Παγκόσμια Ημέρα για την Εξάλειψη της Βίας κατά των Γυναικών: Έξι ταινίες που πρέπει να δεις

Παγκόσμια Ημέρα για την Εξάλειψη της Βίας κατά των Γυναικών: 2018 και η γυναικεία κακοποίηση εξακολουθεί να αποτελεί ένα εξαιρετικά στενάχωρο κομμάτι της παγκόσμιας καθημερινότητας.

Οφείλουμε να το παραδεχτούμε: Αυτή η καθημερινότητα δεν αποτελεί απλώς ένα κοινωνικό και πολιτισμικό φαινόμενο με νομικές προεκτάσεις. Είναι ένα χρόνιο και εξαιρετικά σοβαρό πρόβλημα που μας υπενθυμίζει, πως αυτό που αποκαλούμε “ανθρωπότητα”, είναι περισσότερο ένας στόχος για το μέλλον, παρά μια υπαρκτή πραγματικότητα.

Η 25η Νοεμβρίου είναι μια απ’ τις σημαντικότερες παγκόσμιες ημέρες. Η Παγκόσμια Ημέρα για την Εξάλειψη της Βίας κατά των Γυναικών αποτελεί αφορμή για την άμεση ενημέρωση του ευρύτερου κοινού, σχετικά με το διαχρονικό φαινόμενο της βίας κατά των γυναικών, που δε γνωρίζει εθνικά, ταξικά, κοινωνικά και οικονομικά σύνορα και συναντάται σε διάφορες μορφές, οι οποίες έχουν, ωστόσο, έναν κοινό παρονομαστή: τις γυναίκες που υποφέρουν, που παλεύουν με όλο τους το θάρρος, που βρίσκουν κουράγιο στον εαυτό τους και το χρόνο.

Βρισκόμαστε στο έτος 2018, όπου – θεωρητικά τουλάχιστον- η ανθρωπότητα έχει κάνει βήματα προόδου και οι αναχρονιστικές αντιλήψεις για την κοινωνική κατανομή των έμφυλων ρόλων έχουν δώσει τη θέση τους στην ισότητα και τη μερική απελευθέρωση των γυναικών.

Ωστόσο, η γυναικεία απελευθέρωση και χειραφέτηση είναι όντως “μερική”, ειδικά στο βαθμό που προκύπτει, για παράδειγμα, απ’ τη λογική της ποσόστωσης στον εργασιακό τομέα, αλλά και τη νομοθετική πραγματικότητα για την προώθηση της αρχής της ισότητας των φύλων.

Το ιδανικό θα ήταν τα θεμελιώδη ζητήματα της ζωής ενός ανθρώπου, όπως η ισότητα και η ελευθερία του, να μην χρειαζόταν να τεθούν υπό νομική και πρακτική διακύβευση, αλλά να αποτελούσαν αυτονόητες και δεδομένες προτεραιότητες μιας ανθρωπότητας που σέβεται στο ελάχιστο τον εαυτό της.

Δυστυχώς, ακόμα και εν έτη 2018, τα τρομακτικά στατιστικά που βλέπουμε σχετικά με το φαινόμενο της βίας και κακοποίησης κατά των γυναικών, αποδεικνύουν πως το φαινόμενο όχι απλά ζει, αλλά δυστυχώς “βασιλεύει”, παρά την ύπαρξη νομικής, πολιτικής ή θεσμικής μορφής προστασίας των δικαιωμάτων του ατόμου.

Ήδη απ’ τον 20ο αιώνα, έγινε κοινή γνώση πως τα γυναικεία δικαιώματα είναι “ανθρώπινα δικαιώματα”, σύμφωνα με διεθνείς συμβάσεις του ΟΗΕ, στις οποίες σημειώθηκε ότι η Παγκόσμια Διακήρυξη των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων βεβαιώνει και διακηρύσσει πως όλα τα ανθρώπινα πλάσματα είναι ελεύθερα και ίσα απ’ τη γέννησή τους, πράγμα που σημαίνει ότι όλοι και όλες πρέπει να απολαμβάνουν ισότιμα τα δικαιώματά τους, χωρίς διακρίσεις και κυρίως χωρίς διακρίσεις φύλου.

