Εξουσία: Το δωρεάν ναρκωτικό που καταστρέφει ζωές και κοινωνίες

Επέλεξα να γράψω για ένα θέμα σήμερα το οποίο, ενώ ξέρω καιρό ότι θέλω να το γράψω, δεν ξέρω από πού να το πιάσω για να μην ξεφύγω. Ο λόγος είναι ότι πιάνει λίγο το κομμάτι της ελευθερίας του λόγου, και κατ’ επέκταση της δημοκρατίας, και θέλει μεγάλη προσοχή ποιες εκφράσεις θα χρησιμοποιηθούν ώστε να μην παρεξηγηθούν.

Ένα από τα ερευνητικά μου ενδιαφέροντα έχει να κάνει με τη συμμετοχική διακυβέρνηση. Από το 2009 που ξεκίνησα το διδακτορικό, που τα social media ήταν στην αρχή τους στην Ελλάδα (και όχι με τον τρόπο που τα χρησιμοποιούμε τώρα), ήταν όνειρο και στόχος να μπορεί η Κοινωνία Πολιτών, είτε μεμονωμένα οι πολίτες είτε οι οργανώσεις της, να συμμετέχει στη διακυβέρνηση με τον οποιονδήποτε τρόπο. Θεωρούσαμε μάλιστα τότε ότι το διαδίκτυο και τα social media θα ήταν η απάντηση σε πολλά από τα «προβλήματα» που αντιμετωπίζαμε, με την εύκολη πρόσβαση στην πληροφορία και τη δυνατότητα αμφίδρομης επικοινωνίας.

Μετά από 13 αισίως χρόνια, και κάνοντας μια βόλτα στο feed μου στο Twitter και στο Facebook, διαπιστώνω ότι μάλλον η χρήση αυτών των μέσων έχει γυρίσει μπούμερανκ (ή όπως γράφεται αυτό το πράγμα). Επιθέσεις, fake news, προπαγάνδα, μηδενική συζήτηση. Μάλιστα, δεν λείπουν και οι αναρτήσεις που μιλούν για το ποσό κακή τελικά είναι η τόση δημοκρατία, που ο καθένας μπορεί να λέει ό,τι θέλει και να έχει πρόσβαση σε μέσα που του δίνουν την ευκαιρία να μεταδώσει το μήνυμά του σε χιλιάδες κόσμου. Και κάπου εδώ αρχίζουμε και μπαίνουμε σε επικίνδυνα μονοπάτια.

Θυμάμαι από μικρό παιδί τη μητέρα μου να λέει «στον Έλληνα μη δώσεις μικρόφωνο και γκισέ». Και νομίζω ότι αυτή η εξουσία, η δυνατότητα δηλαδή να σε ακούσουν (το μικρόφωνο) ή να εξαρτάται κάτι από σένα (το γκισέ) είναι ναρκωτικό που μπορεί να σε τρελάνει. Παθαίνεις εξάρτηση και δεν μπορείς να αποτοξινωθείς εύκολα.

Μετά από ένα διάστημα (μεγάλο) καταπίεσης, είναι λογικό μόλις βρίσκεις μια διέξοδο να του δίνεις και να καταλαβαίνει. Να εξηγήσω: Είμαστε μια ζωή με τα παραδοσιακά ΜΜΕ, τα οποία είναι μονόδρομα και δεν μας ακούει ποτέ κανείς. Η «επίδρασή» μας περιοριζόταν στις παρέες μας, στο καφενείο και στην οικογένειά μας.

Και τώρα έρχονται τα social media που αυτόν τον κύκλο, αυτήν την επίδραση την πολλαπλασιάζουν. Την ανοίγουν σε ανθρώπους που δεν έχουμε γνωρίσει ποτέ. Και πλέον, έχουμε και πρόσβαση σε άπειρο υλικό, πληροφορίες που δεν φανταζόμασταν ποτέ. Λιγοστεύουν οι εξαρτήσεις μας από άτομα πίσω από κάποιον γκισέ, πλέον έχουμε και εμείς «γνώση», ξέρουμε το «παρασκήνιο», μπορούμε να «ελέγχουμε» και μάλιστα απειλούμε με αυτόν τον έλεγχο.

Ιδανικά, σε μια κοινωνία, η δυνατότητα αμφίδρομης επικοινωνίας είναι εξαιρετική βάση για να δουλέψουμε τη συμμετοχή στη διακυβέρνηση. Το ίδιο και η διαφάνεια και η λογοδοσία που περιέγραψα παραπάνω. Αλλά μάλλον την είδαμε στραβά αυτή τη δύναμη. Μάλλον είναι χαρακτηριστικό του ανθρώπινου είδους να θέλει να είναι πιο πάνω, να εξουσιάζει. Το γιατί το θέλουμε αυτό, μάλλον είναι αντικείμενο της ψυχολογίας και της κοινωνικής ανθρωπολογίας, δεν μπορώ να το αναλύσω και εξηγήσω.

Υποθέτω όμως ότι έχει να κάνει με τις κοινωνικές συνήθειες, με το πώς έχουμε μεγαλώσει, με τα ήθη και με τα έθιμα.

Η ελπίδα ήταν ότι με την εκπαίδευση, με τη γνώση και με την έκθεση, μέσω του διαδικτύου, σε άλλες συνθήκες και κουλτούρες θα ξεπερνούσαμε κάποια από αυτά τα εμπόδια. Προφανώς, ισχύει και εδώ μία από τις βασικές αρχές της επικοινωνίας και δημοσιογραφίας: Σπανίως ψάχνουμε και διαβάζουμε κάτι που πάει κόντρα στην άποψή μας. Πάντα ψάχνουμε αυτό που συμφωνεί μαζί μας, που μας κάνει να αισθανόμαστε καλά και που δεν μας ξεβολεύει.

Η ερώτηση του ενός εκατομμυρίου είναι άλλη. Πόσο κακό τελικά κάνει αυτή η μανία με την εξουσία; Και συνεχίζω. Πόσο κακό κάνουν οι παρωπίδες μας; Πόσο καταστρέφουν τον εαυτό μας; Και αν καταστρέφουμε τον εαυτό μας, αυτό πώς περνάει στην κοινωνία; Πάρτε το παράδειγμα της πανδημίας, το πώς οι επιλογές μας επηρεάζουν το κοινωνικό σύνολο. Και αυτό είναι απλά το πιο επίκαιρο και πιο απτό στην παρούσα φάση. Γιατί, αναλογιστείτε τι άλλο θα έρθει.

Δείτε κι αυτά:

• Στα χρόνια της αθωότητας
• Όσα μου έμαθε το 2021
• Ο «Θεός» του Σπινόζα