Πέντε σουρρεαλιστικές ταινίες που αγαπήσαμε

«Ευτυχώς, κάπου ανάμεσα στο τυχαίο και το μυστηριώδες βρίσκεται η φαντασία, το μόνο πράγμα που προστατεύει την ελευθερία μας, παρά το γεγονός ότι οι άνθρωποι προσπαθούν συνέχεια να την περιορίσουν ή να την αφανίσουν ολοσχερώς…»

O σουρεαλισμός είναι από τη φύση του ένα επαναστατικό κίνημα, που αναπτύχθηκε στις αρχές του 20ου αιώνα, κυρίως στον χώρο της λογοτεχνίας και σταδιακά εξελίχθηκε σε ευρύτερο καλλιτεχνικό κίνημα, ασκώντας τεράστια επίδραση σε μεταγενέστερες γενιές καλλιτεχνών και σκηνοθετών.

Το neolaia.gr σε app: Κατεβάστε το σε Android και iOS

Η 7η τέχνη του κινηματογράφου δεν άργησε φυσικά να “φλερτάρει” με το κίνημα και, κάπως έτσι, στις αρχές του 1920, παρατηρούνται τα πρώτα σημάδια σουρεαλιστικού σινεμά στη Γαλλία, με κεντρικό πρωτεργάτη τον Λουίς Μπουνιουέλ, ο οποίος, ως γνήσιος αναρχικός σουρεαλιστής, προκαλεί “σκάνδαλα” με τις ταινίες του.

Οι εκπρόσωποι του κινήματος γενικότερα αντέδρασαν σε αυτό που οι ίδιοι ερμήνευαν ως “βαθιά κρίση” του Δυτικού πολιτισμού, προτείνοντας μια ευρύτερη αναθεώρηση των αξιών που θα διεύρυνε το ασυνείδητο και θα απελευθέρωνε τη φαντασία μέσω της απουσίας κάθε λογικού ελέγχου και θα απέρριπτε κατηγορηματικά τον κομφορμισμό.

Όσοι, λοιπόν, συνδέθηκαν με το κινηματογραφικό επάγγελμα και “φλέρταραν” με το σουρεαλισμό, αντιμετώπισαν τις ταινίες ως βασικό μέσο προσωπικής έκφρασης, πολεμώντας τον ορθολογισμό του σινεμά και αδιαφορώντας πλήρως για το αν αυτό προκαλούσε σύγχυση στο κοινό τους.

Οι παρακάτω ταινίες είναι σουρεαλιστικές και, αν τις δεις, θα διαπιστώσεις το εξής: σε προκαλούν να βρεις κάποια αφηγηματική λογική, η οποία ενδεχομένως δεν υπάρχει (οι περισσότερες είναι αντι-αφηγηματικές), σε βάζουν να σκεφτείς και να αναρωτηθείς, όχι μόνο για την ταινία καθ’ εαυτή, αλλά για την ίδια τη φύση του σινεμά και το είδος των ταινιών που πάνε πέρα ή πάνω από την πραγματικότητα.

Ο υπερρεαλιστικός κινηματογράφος αποτελεί “μανιφέστο” που αντιτίθεται στη χολιγουντιανή κουλτούρα του ποπ κορν και της κατανάλωσης ταινιών ως μαζικά πολιτιστικά προϊόντα. Επομένως, στις ταινίες που ακολουθούν, η σκέψη δεν υπαγορεύεται στενά από τη λογική, αντιθέτως, πάει πέρα και κόντρα σε κάθε ηθικό και αισθητικό έλεγχο.

1. Science of Sleep (2006)

Η “Επιστήμη του Ύπνου” είναι μια σουρεαλιστική ταινία επιστημονικής φαντασίας, εν πολλοίς κωμική, που κυκλοφόρησε πρώτη φορά το 2006 και σκηνοθετήθηκε από τον Γάλλο σκηνοθέτη και παραγωγό ταινιών, Michel Gondry, ο οποίος έχει κερδίσει Όσκαρ καλύτερου πρωτότυπου σεναρίου για τη γνωστή του ταινία, Eternal Sunshine of the Spotless Mind (“Η Αιώνια Λιακάδα ενός Καθαρού Μυαλού”).

