Η Βέρα Πρατικάκη μιλά στο neolaia.gr

Τρία χρόνια μετά τα “Μυστικά της Βεντάλιας”, το παιδικό βιβλίο που εξέδωσε η Βέρα Πρατικάκη και το οποίο βασίστηκε στην έρευνα που έκανε ως μεταπτυχιακή φοιτήτρια στην Οξφόρδη, ακολουθεί το πέμπτο συγγραφικό της εγχείρημα, με πρωταγωνιστές τον Ζαχαρία και τον ανήσυχο αδερφό του, Έκτορα .

“Όλα ξεκίνησαν όταν μου έφεραν τον Ζαχαρία” είναι ο τίτλος του πέμπτου βιβλίου της Βέρας Πρατικάκη, το οποίο και κατάφερε φέτος να την αναδείξει νικήτρια των βραβείων βιβλίου Public στην κατηγορία «Ελληνική εφηβική λογοτεχνία».

H Βέρα Πρατικάκη σπούδασε Ιστορία στο Πανεπιστήμιο του Γουόρικ και της Οξφόρδης και Ψυχολογία στο Πανεπιστήμιο του Ντέρμπι και του Ανατολικού Λονδίνου, ενώ πλέον εργάζεται ως ψυχοθεραπεύτρια με ειδίκευση στη Γνωσιακή Συμπεριφορική Ψυχοθεραπεία και στην Κλινική Υπνοθεραπεία (Βιοθυμική) και ως εισηγήτρια Σεμιναρίων Συμβουλευτικής Γονέων. Διατηρεί το δικό της γραφείο, όπου προσφέρει υπηρεσίες ψυχοθεραπείας σε ενηλίκους και παιδιά, ενώ η συγγραφή παιδικών βιβλίων δεν είναι απλώς ένα χόμπι, αλλά μια μεγάλη αγάπη για την ίδια, με το πρώτο της βιβλίο, “Caterpillar Pauline”, να εκδίδεται οκτώ χρόνια πριν, το 2011.

Η ιστορία του πέμπτου της βιβλίου, “Όλα ξεκίνησαν όταν μου έφεραν τον Ζαχαρία”, καταπιάνεται με την τρυφερή ιστορία ενός μικρού αγοριού, ο οποίος αισθάνεται να “απειλείται” απ’ την έλευση του νέου οικογενειακού μέλους, του Ζαχαρία, αποφασίζοντας τελικά να αναλάβει δράση, πριν προλάβει ο νέος βενιαμίν να αντικαταστήσει την υπερ-τέλεια και μονάκριβη αυτού μεγαλειότης. Μια απίστευτη περιπέτεια, που γράφτηκε με πολλή αγάπη στο παραμύθι και εστιάζει στον σύνθετο παιδικό ψυχισμό.

Με αφορμή, λοιπόν, τη βράβευσή του βιβλίου της στην Κατηγορία «Ελληνική εφηβική λογοτεχνία» των βραβείων βιβλίου Public, αποφασίσαμε να μιλήσουμε μαζί της για ψυχοθεραπεία, εφηβικά παραμύθια κι άλλες ιστορίες αγάπης.

“Όλα ξεκίνησαν όταν μου έφεραν τον Ζαχαρία”: Πες μας δύο λόγια για την έμπνευση πίσω από αυτή τη θεότρελη, αλλά πολύ γλυκιά περιπέτεια.

Μου αρέσει πολύ ο χαρακτηρισμός που χρησιμοποιείτε: “θεότρελη, αλλά πολύ γλυκιά περιπέτεια”. Αποτυπώνει ακριβώς το ύφος που ήθελα να έχει το βιβλίο μου.
Για μένα σχεδόν πάντα έμπνευση αποτελούν τα ονόματα. Όταν άκουσα το “Ζαχαρίας”, αμέσως μου ήρθε στο μυαλό η εικόνα ενός μικρούλη και γλυκούλη μπόμπιρα που σπάει τα νεύρα στον μεγαλύτερο αδερφό του, καθώς τραβάει όλη την προσοχή πάνω του. Ένιωσα πως θα ένιωθε ο μεγαλύτερος αδερφός, τον λυπήθηκε η ψυχή μου τον κακομοίρη και ήθελα να γράψω κάτι από την δική του οπτική γωνία.

