Πέντε μελαγχολικές ταινίες που αξίζουν σίγουρα τον χρόνο μας

Όσοι και όσες είναι λάτρεις της 7ης τέχνης του σινεμά, νομίζω θα συμφωνήσουν με αυτό:

Όλες οι ταινίες είναι αξιόλογες, στο βαθμό που εμπνέονται απ’ το πάθος για δημιουργία και αισθητική αναπαράσταση μιας αλήθειας, μιας πραγματικότητας, μιας σύλληψης. Και καθώς όλες οι ταινίες- ή έστω οι περισσότερες- έχουν κάτι να μας πουν (Για αυτό άλλωστε και κατασκευάζονται εκ πρώτης!) γιατί να μην ακούσουμε αυτό που έχουν να πουν ή ενδεχομένως να αποκρύψουν, προκειμένου να το ανακαλύψουμε μόνοι μας; 

Μπορείς να δεις μια ανάλαφρη ταινία, με ποπκόρν και ενδιάμεσα πηγαινέλα στην κουζίνα (Πράγμα αδύνατο και ακατανόητο σε εμένα, γιατί πως γίνεται να παρακολουθείς μια ταινία αν δεν την παρακολουθείς απ’ την ΑΡΧΗ ως το ΤΕΛΟΣ;). Μπορείς απ’ την άλλη, να δεις μια ταινία που θα σου δημιουργήσει αίσθημα αμφιθυμίας και ανάγκη αναστοχασμού!

Οι παρακάτω ταινίες είναι εντελώς διαφορετικές η μία απ’ την άλλη (σενάριο, σκηνοθεσία, φωτογραφία, επιμέλεια ήχου και μουσικής), όμως έχουν όλες ένα κοινό παρονομαστή: τη μελαγχολία που σε διακατέχει μετά το φινάλε.

Οι παρακάτω ταινίες μου προκάλεσαν ένα υπέροχο συναίσθημα μελαγχολίας, άλλοτε πιο γλυκό άλλοτε πιο έντονο και γλυκόπικρο:

1. Περίπτωση συνείδησης: (No date, no signature), 2018

Ας ξεκινήσω με την πρόσφατη αυτή ταινία του 2018, την οποία είδα πριν δυο εβδομάδες. Το “Περίπτωση συνείδησης” είναι ένα διεισδυτικό κοινωνικό δράμα του Ιρανού σκηνοθέτη, Vahid Jalilvand, το οποίο ήταν αναμενόμενο ότι θα αποτελούσε “σοκ” για τα μάτια του σύγχρονου δυτικού θεατή.

Σε συνθήκες, λοιπόν, ταξικού πολέμου στο Ιράν, ο τραγικός θάνατος ενός μικρού αγοριού κάθεται σαν “βαρίδι” στις συνειδήσεις των δύο πρωταγωνιστών, ενός ευυπόληπτου ιατροδικαστή απ’ τη μία και του πενθούντος πατέρα του μικρού απ’ την άλλη.

Από τι πέθανε τελικά το παιδί; Από εξαθλιωτική φτώχεια που οδήγησε τον πατέρα να ταΐσει εν αγνοία του το παιδί με νεκρό ζώο, που κάνει μόνο για τα σκυλιά; Ή από ελλειπή έρευνα για το τροχαίο ατύχημα που προκλήθηκε ανάμεσα στην οικογένεια και τον βασανισμένο απο ενοχές ιατροδικαστή; Δυο ταυτόχρονες περιπτώσεις βαριάς ηθικής ενοχής που προσεγγίζουν τις έννοιες “ανθρώπινο” και “τραγικό” με τη μέθοδο του πιο ωμού και απογυμνωμένου ρεαλισμού. Ενός ρεαλισμού, όμως, που χρειαζόμαστε το 2018 περισσότερο απο ποτέ.

2. Η ψυχή και το σώμα: (On body and Soul), 2017

Η επίσης πρόσφατη αυτή ταινία του 2017 είναι ένα κινηματογραφικό αριστούργημα ουγγρικής παραγωγής, της Ildikó Enyedi, στο οποίο δικαιωματικά αποδόθηκε Χρυσή Άρκτος και βραβείο κριτικών στο Φεστιβάλ του Βερολίνου. Η ταινία πραγματεύεται μια καθόλου συνηθισμένη (αλλά πέρα για πέρα ρεαλιστική!) ιστορία, τόσο ρομαντική όσο και ανορθόδοξη. Οι δύο πρωταγωνιστές, ο οικονομικός διευθυντής και η υπεύθυνη ποιοτικού ελέγχου ενός εργοστασίου παραγωγής βόειου κρέατος, αποκτούν αμοιβαία ερωτικά συναισθήματα, όταν διαπιστώνουν απο κοινού πως βλέπουν κάθε βράδυ το ίδιο όνειρο, στο οποίο και οι δύο εμφανίζονται με τη μορφή ελαφιού (Ευφυέστατος ψυχαναλυτικός συμβολισμός!).

Τι μας μένει σαν αίσθηση απ’ αυτήν την εξαιρετικά μελαγχολική ταινία; Οι δύο πρωταγωνιστές παλεύουν ο καθένας με τους δικούς τους “δαίμονες” (Για τον έναν ίσως ο δαίμονας είναι στο σώμα, για την άλλη στην ψυχή!). Και παρότι στο βαθύ κόσμο του ασυνειδήτου, όλα είναι φαντασμαγορικά, όλα επιτρέπονται και όλα τα σενάρια είναι πιθανά, τι γίνεται με την πραγματική ζωή; Στην πραγματική, συνειδητότατη καθημερινή ζωή, οι σχέσεις και η σύνδεση ανάμεσα σε δύο ανθρώπους, δεν είναι τόσο “παιχνιδάκι”, σαν αυτό που “πλέκει” το όνειρο.