Η ταινία μας εισάγει στον εξαιρετικά δυσπρόσιτο και μπερδεμένο τρόπο με τον οποίο λειτουργούν τα όνειρα, τα οποία τελικά δεν είναι παρά μια σουρεαλιστική φαντασμαγορία. Οι δυο κεντρικοί χαρακτήρες, τους οποίους υποδύονται ο Gael García Bernal και η αγαπημένη πρωταγωνίστρια ταινιών του Lans Von Trier, Charlotte Gainsbourg, θα γνωριστούν τυχαία όταν εκείνη θα μετακομίσει στο δίπλα διαμέρισμα και θα μπλεχτούν σε μια καλλιτεχνική περιπέτεια αναζήτησης της αλήθειας που θα κάνει πολλές “βουτιές” στον γκροτέσκο κόσμο του ασυνειδήτου.

2. Being John Malkovich (1999)

Το ευρηματικό σενάριο του Spike Jonze αποτελεί ίσως το πλέον αντιπροσωπευτικό παράδειγμα σουρεαλιστικού σινεμά και πραγματικά ό,τι και να πούμε για τις ερμηνείες, τη σκηνοθεσία και την όλη φιλοσοφία της ταινίας είναι λίγο.

Με επικούς πρωταγωνιστές τους John Cusack και Cameron Diaz, η ταινία πραγματεύεται άκρως ενδιαφέροντα υπαρξιακά και φιλοσοφικά διλήμματα, όπως την “παράλογη” ανάγκη μας πολλές φορές να βγούμε από το σώμα μας και να κοιτάξουμε τον κόσμο μέσα απ’ τα μάτια κάποιου άλλου, αλλά και το ζήτημα του ίδιου μας το σώματος, ως “φυλακή” και δοχείο της συνείδησης.

Πρόκειται για μια εξωφρενικά σουρεαλιστική κωμωδία, που θεωρείται δικαιολογημένα ως το απόλυτο κινηματογραφικό ντεμπούτο του σκηνοθέτη Σπάικ Τζόουνζ. Η ιστορία παρακολουθεί την αλλόκοτη ζωή του Κρεγκ (John Cusack), ο οποίος αναζητά δουλειά σε ένα εξαιρετικά χαμηλοτάβανο γραφείο, όπου για να μην κουτουλίσεις πρέπει να περπατάς με λυγισμένα γόνατα. Κάποια στιγμή, ο Κρεγκ θα ανακαλύψει εντελώς κατά λάθος… μια μυστική πόρτα που οδηγεί μέσα “στο μυαλό του Τζον Μάλκοβιτς”.

3. Le Charme Discret de la Bourgeoisie (1972)

Η “Μυστική Γοητεία της Μπουρζουζίας” είναι μια ταινία-ορόσημο του Luis Bunuel, ο οποίος συνέδεσε το όνομά του με τον κινηματογραφικό σουρεαλισμό, όπως κανείς άλλος. Το σενάριο της ταινίας παρακολουθεί μια σειρά από ευτράπελα επεισόδια και εμπόδια, που δεν αφήνουν μια παρέα αστών να ολοκληρώσει απρόσκοπτα το γεύμα της.

Η ταινία του Μπουνιουέλ αποτελεί πραγματικό κομψοτέχνημα υπερρεαλισμού και διακωμωδεί, για ακόμη μια φορά, την υποκριτική ευγένεια της αστικής τάξης, ενώ ο βιτριολικός σαρκασμός του ίδιου δεν αφήνει τίποτα να πέσει κάτω: Ένα σωρό ανούσιες κοινωνικές εκδηλώσεις, διαβρωμένες προσωπικές σχέσεις, ακόμα και εγκληματικές πράξεις, που κρύβονται καλά πίσω από τη μυστική γοητεία της μπουρζουαζίας.