Εγώ δεν έχω αδέρφια οπότε ήταν μεγάλη πρόκληση να “μπω” στην ψυχοσύνθεση του Έκτορα και του κάθε “Έκτορα” εκεί έξω. Προσπάθησα να το κάνω αυτό και με την λογική και με το συναίσθημα: δηλαδή και με τις γνώσεις μου από την ψυχολογία, αλλά και με την προσπάθειά μου να ταυτιστώ μαζί του.

Όλοι μας έχουμε βιώσει τσιμπήματα ζήλιας σε διάφορες στιγμές της ζωής μας και η ζήλεια είναι ένα πολύ ενοχοποιημένο συναίσθημα. Κάθε συναίσθημα όμως είναι φυσιολογικό και δεν χρειάζεται να ντρεπόμαστε ή να επικρίνουμε τον εαυτό μας που το νιώθουμε. Αυτό ήταν κάτι που έμαθα μέσα από την δική μου ψυχοθεραπεία και κάτι που συνέβαλε στην έμπνευση για αυτό το βιβλίο. Προσπάθησα, λοιπόν, να καταλάβω τον Έκτορα, όχι με το μυαλό, αλλά με την καρδιά μου. Έψαξα να δω που εγώ μπορεί να είχα νιώσει κάτι αντίστοιχο σε άλλες καταστάσεις και μετά κράτησα το πως ένιωθα και όχι την συγκεκριμένη κατάσταση.

Ύστερα για να ενισχύσω την αρχική έμπνευση άρχισα να συζητάω με φίλους μου που έχουν αδέρφια για να μου πουν τα δικά τους “βασανόμετρα”. Τί τραβούν τα καημένα τα αδέρφια!

Και κάτι που ολοκλήρωσε την έμπνευση για το βιβλίο αυτό ήταν το ότι ήθελα να πειραματιστώ με το να έχει πιο ενεργό ρόλο ο αναγνώστης. Ήθελα να του δώσω δύναμη να επιλέγει εκείνος την εξέλιξη της αφήγησης.

Με βάση όλα αυτά, λοιπόν, πήρα χαρτί και μολύβι και ξεκίνησα να γράφω.

Πόσος καιρός χρειάζεται περίπου για τη συγγραφή ενός βιβλίου;

Δε ξέρω να σας απαντήσω σίγουρα, γιατί δεν το έχω ποτέ στο μυαλό μου αυτό, γιατί τότε η συγγραφή φαίνεται σαν ταλαιπωρία, ενώ πραγματικά είναι απόλαυση. Αν το απολαμβάνεις, όμως, δε σκέφτεσαι ποτέ πόσο καιρό χρειάζεσαι. Επίσης, αυτό εξαρτάται και από το πόσο χρόνο έχει κανείς διαθέσιμο για συγγραφή. Προσπαθώ να γράφω συστηματικά κάθε εβδομάδα έστω λίγες ώρες και να ρυθμίζω ανάλογα το πρόγραμμά μου, αλλά αυτό δεν είναι πάντα εύκολο. Εξαρτάται ακόμα και από το πόση έρευνα απαιτείται πριν ξεκινήσεις να γράφεις.

Το δύσκολο είναι να νιώσεις πότε το βιβλίο σου είναι “έτοιμο”. Όσες φορές και να το διαβάσεις πάντα βρίσκεις κάτι που μπορείς να αλλάξεις. Και η τελειομανία συχνά δυσκολεύει την διαδικασία. Όμως εμένα θεωρώ πως με βοηθάει ο ενθουσιασμός μου για νέες ιδέες που έρχεται να δράσει αντισταθμιστικά στην τελειομανία και κάπως έτσι κάποια στιγμή αποφασίζω πως το βιβλίο μου είναι “έτοιμο”.