Παρότι, λοιπόν, γνωρίζουμε πως οι διακρίσεις κατά των γυναικών παραβιάζουν, όχι απλά τις αρχές της ισότητας, αλλά το σεβασμό της ίδιας της ανθρώπινης ύπαρξης και αξιοπρέπειας, διαπιστώνουμε πως ακόμη και σήμερα, ο γυναικείος πληθυσμός εξακολουθεί να αποτελεί αντικείμενο εκτεταμένων διακρίσεων, βίας και κακοποίησης.

Και παρότι μπορεί να υπάρχουν καταστατικοί χάρτες και διεθνείς συμβάσεις, διακηρύξεις δικαιωμάτων, νομικά σωματεία και δημοκρατικά εκλεγμένες κυβερνήσεις, όταν μια γυναίκα βρεθεί αντιμέτωπη με έναν κίνδυνο που απειλεί ΑΜΕΣΑ τη ζωή της, δυστυχώς καμία κυβέρνηση, κανένας δικηγόρος και κανένα νομικό σύστημα δεν μπορεί να την προστατεύσει εκείνη τη στιγμή.

Η γυναικεία καταπίεση αποτελεί ένα πρόβλημα ζωτικής σημασίας με παγκόσμια διάσταση, το οποίο περιλαμβάνει τόσο τη συμβολική όσο και την πραγματική κοινωνική υποτίμηση του φύλου, η οποία εκκινεί απο παντού: θρησκεία, “ανδρική ανωτερότητα”, συνδυασμός των δύο τελευταίων και πολλά άλλα.

Η συμβολική βία κατά των γυναικών είναι μια εξαιρετικά κομβική έννοια, στην οποία χρειάζεται, έστω για λίγο, να σταθούμε. Σύμφωνα με τον Pierre Bourdieu, στον οποίο αποδίδεται και η θεωρία πίσω απ’ την έννοια αυτή, η συμβολική βία είναι μια ήπια, μη ορατή και σχεδόν ανεπαίσθητη μορφής βίας, που ασκείται μέσω της νόησης, της γνώσης και του συναισθήματος, επιδρώντας στις πρακτικές εκείνες, μέσω των οποίων συγκροτούμε και αναγνωρίζουμε τις ταυτότητες φύλου.

Επομένως, πέρα απ’ τη βία που όλοι γνωρίζουμε, ακούμε και βλέπουμε, υπάρχει επίσης μια διάχυτη μορφή συμβολικής βίας, η οποία αποτελεί το “εργαλείο” που ουσιαστικά διαιωνίζει τη νομιμοποίηση της άμεσης και έμμεσης βίας κατά των γυναικών, όμως δε γίνεται άμεσα συνειδητή και ορατή, αφού ενυπάρχει στις ίδιες τις δομές νόησης των δρώντων και ενσωματώνεται στο ίδιο το “σύστημα”, νομιμοποιώντας την αρσενική κυριαρχία και κατ’ επέκταση την άμεση, δομική βία.

Το ζήτημα της γυναικείας καταπίεσης και κακοποίησης μας παραπέμπει σε μια σειρά συνειρμούς: Αρκεί να σκεφτούμε πόσο άργησε να νομιμοποιηθεί και να απλοποιηθεί το διαζύγιο απ’ την Καθολική εκκλησία, μέχρι το στερημένο δικαίωμα στη γυναίκα να ανοίξει τραπεζικό λογαριασμό στο όνομά της και όχι στο όνομα του συζύγου της, μέχρι τα καθημερινά περιστατικά βιασμών και τις πάμπολλες συγκεκαλυμμένες υποθέσεις άσκησης βίας κατά των γυναικών, μέχρι το δημόσιο λιθοβολισμό γυναικών ως τιμωρία απέναντι στη “μοιχεία”. (!)

