της Σίφνου. Μετά την περιφορά, ο Επιτάφιος τοποθετείται σε ένα καΐκι και η περιφορά συνεχίζεται στο νερό.

Παρά το ότι οι νέοι βάζουν και σούβλα, το παραδοσιακό φαγητό για το Πάσχα στη Σίφνο είναι το «μαστέλο» που παρασκευάζεται από κατσίκι ή αρνί. Η λέξη προέρχεται από το κεραμικό σκεύος μαγειρέματος. Αφού πλυθεί με κόκκινο κρασί και πασπαλισθεί με αλάτι, πιπέρι και άνηθο, το κρέας απλώνεται σε μια σχάρα φτιαγμένη από κληματσίδες αμπελιού που βρίσκεται στον πάτο του μαστέλου. Προστίθεται ακόμα ένα ποτήρι κρασί, σκεπάζεται με λαδόκολλα και αφήνεται να ψηθεί στο λίπος του. Τρώγεται το βράδυ της Ανάστασης και την Κυριακή του Πάσχα. Από τα παραδοσιακά πασχαλιάτικα γλυκά στο νησί, τον πρώτο λόγο έχουν οι πασπαλισμένες με κανέλα μελόπιτες που γίνονται με γλυκιά μυζήθρα, μέλι, αυγά και ζάχαρη.

Πάσχα στην Αμοργό, με πρωτότυπα έθιμα

Ένας από τους πιο δημοφιλείς προορισμούς της Ελλάδας το Πάσχα, είναι το νησί της Αμοργού με τα δεκάδες έθιμα που προέρχονται από τη Βυζαντινή εποχή.

Τη Μεγάλη Παρασκευή, μετά το τέλος της Λειτουργίας κάτοικοι και επισκέπτες γεύονται κρασί, ελιές, ψημένη ρακή, και χαλβά. Μετά την Αποκαθήλωση έρχονται καφάσια στολισμένα με λουλούδια και δαντέλες, γνωστά και ως «πασχιάτικα».

Τα στενάκια του νησιού στολίζονται με ρίγανη, φασκόμηλο, αλεσφακιά και το βράδυ της Μεγάλης Παρασκευής οι πιστοί ακολουθούν τον Επιτάφιο στην περιφορά, στους μυρωδάτους δρόμους. Την περιφορά συνοδεύει ο ήχος από μεταλλικούς τενεκέδες με μικρές φωτιές.

Καθώς περνά ο επιτάφιος, οι γυναίκες από τα παράθυρα των σπιτιών τους, ραίνουν τον κόσμο με αρώματα.

Η ιδιαιτερότητα του εορτασμού του Πάσχα στην Αμοργό, είναι η περιπλάνηση για μια ολόκληρη εβδομάδα των εικόνων της Παναγίας της Χοζοβιώτισσας και του Αγίου Γεωργίου του Βαλσαμωτή. Η πεζοπορία ξεκινάει γύρω στις πέντε το απόγευμα την ημέρα του Πάσχα από το μοναστήρι της Χοζοβιώτισσας με κατεύθυνση το μετόχι του Φωτοδότη Χριστού στη Χώρα, όπου τελείται ο Εσπερινός της Αγάπης. Μέχρι την Κυριακή του Θωμά οπότε επιστρέφουν στη Χοζοβιώτισσα, οι εικόνες θα περάσουν από πολλές εκκλησίες όπως τη Μητρόπολη, την Παναγία Καταπολιανή, τον Άη Γιώργη Καταπόλων κ.α.

Ο επισκέπτης έχει την ευκαιρία να συμμετάσχει σε κάποιες από αυτές τις πομπές, να απολαύσει την ολάνθιστη φύση του νησιού και να βιώσει τον όμορφο αυτό τρόπο που βοηθά να έρχονται οι άνθρωποι κοντά. Αρκεί βέβαια να έχει την κατάλληλη φυσική κατάσταση για πεζοπορία σε δύσβατες κατα διαστήματα διαδρομές.

Πάσχα στη Σύρο, την αρχόντισσα των Κυκλάδων

Αυτό που κάνει ξεχωριστό το Πάσχα στο πανέμορφο και αρχοντικό κυκλαδίτικο νησί της Σύρου, είναι ότι γιορτάζεται μαζί από την Ορθόδοξη και την Καθολική κοινότητα, παρά το γεγονός ότι το καθολικό Πάσχα πέφτει συνήθως σε διαφορετική ημερομηνία. Ο παγκόσμια μοναδικός αυτός ετήσιος συνεορτασμός, αποτελεί μια ακόμα επισφράγιση της μακρόχρονης εποικοδομητικής συνύπαρξης των δύο κοινοτήτων.