Τι είναι αυτό που κάνει ένα μικρό παιδί να αισθάνεται «απειλή» από την έλευση ενός νέου μέλους στην οικογένεια; (Σε ρωτάει ένας άνθρωπος που έχει τρία αδέρφια, να ξέρεις)

Πλέον, χάρη στις εξελίξεις της νευροβιολογίας, γνωρίζουμε γιατί είναι τόσο “απειλητικός” ο ερχομός ενός νέου μέλους στην οικογένεια για το προηγούμενο παιδί.
Ένα μικρό παιδί είναι απόλυτα εξαρτημένο από τους γονείς του και το ένστικτο της επιβίωσης το κάνει να θέλει να νιώθει ότι είναι κοντά τους. Όταν έρχεται ένα νέο μέλος αναγκαστικά χάνει λίγο (έως πολύ) από τον χώρο που είχε πριν, παύει να είναι το κέντρο του σύμπαντος και αυτό είναι μια πολύ έντονη απειλή, καθώς υποσυνείδητα παραπέμπει στο “αν δεν έχω τους γονείς μου, δε θα μπορέσω να επιβιώσω”.

Γνωρίζουμε πως ο εγκέφαλος είναι δομημένος με τέτοιο τρόπο που, όταν σημάνει συναγερμός από κάτι που εκλαμβάνουμε ως απειλή, αποκόπτεται ο νεοφλοιός, δηλαδή το μέρος του εγκεφάλου που είναι υπεύθυνο για τις λογικές διεργασίες. Ειδικά στα μικρά παιδιά που δεν έχουν “καλωδιώσει” επαρκώς όλα τα τμήματα του εγκεφάλου τους έτσι ώστε να μπορούν να διαχειρίζονται δύσκολα συναισθήματα. Αυτό εξηγεί γιατί πολλές φορές μπορεί να αντιδρούν με δύσκολες συμπεριφορές και να εκφράζουν την ανασφάλειά τους με πολύ προβληματικούς τρόπους. Η πρόκληση για τους γονείς είναι να κατανοήσουν ότι τις στιγμές αυτές το παιδί τους τους χρειάζεται περισσότερο από ποτέ και να φροντίσουν να το βοηθήσουν να νιώσει ασφάλεια. Υπάρχουν πολλοί τρόποι για να το καταφέρουν αυτό. Θέλει όμως δέσμευση, επιμονή και υπομονή.

Οι σπουδές σου ήταν πάνω στη Γνωσιακή Συμπεριφορική Ψυχοθεραπεία, την οποία μάλιστα ασκείς και επαγγελματικά, ενώ παράλληλα, ασχολείσαι και με τη συγγραφή. Δύο αγάπες μεγάλες φαντάζομαι. Υπερισχύει η μια έναντι της άλλης;

Δυο πολύ μεγάλες αγάπες, πράγματι. Δεν έχουν ανταγωνιστική σχέση, αλλά συμπληρωματική και ενισχυτική.

Τώρα που το σκέφτομαι ίσως μοιάζει με τον τρόπο που ένας γονέας βλέπει τα παιδιά του. Το κάθε ένα μπορεί να είναι τελείως διαφορετικό, αλλά αγαπάει το καθένα με έναν μοναδικό και ξεχωριστό τρόπο και αντί να ανταγωνίζονται την αγάπη του την μεγαλώνουν και τον κάνουν να νιώθει πιο πλήρης. Έτσι νιώθω κι εγώ για τα δυο κομμάτια αυτά: η ψυχοθεραπεία και η συγγραφή είναι πολύ διαφορετικά κομμάτια, αλλά αγαπάω την κάθε δραστηριότητα με έναν μοναδικό, διαφορετικό και ξεχωριστό τρόπο και το ότι ασχολούμαι και με τα δυο με κάνει πολύ πιο γεμάτη και πολλαπλασιάζει την ικανοποίηση και την αγάπη μου. Δεν στερεί η μια δραστηριότητα από την άλλη τίποτα.

Επίσης, αλληλοεπηρεάζονται φυσικά. Για παράδειγμα στην ψυχοθεραπεία μπορεί να αξιοποιήσω στοιχεία από την συγγραφή, όπως για παράδειγμα όταν γράφω ένα θεραπευτικό παραμύθι για κάποιον άνθρωπο που βλέπω ή όταν απλά δανείζομαι μεταφορές για να υποστηρίξουν καλύτερα αυτά που συζητάμε. Από την άλλη, τα θέματα που συζητάω με τους ανθρώπους στο γραφείο μου και η ανάλυση που κάνουμε με βοηθάει να παίρνω ιδέες, να χτίζω χαρακτήρες και να καταλαβαίνω πως διαφορετικοί άνθρωποι μπορεί να σκέφτονται και να αισθάνονται.