Η ευαισθητοποίηση και η ενημέρωση του κόσμου για την ύστατη αναγκαιότητα εξάλειψης της βίας κατά των γυναικών πρέπει να συνεχίζεται όσα χρόνια κι αν περνάνε, γιατί δεν είναι ούτε παρωχημένο φαινόμενο ούτε μια “μαύρη σελίδα” που πέρασε και δε θα ξανά γυρίσει!

Η ενημέρωση για το φαινόμενο αυτό μπορεί να γίνει με διάφορους τρόπους: από δημόσιες ομιλίες και εκδηλώσεις, μέχρι καλλιτεχνικές αναπαραστάσεις και θεατρικά δρώμενα.

Με αφορμή, λοιπόν, την Παγκόσμια Ημέρα για την Εξάλειψη της Βίας κατά των Γυναικών πρέπει να πούμε το εξής: Χωρίς καμία αμφιβολία, η τέχνη και συγκεκριμένα η 7η τέχνη του κινηματογράφου είναι ίσως ο πιο εύστοχος τρόπος για να απαντήσει κανείς σε τόσο σοβαρά προβλήματα, όπως αυτό της γυναικείας κακοποίησης. Ο κινηματογράφος, με τη χρήση ήχου και εικόνας, μπορεί να αναπαραστήσει, με τον πιο πιστό και ρεαλιστικό τρόπο, το φαινόμενο της βίας κατά των γυναικών, η οποία συναντάται σε οποιαδήποτε μορφή και προσβάλλει το απαραβίαστο και πρωταρχικό δικαίωμα ενός ανθρώπου να απολαμβάνει σωματική και ψυχολογική ακεραιότητα.

Οι παρακάτω 6 ταινίες, τις οποίες κατά τη γνώμη μου, αξίζει και πρέπει να δεις, θα σου δημιουργήσουν σημαντικούς προβληματισμούς, οι οποίοι συναντώνται γύρω από μια θεμελιώδη διερώτηση, που είναι πολύ περισσότερο διαπίστωση τελικά, παρά διερώτηση: Υπάρχει τόσο μεγάλη και αγεφύρωτη διαφορά ανάμεσα στη θεωρητική/νομοθετική ισότητα απ’ την εμπράγματη ισότητα των γυναικών(;) Υφίσταται τελικά αυτό το τεράστιο χάσμα μεταξύ de iure και de facto ισότητας (;)

Οι ταινίες αυτές αποδεικνύουν με τον καλύτερο τρόπο πως η έμφυλη βία όντως δεν έχει όρια: Οι γυναίκες που θα δεις να πρωταγωνιστούν ως θύματα κακοποίησης, δεν προέρχονται απ’ το ίδιο κοινωνικό και οικονομικό περιβάλλον, ούτε έχουν την ίδια εθνικότητα και ηλικία, δεν πιστεύουν στους ίδιους Θεούς, δεν ανήκουν ούτε στον ίδιο πολιτισμό ούτε στην ίδια ήπειρο.

1. “He Named Me Malala” – 2015

Δε θα μπορούσε να σταθεί μια λίστα ταινιών για τη γυναικεία κακοποίηση, χωρίς την προσθήκη αυτού του εξαιρετικού ντοκιμαντέρ. Για όποιον δεν τη γνωρίζει, η νεαρή Πακιστανή ακτιβίστρια Μαλάλα Γιουσαφζάι (Malala Yousafzai) είναι η νεαρότερη ακτιβίστρια στον κόσμο που βραβεύτηκε με Νόμπελ Ειρήνης το 2013, όταν ήταν μόλις 16 ετών. Η ιστορία της έγινε γνωστή με την προβολή του ντοκιμαντέρ, το οποίο παρουσιάζει με ακρίβεια τα τρομακτικά περιστατικά που διαδραματίστηκαν στο βορειοδυτικό Πακιστάν, μετά την κατάληψη της εξουσίας απο Ταλιμπάν, οι οποίοι απαγόρευσαν στα κορίτσια κάθε δικαίωμα στη μόρφωση.