Υπάρχουν πολλά πρωτότυπα έθιμα κατά την διάρκεια της Μεγάλης Εβδομάδας στο νησί. Τη Μεγάλη Δευτέρα, οι γειτονιές έχουν τη μυρωδιά από τα τσουρέκια, τα κουλούρια και την τυρόπιτα που ψήνουν οι νοικοκυρές. Η ψυχή του επισκέπτη σίγουρα θα γαληνέψει αν περάσει, λίγο μετά τις οκτώ το βράδυ της Μεγάλης Τρίτης, το κατώφλι του επιβλητικού ναού του Αγίου Νικολάου στην Ερμούπολη. Θα έχει την ευκαιρία να ακούσει τη μεικτή χορωδία να ερμηνεύει το ιδιόμελο τροπάριο της Κασσιανής, έναν από τους ομορφότερους βυζαντινούς ύμνους. Και ίσως να προσπαθήσει να ακολουθήσει τη χορωδία, ψιθυρίζοντας όσους στίχους γνωρίζει ή διαβάζει εκείνη τη στιγμή.

Τη Μεγάλη Πέμπτη, μετά τα 12 Ευαγγέλια, γίνεται ο καθιερωμένος στολισμός του Επιταφίου, αλλά οι καθολικές εκκλησίες τον στολίζουν το πρωί της Μεγάλη Παρασκευής.

Μια αξιοσημείωτη ιδιαιτερότητα επίσης είναι το γεγονός ότι, αντίθετα με ότι ισχύει αλλού, η πλέον εντυπωσιακή στιγμή της Μεγάλης Εβδομάδας δεν είναι αυτή της Ανάστασης αλλά η Μεγάλη Παρασκευή με την ταυτόχρονη περιφορά των επιταφίων από ορθόδοξες και καθολικές εκκλησίες στους δρόμους του νησιού. Παλαιότερα, όσοι ακολουθούσαν τους ορθόδοξους Επιταφίους, είχαν στα χέρια τους κοντάρια όπου βρίσκονται ζάρια, σφουγγάρια και χιτώνες, ένας συμβολισμός για τα πάθη του Χριστού. Στην Άνω Σύρο, μια μοναδική εμπειρία είναι η περιφορά των καθολικών Επιταφίων των ναών του Σαν Τζώρτζη (Αγίου Γεωργίου) και του Αγίου Σεβαστιανού.

Οι δύο Επιτάφιοι καταλήγουν στην πλατεία Μιαούλη, μπροστά από το Δημαρχείο κι εκεί ακούγονται ύμνοι από τη χορωδία και τη Φιλαρμονική του Δήμου. Λίγο μετά την Ανάσταση το Μεγάλο Σάββατο, η Καθολική κοινότητα κάνει περιφορά του αγάλματος του Ιησού.

Κύθνος: Ραντεβού στην Κούνια τη Δευτέρα του Πάσχα

Στην Κύθνο, ή Θερμιά όπως λέγεται επίσης το νησί, το ψήσιμο των λαμπριάτικων κουλουριών, η βαφή των πασχαλιάτικων αυγών και το άσπρισμα στα σοκάκια του χωριού γίνονται παραδοσιακά τη Μεγάλη Πέμπτη. Το Μεγάλο Σάββατο, οι γυναίκες ετοιμάζουν και ψήνουν τις Θερμιώτικες πίτες που γίνονται μόνο στην Κύθνο. Το φύλλο ανοίγεται  με  τον «πλάστη» στο  χέρι ενώ στη λεκάνη ζυμώνεται η ανάλατη φρέσκια Θερμιώτικη μυζήθρα (ξυνό) με  φρέσκα αυγά από τη φωλιά και μπόλικο άνηθο. Η Κύθνος ήταν γνωστή στην αρχαιότητα για το εκλεκτό της τυρί που αποκτούσε τη γεύση του από κάποιο ενδημικό βότανο.

Τη Δευτέρα του Πάσχα οι κάτοικοι συγκεντρώνονται στην Πιάτσα της Χώρας για το πιο χαρακτηριστικό έθιμο, το λίκνισμα ή «μαμούνι» όπως λέγεται στην τοπική διάλεκτο. Εκεί, όπως γινόταν το παλιά που το φλερτ ανάμεσα σε δύο ανθρώπους ήταν υπόθεση της κοινότητας και όχι μόνο του ζευγαριού. παρακολουθούν- τραγουδώντας το τραγούδι της κούνιας – ένα αγόρι κι ένα κορίτσι να λικνίζονται πάνω σε μια στολισμένη με λουλούδια διπλή κούνια. Όποιο ζευγάρι ανέβει πάνω στην κούνια, πρέπει να παντρευτεί. Στη συνέχεια ακολουθεί γλέντι με κεράσματα και χορούς. Είναι ένα έθιμο με αρχαίες ρίζες που αξίζει να το παρακολουθήσει ο επισκέπτης.