Άλλος ένας τρόπος που αλληλοεπηρεάζονται είναι εσωτερικός. Προσωπικά το όποιο “βάρος” μπορεί να απορροφάω από την δουλειά μου με βοηθάει να το ξεχνάω η διαδικασία της συγγραφής. Είναι από τα λίγα πράγματα στα οποία πραγματικά αφήνομαι ολοκληρωτικά, κλείνω όλο τον έξω κόσμο έξω από μένα και βυθίζομαι σε έναν υπέροχο κόσμο φαντασίας και ελευθερίας μέσα στον οποίο περνάω καλά και αποφορτίζομαι από όποια ένταση κουβαλάω.

Τα παιδιά θα έχουν πάντα ανάγκη από παραμύθια, έτσι δεν είναι;

Τα παιδιά δεν έχουν αναπτύξει εκλεπτυσμένους μηχανισμούς διαχείρισης συναισθημάτων και τα παραμύθια μπορούν να βοηθήσουν σε αυτό. Διαφορετικά τα συναισθήματα κλειδαμπαρώνονται μέσα τους, αλλά επειδή έχουν ‘ενέργεια’ βρίσκουν οποιονδήποτε τρόπο να διαρρεύσουν, συχνά μέσα από συμπτώματα ή προβληματικές συμπεριφορές.

Τα παιδιά δεν εκφράζονται εύκολα μέσω της ομιλίας. Οι λέξεις είναι πολύ φτωχές για να αποδώσουν την ένταση συναισθημάτων. Για παράδειγμα, η λέξη “θυμός” δεν έχει καμία σχέση με την ένταση που έχει το συναίσθημα. Δεν είναι η φυσική τους γλώσσα η λεκτική επικοινωνία, ενώ με μεταφορές και εικόνες μπορούν να επικοινωνήσουν τα πάντα. Οι ενήλικες συχνά αδυνατούμε να συνδεθούμε με τα παιδιά μας, γιατί είμαστε εστιασμένοι στην λογική και την γλώσσα, ενώ τα παιδιά στο συναίσθημα και τις εικόνες.

Ένα παραμύθι μπορεί να μας βοηθήσει να συντονιστούμε. Να βρεθούμε στο ίδιο μήκος κύματος. Μπορεί να γίνει το εισιτήριό μας για να εισέλθουμε προσεκτικά και με σεβασμό στον εσωτερικό κόσμο ενός παιδιού.

Με το παραμύθι το παιδί μπορεί να ταυτιστεί με τον ήρωα και να ανακαλύψει καινούργιες δεξιότητες, ιδέες για να λύσει τα προβλήματά του ή ακόμα και ελπίδα και ανακούφιση ότι δεν είναι μόνο του, ότι και άλλοι νιώθουν ό,τι νιώθει και ότι υπάρχουν τρόποι για να το αντιμετωπίσει.

Το παραμύθι προσφέρει μια απόσταση ασφαλείας και έτσι προσπερνάται όποια αντίσταση μπορεί να υπάρχει. Φυτεύεται ένας σπόρος με την ανάγνωση μέσα από τον οποίο μπορεί να δημιουργηθεί κάτι καινούργιο.

Πολλές φορές βλέπουμε ότι κάποιο παραμύθι έχει αγγίξει πραγματικά ένα παιδί. Συνήθως ζητάει να το διαβάζουμε ξανά και ξανά σε βαθμό που ο γονέας αρχίζει και απορεί. Αυτό υποδηλώνει ότι το παιδί κάτι παίρνει από αυτό το παραμύθι. Κάτι επεξεργάζεται και έχει ανάγκη να το ξαναδιαβάσει. Οπότε το ενθαρρύνουμε αυτό. Όταν το παιδί νιώσει έτοιμο και έχει πάρει ό,τι είναι να πάρει από αυτό το βιβλίο θα σταματήσει από μόνο του να το ζητάει.