Η Μαλάλα Γιουσαφζάι τραυματίστηκε το 2012, όταν οι Ταλιμπάν την πυροβόλησαν στο κεφάλι ενόσω βρισκόταν μέσα στο σχολικό λεωφορείο. Η 15χρονη τότε ακτιβίστρια είχε στοχοποιηθεί για την μάχη της υπέρ της μόρφωσης των κοριτσιών και δέχθηκε πυρά στο κεφάλι, επειδή απλά πήγαινε στο σχολείο. Το περιστατικό προκάλεσε διεθνή κατακραυγή στα μέσα μαζικής ενημέρωσης, αλλά πάνω απ’ όλα φανέρωσε μια πολύ μεγάλη και θλιβερή αλήθεια: Ένα κορίτσι που επιλέγει να μορφωθεί είναι ο μεγαλύτερος φόβος ενός φανατικού και αδαή άντρα.

2. “Desert Flower” (“Το λουλούδι της ερήμου”) -2009

Τόσο το βιβλίο όσο και η ταινία, που πραγματεύεται την αληθινή ιστορία της νεαρής Γουόρις Ντίρι (Waris Dirie) απ΄τη Σομαλία, θα σε συγκλονίσει βαθιά, βάζοντάς σε σκέψεις για το πως είναι δυνατόν η γυναικεία κακοποίηση να “νομιμοποιείται”, σε τόσο ακραίο βαθμό, και να θεωρείται, όχι απλά “φυσιολογική”, αλλά απαραίτητη τελετουργική διαδικασία για τη μετάβαση μιας γυναίκας στην “εξαγνισμένη” ζωή (!).

Αναφέρομαι βέβαια στην απαράδεκτη πρακτική της κλειτοριδεκτομής, η οποία δε συναντάται μόνο σε χώρες της Αφρικής, αλλά και στην Ευρώπη και σε όλον τον υπόλοιπο κόσμο.

Η συγκλονιστική ιστορία της Γουόρις Ντίρι αφορά τον ακρωτηριασμό που υπέστη στα 3 της χρόνια, την πώλησή της σε άντρα στα 13 της και τη φυγή της στην Αγγλία, όπου κατάφερε να γίνει διάσημο μοντέλο και να μιλήσει ανοιχτά για την τραυματική της εμπειρία, δίνοντας φωνή και θάρρος σε εκατομμύρια γυναίκες ανά τον κόσμο. Η ιστορία αυτή έριξε φως σε ένα ζήτημα που αφορά όσους και όσες θέλουν να λέγονται άνθρωποι, αναδεικνύοντας το τεράστιο σωματικό και ψυχολογικό κόστος της κακοποίησης, η οποία δεν αποτελεί απλά καθημερινότητα, αλλά ουσιαστικό θεσμό, κομμάτι του πολιτισμού και επικρατούσα κοινωνική αντίληψη, η οποία στηρίζει εντελώς ανθυγιεινές και πραγματικά παράλογες πρακτικές.

Η Γουόρις Ντίρι αναδείχθηκε δικαιολογημένα σε γυναίκα-σύμβολο στον αγώνα κατά της βαρβαρότητας αυτού του παραδοσιακού εθίμου-μαρτυρίου που λέγεται κλειτοριδεκτομή, μιας εκ των πιο απάνθρωπων και σκληρών πρακτικών που έχουν ποτέ εφαρμοστεί στο σώμα και τη ψυχή του ανθρώπου.