Ανάφη: Όλοι ετοιμάζουν το φουρνί

Στην Ανάφη, σε όλη τη διάρκεια της Μεγάλης Εβδομάδας, οι νοικοκυρές φτιάχνουν κουλουράκια, τσουρέκια με αυγά και το παραδοσιακό γλυκό μελιτερά με φρέσκια μυζήθρα, αυγά, ζάχαρη και μαστίχα.

Το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου τα νοικοκυριά ζυμώνουν τις τυρόπιτες, με ντόπιο τυρί, μαστίχα, γλυκάνισο και μπόλικο σαφράν, που τους δίνει ιδιαίτερη γεύση και όμορφο κίτρινο χώμα Το απόγευμα όλο το χωριό μυρίζει καμένα αμπελόκλαδα, που καίγονται πολύ ώρα για να προετοιμασθεί το «φουρνί». Εκεί, με την πόρτα του να σφραγίζεται με λάσπη για να μην περάσει αέρας και καεί το κρέας, ψήνεται για περίπου έξι ώρες το κατσικάκι με αναφιώτικο τυρί μέσα σε ταψί καλά σκεπασμένο με αλουμινόχαρτο. Συνοδευόμενο από κόκκινο τοπικό κρασί, το νόστιμο κατσικάκι αποτελεί  το πασχαλινό μενού των Αναφιωτών.

Μετά την Δεύτερη Ανάσταση, οι κάτοικοι συγκεντρώνονται στην πλατεία του Αγίου Νικολάου, και μοιράζονται γλυκά από τις οικογένειες που έχουν χάσει κάποιον δικό τους άνθρωπο.

Μύκονος: Οι ψαλμωδίες των γυναικών

Το Πάσχα γιορτάζεται με εξαιρετική λαμπρότητα στη Μύκονο και προσελκύει χιλιάδες τουρίστες. Τη Μεγάλη Εβδομάδα φτιάχνουν στα σπίτια και στους φούρνους Λαμπροκουλούρες με περίτεχνα σχήματα και τις στολίζουν με κόκκινα αβγά. Τις μοιράζουν και τις βάζουν στο τραπέζι το Μεγάλο Σάββατο. Τη Μεγάλη Πέμπτη και τη Μεγάλη Παρασκευή οι φούρνοι δίνουν στο ψωμί το σχήμα του Σταυρού και συμβολικά το κόβουν με το χέρι μη θέλοντας λόγω της ημέρας να χρησιμοποιήσουν μαχαίρι.

Έχει καθιερωθεί τα τελευταία χρόνια, από τον Πολιτιστικό Λαογραφικό Σύλλογο Γυναικών Μυκόνου, να ψέλνουν από νωρίς το απόγευμα οι γυναίκες κάθε Μεγάλη Παρασκευή το Μοιρολόι της Παναγιάς μπροστά στον επιτάφιο σε πολλές εκκλησίες.  Μπορούμε να ακολουθήσουμε την περιφορά του Επιταφίου που ξεκινά από οποιοδήποτε εκκλησάκι της Χώρας – δεν έχει σημασία ποιου- αφού όλα σύντομα συναντιούνται και ακολουθούν κοινή διαδρομή με κατάληξη το Γιαλό στο παλιό Λιμάνι.

Το απόγευμα της ημέρας του Πάσχα, οι κάτοικοι καίνε τον «Ιούδα» στην πλατεία του νησιού. Στο Γιαλό και στην Άνω Μερά στήνονται σειρές με υπαίθριες σούβλες.

Κέα: Η άνοιξη στα μονοπάτια της

Με απόσταση μιας μόνο ώρας από την Αττική, η  Κέα (Τζιά) αποτελεί ιδανικό προορισμό για τις ημέρες του Πάσχα. Οι καταπράσινες γωνιές του νησιού, οι παραδεισένιες παραλίες, το κατανυκτικό περιβάλλον των ημερών, τα έθιμα και οι παραδόσεις χαρίζουν μια ξεχωριστή εμπειρία σε κάθε επισκέπτη.

Μετά τη ακολουθία της  Μεγάλης Πέμπτης, μπορεί να συμμετάσχει κάποιος  στον στολισμό του επιταφίου με μυρωδάτα λουλούδια από τους τζιώτικους κήπους  στην Ιουλίδα, την Κορησσία και το Βουκάρι.