Άλλος ένας λόγος που τα παιδιά έχουν ανάγκη από παραμύθια είναι το ότι το διάβασμα ενός παραμυθιού μπορεί να γίνει μια πολύ όμορφη στιγμή σύνδεσης γονέα και παιδιού. Μπορεί ο γονέας να διαβάζει στο παιδί το βιβλίο και να το έχει αγκαλιά, να το χαϊδεύει και να έχει έναν όμορφο, γλυκό και ζεστό τόνο φωνής. Αυτό είναι σημαντικό γιατί χτίζει μια στοργική σχέση μεταξύ τους και μια αίσθηση ασφάλειας για το παιδί. Ταυτόχρονα, εκκρίνεται ωκυτοκίνη και οπιοειδή στον εγκέφαλο του παιδιού που δίνουν μια αίσθηση αγάπης, ευεξίας και ασφάλειας.

Και οι μεγάλοι όμως έχουν ανάγκη από παραμύθια, γιατί και οι μεγάλοι ήταν κάποτε παιδιά και γιατί κάθε μεγάλος ακόμα και τώρα κρύβει μέσα του και ένα μικρό παιδί. Κάποιοι μπορεί να το έχουν πολύ καλά κρυμμένο, αλλά υπάρχει μέσα και σε αυτούς.

Πόσο σημαντική είναι η σχέση μεταξύ ανάγνωσης βιβλίου και διαχείρισης άγχους ή άλλων συναισθηματικών δυσκολιών για έναν άνθρωπο;

Όπως ανέφερα και παραπάνω, η σχέση μεταξύ ανάγνωσης ενός βιβλίου και διαχείρισης συναισθημάτων είναι πάρα πολύ σημαντική, γιατί η μεταφορά αποτελεί το “όχημα” για να εισέλθει κανείς διακριτικά στον εσωτερικό κόσμο ενός ανθρώπου και να αγγίξει τα συναισθήματά του. Με αυτόν τον τρόπο, του επιτρέπει να τα διαχειριστεί και έτσι να τα εμποδίσει να γίνουν ένα κουβάρι μέσα του.

Στην παιγνιοθεραπεία χρησιμοποιούνται κατά κόρον τα παραμύθια και οι ιστορίες. Τόσο από την πλευρά του θεραπευτή όσο και από την πλευρά του παιδιού. Μέσα από τις μεταφορές κάνει κανείς πολλές επεξεργασίες, οι οποίες είναι εμφανείς στις νευροαπεικονιστικές έρευνες που έχουν αποδείξει ότι οι μεταφορές ενεργοποιούν τα περισσότερα μέρη του εγκεφάλου ταυτόχρονα.

Μπορεί να βοηθηθεί κανείς ακόμα και αν δεν ‘βγει’ ποτέ από την μεταφορά. Ακόμα και αν δεν κάνουμε δηλαδή συνειδητά συνδέσεις με την πραγματικότητα και παραμείνουμε στο παραμύθι, το όφελος υπάρχει. Αυτή η απόσταση και η ασφάλεια που προσφέρεται μέσα από την “κάλυψη” ενός παραμυθιού μπορεί να είναι και ο λόγος που καταφέρνουμε τελικά να διαχειριστούμε δύσκολα συναισθήματα, τα οποία συνειδητά μπορεί να νιώθουμε πως δεν είμαστε ικανοί να τα αντιμετωπίσουμε, γιατί μπορεί να μας φοβίζουν.

Όχι μόνο η ανάγνωση όμως, αλλά και η αφήγηση ιστοριών βοηθάει στην διαχείριση συναισθημάτων. Γι’ αυτό και πολλές φορές όταν γράφουμε κάτι νιώθουμε μια εκτόνωση και ανακούφιση. Όταν ένας άνθρωπος επιλέγει να αφηγηθεί μια ιστορία βάζει σε μια τάξη δικά του συναισθήματα.