3. “Boys Dont’ Cry” (“Τα αγόρια δεν κλαίνε”) -1999

Η συγκινητική ιστορία της νεαρής Τίνα Μπράντον (Tην υποδύεται αριστουργηματικά η Hilary Swank!), μας ταξιδεύει στο σκοτεινό κόσμο του ρατσισμού της επαρχίας. Συγκεκριμένα, στη Νεμπράσκα του 1993, μια νεαρή κοπέλα επιθυμεί να κάνει εγχείρηση αλλαγής φύλου, υιοθετώντας την αντρική ταυτότητα του Μπάντον Τίνα, ώσπου αποκαλύπτεται η πραγματική της ταυτότητα, πράγμα που θα πάρει τραγικές διαστάσεις και θα αποτελέσει την αιτία κοινωνικής στοχοποίησης και άσκησης βίας εναντίον του.

Η Ιστορία του Μπράντον ήταν μια απ’ τις σκληρότερες υποθέσεις βιασμού της δεκαετίας του 1990, που συντάραξαν τις ΗΠΑ και συνέβαλλαν στην αλλαγή της αμερικάνικης νομοθεσίας σχετικά με τα εγκλήματα μίσους.

4. “Sleeping With The Enemy” (“Νύχτες με τον εχθρό μου”)  -1991

Η ταινία αυτή, στην οποία πρωταγωνιστεί η Τζούλια Ρόμπερτς σε έναν απ΄τους καλύτερους ρόλους της καριέρας της, αποτελεί τη γνωστότερη κινηματογραφική αναπαράσταση ενδοοικογενειακής βίας. Η συγκλονιστική ερμηνεία της Julia Roberts ως Laura Burney, αποδεικνύει με τον πιο πειστικό τρόπο το που μπορεί να φτάσει μια γυναίκα, στην προσπάθειά της να γλιτώσει απ’ τη σωματική και ψυχολογική βία που της ασκεί ο άντρας της. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, η νεαρή γυναίκα έφτασε να σκηνοθετεί την ίδια της την αυτοκτονία, αλλάζοντας παράλληλα την ταυτότητα της, προκειμένου να γλιτώσει απ’ τη βαναυσότητα και τον απόλυτο έλεγχο του καθημερινού της δαίμονα.

5. “Irreversible” (“Μη αναστρέψιμος”) -2002

Ο 8λεπτος σε διάρκεια βιασμός της ηρωίδας, έγινε αντικείμενο έντονων σχολιασμών και αντιδράσεων στο Φεστιβάλ των Καννών, καθώς ασκήθηκε δριμεία κριτική στο σκηνοθέτη Gaspar Noe για την ωμή και απάνθρωπη αναπαράσταση της σκηνής. Τα γεγονότα μιας τραυματικής νύχτας στο Παρίσι ξεδιπλώνονται με ανάστροφη χρονολογική σειρά, απ’ το τέλος προς την αρχή, καθώς η όμορφη Αλεξ, την οποία υποδύεται η θρυλική Monica Belucci, βιάζεται κτηνωδώς και ξυλοκοπείται απο έναν άγνωστο άνδρα, έπειτα απο ένα πάρτι.

6. “When No One Would Listen” -(1992)

H αμερικάνικη αυτή ταινία απεικονίζει το που μπορεί να φτάσει μια υπόθεση ενδοοικογενειακής βίας, με τη μέθοδο του ακραιότερου ρεαλισμού, που δε μας χαρίζει αίσιο τέλος, όπως δε μας το χαρίζει αντίστοιχα κι η ίδια η ζωή με την τραγική ωμότητα και τις κατάφωρες αδικίες της. Η ταινία βασίζεται στα πραγματικά γεγονότα της ιστορίας της Pamela και του David Guenther. Εκείνη αποφασίζει να πάρει το γιο της και να εγκαταλείψει μια και καλή τον άντρα της, ύστερα από χρόνια κακοποίησης, κατά τη διάρκεια των οποίων κανένας απο τον περιβάλλον της δεν είχε αντιληφθεί το μέγεθος του κινδύνου που εκείνη διέτρεχε, διαμένοντας μαζί του.

Δες κι αυτό: Το πορτρέτο της Μαλάλα Γιουσαφζάι στην Εθνική Πινακοθήκη του Λονδίνου