-Luis Bunuel

4. Arizona Dream (1992)

Το “Arizona Dream” είναι άλλη μια σουρεαλιστική ταινία, που οφείλει την ύπαρξή της στον πλέον αντιπροσωπευτικό σκηνοθέτη των Βαλκανίων, Emir Kusturica, o οποίος γυρίζει την πρώτη και τελευταία του ταινία σε αμερικάνικο έδαφος, το 1992. Στην ταινία του αυτή πρωταγωνιστεί ο Johnny Depp, αποδεικνύοντας πόσο ταλαντούχος ηθοποιός είναι, αλλά και η Lily Taylor- ίσως σε έναν από τους πιο χαρακτηριστικούς ρόλους της καριέρας της.

Η ταινία θυμίζει ποιητικό εφηβικό όνειρο και βάζει τους κεντρικούς της χαρακτήρες να στοχάζονται για τη ζωή, το θάνατο και τον έρωτα, παρέα με ένα σουρεαλιστικό ψάρι που πετάει και ένα κόκκινο μπαλόνι. Η συμβολική ιστορία του ιπτάμενου ψαριού συναντά την ιστορία ενός ονειροπόλου, ρομαντικού νέου (Τζόνι Ντεπ), μιας αλλοπαρμένης χήρας που θέλει να πετάξει και μιας ψυχωτικής κοπέλας (Λίλι Τέιλορ) με τάσεις αυτοκτονίας, όλοι τους σε ένα σουρεαλιστικό κυνήγι ευτυχίας και ελευθερίας.

Μια έξυπνη σάτιρα στην καθημερινότητα της αμερικανικής επαρχίας και, πάνω από όλα, μια συγκινητική αφήγηση για τα άπιαστα όνειρα που κάνουν οι άνθρωποι, σαν τον πρωταγωνιστή της ταινίας, ο οποίος αφουγκράζεται τα όνειρα των ψαριών και όλα αυτά στον απόηχο του τραγουδιού “In The Death Car” του Iggy Pop.

5. The Holy Mountain (1973)

Το “Holy Mountain”, στα ισπανικά: “La montaña sagrada”, είναι μια σουρεαλιστική ταινία φαντασίας, μεξικάνικης παραγωγής, που γράφτηκε, σκηνοθετήθηκε και παίχτηκε από το σπουδαίο δημιουργό ταινιών Alejandro Jodorowsky.

Είναι χαμένη υπόθεση να μιλήσει κανείς περιληπτικά για το σενάριο της εν λόγω ταινίας, οπότε ας πούμε απλά το εξής: η ταινία αποτελείται από άπειρους συμβολισμούς και η κριτική του Γιοντορόφκσι υπάρχει σε κάθε πλάνο. Αν θες να αποκωδικοποιήσεις τις εικόνες του κάθε καρέ, ουσιαστικά πρέπει να πατήσεις παύση, να τις δεις μεμονωμένα και να τις αναλύσεις.

Στην ταινία χρησιμοποιούνται προκλητικά χριστιανικά σύμβολα και βλάσφημες εικόνες, γίνονται βιβλικές και ιστορικές αναφορές, θίγονται φιλοσοφικοί προβληματισμοί, εξερευνούνται φροϊδικές ιδέες, μυστικισμοί και, όλα αυτά, μέσα από ένα σουρεαλιστικό πρίσμα που πετυχαίνει την πιο αιρετική κοινωνικο-πολιτικο-θρησκευτική κριτική που έχεις δει πότε στο σινεμά.

Το “Holy Mountain” αποτελεί μία πρωτότυπη κινηματογραφική εμπειρία την οποία ο καθένας μπορεί να προσεγγίσει υποκειμενικά, με βάση δηλαδή τη δική του κριτική αντίληψη και τις δικές του αναφορές, ενώ ταυτόχρονα δημιουργεί μια αίσθηση “ντελίριου” και ακραία σαρκαστικής περιπλάνησης στην πνευματική ύπαρξη του ανθρώπου.

Βλέποντας αυτή την ταινία δεν ξέρεις τι να πρωτοσκεφτείς, γιατί είναι λες και περνάει μπροστά από τα μάτια σου όλη η ιστορία του πολιτισμού και της ανθρωπότητας, με τον πιο παραληρηματικό τρόπο.

Σε προειδοποιώ: θα τελειώσει η ταινία και είσαι σε φάση: “Τι ήταν αυτό που είδα;”

Ο απόλυτος σουρεαλισμός.