Πώς αισθάνεσαι για τη βράβευση του βιβλίου;

Η βράβευση ήταν για μένα μια πολύ δυνατή και συγκινητική στιγμή. Όταν βραβεύεσαι για κάτι που αγαπάς τόσο πολύ πραγματικά το απολαμβάνεις. Ένιωσα επίσης τεράστια χαρά, γιατί με την βράβευση του βιβλίου μου αναδείχθηκε όχι μόνο ο δικός μου κόπος, αλλά και της εικονογράφου του βιβλίου και όλων των ανθρώπων στις εκδόσεις Ψυχογιός που συνετέλεσαν στο να βγει ένα τόσο όμορφο αποτέλεσμα.

Το ότι το βιβλίο αναδείχθηκε πρώτο στις προτιμήσεις των αναγνωστών είναι υπέροχο να το σκέφτεσαι, γιατί φυσικά θες αυτό που έχεις γράψει να αρέσει στα παιδιά για τα οποία το γράφεις.

Νιώθω μεγάλη ευγνωμοσύνη για όλους όσοι μπήκαν στον κόπο να το ψηφίσουν και τους ευχαριστώ πάρα πολύ που μου χάρισαν μια τόσο όμορφη στιγμή. Επίσης, αισθάνομαι υπέροχα που είχα την ώρα της βράβευσης δίπλα μου αγαπημένους μου ανθρώπους και μπόρεσα να μοιραστώ την χαρά μου μαζί τους. Ήταν επίσης φανταστικό το ότι ήταν έκπληξη. Κανείς δεν ήξερε τα αποτελέσματα μέχρι την στιγμή που ανακοινώνονταν. Και η όλη τελετή ήταν τόσο όμορφα διοργανωμένη. Νομίζω πως κάθε χρόνο τα Public ξεπερνούν τον εαυτό τους με την διοργάνωση των βραβείων.

Ποιοι/ες ήταν οι αγαπημένοι/ες σου συγγραφείς ως παιδί;

Θυμάμαι από μικρή ότι διάβαζα πολύ. Πάρα πολύ. Οι αγαπημένοι μου Έλληνες συγγραφείς ήταν η Ζωρζ Σαρή, η Άλκη Ζέη και η Λότη Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου. Στην Ζωρζ Σαρή είχα στείλει και μερικά γράμματα και αλληλογραφούσαμε. Μου άρεσαν ιδιαίτερα τα κοινωνικά μυθιστορήματα, γιατί με έβαζαν να σκεφτώ και να προβληματιστώ πάνω σε διάφορα θέματα. Ίσως με ενθάρρυναν έμμεσα να γίνω ψυχοθεραπεύτρια αργότερα.

Επίσης αγαπούσα πολύ τα βιβλία του Roald Dahl, γιατί οι ιστορίες του ήταν πολύ ζωντανές και αστείες και μέσα από τις σελίδες του απολάμβανα σκανταλιές και περιπέτειες. Και φυσικά ήμουν κι εγώ fan του Harry Potter, της J.K. Rowling. Θυμάμαι να τα διαβάζω μανιωδώς και σαν παιδί να διατηρώ μια μικρή ελπίδα πως θα μου ερχόταν κι εμένα αυτό το πολυπόθητο γράμμα για το Hogwarts όταν θα έφτανα στην κατάλληλη ηλικία.

Ετοιμάζεις κάτι καινούριο ή είναι νωρίς ακόμα;

Φυσικά και ετοιμάζω. Δεν υπάρχει περίοδος που να μην γράφω κάτι. Το έχω ανάγκη. Με χαλαρώνει και με ευχαριστεί πάρα πολύ. Τώρα, γύρω στον Οκτώβριο, θα κυκλοφορήσει το “Στα ίχνη του λαμπερού διαμαντιού”, το οποίο αφορά μια περιπέτεια που εκτυλίσσεται στην Νότια Αφρική και το 2020 θα κυκλοφορήσει ακόμα ένα βιβλίο μου που, μέσα από ένα κυνήγι θησαυρού, τα παιδιά θα ανακαλύψουν και θα μάθουν πράγματα για τον Ιμπρεσιονισμό και τους ζωγράφους του κινήματος αυτού, καθώς επίσης και για το πώς να πιστεύουν περισσότερο στον εαυτό τους.