Το απόγευμα της  Μεγάλης Παρασκευής, η περιφορά του  Επιταφίου στο Βουρκάρι ξεκινά από το γραφικό εκκλησάκι των Αγίων Αναργύρων και γίνεται πλάι στη θάλασσα και τα βαρκάκια με θέα τον κόλπο του Αγίου Νικολάου. Στην Κορησσία γίνεται η βραδινή περιφορά του Επιταφίου, που ξεκινά από την Αγία Τριάδα και φθάνει μέχρι το πλοίο.  Η στενή διαδρομή πλημμυρίζει από τους  πιστούς, ενώ  καπετάνιος και πλήρωμα υποδέχονται τον Επιτάφιο με φωτοβολίδες και σφυρίγματα. Στην πρωτεύουσα του νησιού Ιουλίδα, οι επιτάφιοι των τριών ενοριών καταλήγουν στην κεντρική Πλατεία αφού διέλθουν μέσα από φρεσκο-ασβεστωμένα σοκάκια και τα παραδοσιακά στεγάδια. Η εικόνα είναι μοναδική,  με τους ύμνους που φθάνουν στα αυτιά μας από παντού και τα αμέτρητα φαναράκια που φεγγοβολούν σε όλη τη Χώρα.

Με 81 χιλιόμετρα χωμάτινων ή λιθόστρωτων μονοπατιών, η Κέα παρέχει επίσης πολλές ευκαιρίες για τους λάτρεις της πεζοπορίας. Είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρον ότι κάποια από αυτά τα μονοπάτια βρίσκονται πάνω στις διαδρομές που συνέδεαν τις αρχαίες πόλεις-κράτη του νησιού.

Αντίπαρος: διαδρομές στη φύση

Το Σάββατο του Λαζάρου οι γυναίκες παρασκευάζουν τα λαζαράκια και τους βαγιοφόρους , ενώ ο παπάς ετοιμάζει σταυρούς από βάγια και κλαδιά ελιάς για την Κυριακή των Βαΐων.

Τη Μεγάλη Πέμπτη, βάφονται τα πασχαλινά αυγά και διακοσμούνται  με σχέδια από φύλλα λουλουδιών. Ζυμώνονται οι «κοτσίνες», τα κουλούρια και μια μεγάλη κουλούρα με 5 αυγά κόκκινα και διάφορα σχέδια με ζυμάρι. Την ίδια μέρα φτιάχνονται και οι γλυκιές τυρόπιτες, σφάζεται ο «προβζαστός» και ετοιμάζονται τα ποδαράκια και το κεφαλάκι που τρώγονται μετά τη λειτουργία της Ανάστασης.

Την Κυριακή του Πάσχα, φτιάχνονται κούνιες στα θαλασσόδεντρα της παραλίας, με τα παιδιά να τραγουδούν το «Χριστός Ανέστη» και άλλα σχετικά τραγουδάκια καθώς κουνιούνται.

Το νησί προσφέρεται για ήπιες πεζοπορίες σε όλη του σχεδόν την έκταση. Υπάρχουν σχετικές διαδικτυακές εφαρμογές που βοηθούν τον πεζοπόρο και ταυτόχρονα του υπενθυμίζουν τις απαιτήσεις για την προστασία του περιβάλλοντος.

Άνδρος: η μάχη των Στενιών

Το χαρακτηριστικό γνώρισμα του Πάσχα στη Άνδρο είναι ο γευστικός «Λαμπριάτης» και τα θορυβώδη «Μάσκουλα».

Λαμπριάτης είναι το κατσικάκι με γέμιση από αυγά, τυριά, τηγανιτό ψωμί και μυρωδικά που ψήνεται στο φούρνο από το απόγευμα του μεγάλου Σαββάτου και είναι έτοιμο για μετά τη λειτουργία της Ανάστασης.

Τα μάσκουλα είναι αυτοσχέδιοι «εκρηκτικοί» μηχανισμοί, δηλαδή σιδερένιοι σωλήνες γεμάτοι με συμπιεσμένο μπαρούτι που αναφλέγεται με φυτίλι. Αμέσως μετά το Χριστός Ανέστη, οι ομοβροντίες από την ανταλλαγή των μάσκουλων μεταξύ Πανωχωριτών και Κατωχωριτών στις Στενιές είναι εκκωφαντικές. Η πραγματική αυτή «μάχη» διαρκεί περί τις δυόμισι ώρες.

Εμπνευσμένοι μάλλον από την παράδοση των μπουρλοτιέρηδων του νησιού, οι Ανδριώτες επέλεξαν να τιμούν τον εορτασμό του Πάσχα με αυτό τον τρόπο.

Διάβασε επίσης:

• Ερμιόνη: Ο ιδανικός προορισμός για το Πάσχα θυμίζει νησί!
• Και δεύτερο έκτακτο «Δώρο Πάσχα» στο τραπέζι
• Τέλος τα πιστοποιητικά εμβολιασμού και νόσησης από 1η Μαΐου