Στην πραγματική ζωή της μοναξιάς και της αλλοτροιωτικής ρουτίνας τα πράγματα είναι πάντα διαφορετικά! Η “Ψυχή και το σώμα” είναι απλά ένα μανιφέστο ρεαλισμού και λυρικής κομψότητας.

3. Γλυκό φασόλι: (Sweet Bean), 2015

Το “Γλυκό φασόλι” είναι μια εξαιρετικά τρυφερή ταινία, πράγμα που προδίδει και ο ίδιος ο τίτλος, σε σκηνοθεσία της Ιαπωνίδας σκηνοθέτιδας, Naomi Kawase. Σε αυτήν την αφηγηματική ταινία, γινόμαστε μάρτυρες της σχέσης ανάμεσα στην φύση και τον πολιτισμό, δύο θεμελιώδεις έννοιες, οι οποίες προσεγγίζονται με μια πολύ γλυκιά και πρωτότυπη κομψότητα, που σε κάνει να αναρωτιέσαι στο τέλος της ταινίας: “Πόσο υπέροχος μπορεί να είναι ένας άνθρωπος;”.

Ένας ήσυχος και λιγομίλητος διαχειριστής υπαίθριας καντίνας προσλαμβάνει για υπάλληλο μια συμπαθέστατη ηλικιωμένη γυναίκα που εμφανίζεται απο το πουθενά και ξετρελαίνει τους πάντες με τη συνταγή σάλτσας φασολιού.

Μεταξύ τους θα αναπτυχθεί μια βαθιά σχέση ζωής, απ’ την οποία θα αποκαλυφθεί στο τέλος, με εξαιρετικά  λυρικό τρόπο, το συγκινητικό παρελθόν της γλυκιάς αυτής γυναίκας. Ένας ύμνος ανθρωπισμού είναι το “Γλυκό Φασόλι”, και αν το δεις, δεν υπάρχει περίπτωση να μη λατρέψεις την ηλικιωμένη Tokue, απ’ το πρώτο λεπτό! Όπως περιγράφει κι η ίδια: “Ήρθαμε σε αυτό τον κόσμο για να τον δούμε, να τον ακούσουμε, να τον γευτούμε. Αν αυτό είναι μια αλήθεια, τότε γιατί χρειάζεται να είσαι ή να γίνεσαι κάποιος;”

4. Νευρικός εραστής: (Annie Hall), 1977

Το Annie Hall είναι, ίσως η αγαπημένη μου ταινία του Woody Allen. Δεν είμαι σίγουρη για τον ακριβή λόγο που την προσέθεσα στη μελαγχολική αυτή λίστα! Επειδή, όμως, όλες οι ταινίες του Allen είναι “ενέσεις” υπαρξιακής μελαγχολίας, μπολιασμένης με οξυδερκές χιούμορ και jazz (μουσική) ατμόσφαιρα, ίσως αυτή η συγκεκριμένη έχει λίγη παραπάνω δόση!

Ο νευρικός εραστής, Άλβι Σίνγκερ, (τον οποίο υποδύεται ο ίδιος ο Allen) είναι ένας Νεοϋορκέζος κωμικός, αθεράπευτα εμμονικός με το θάνατο και βασανισμένος απ’ το υπαρξιακό του άγχος, ο οποίος στην ουσία αναπολεί την 7χρονη σχέση του με την Άνι Χολ (η Diane Keaton στα καλύτερά της!), μια επίσης νευρωτική τραγουδίστρια.

Το βασικό “μελαγχολικό” στοιχείο της ταινίας αφορά τη νοσταλγική ιδιότητα της ανάμνησης και τη θνησιμότητα της ερωτικής αγάπης, η οποία πάντα συμπληρώνει το μοιραίο κύκλο της: επιθυμία – ενθουσιασμός – κορεσμός – πλήξη. Είναι μια αφηγηματική ταινία που αναδεικνύει με πολύ πετυχημένο τρόπο τη φύση της ερωτικής σχέσης, μέσα απ’ την καθημερινή τριβή, την αστική ζωή της Νέας Υόρκης και τη φθορά που αναπόφευκτα γνωρίζει κάθε σχέση, αφού κάνει τον μεγάλο κύκλο της. Δεν είναι μια απλή κωμωδία, αλλά μια ευφυέστατη διεισδυτική ματιά στο “δράμα” του χωρισμού, της ανάμνησης και της μεσοαστικής μελαγχολίας.

5. Λεόν: (Leon the Professional), 1994

Αν δεν την έχεις ακουστά, πρόκειται για το αμφιλεγόμενο κινηματογραφικό σενάριο του Γάλλου σκηνοθέτη Luc Besson, το οποίο σόκαρε αρκετά και δίχασε, όχι μόνο το κοινό του, αλλά και πολλούς κριτικούς. Αφορά μια αρκετά αντισυμβατική και ιδιότυπη μορφή σχέσης, κυρίως λόγω του μεγάλου age gap μεταξύ των πρωταγωνιστών, πράγμα που αποτελεί και την κυριότερη αιτία για το διχασμό των θεατών.

Κατά τη γνώμη μου, το χάσμα ηλικίας ανάμεσα στην νεαρή Mathilda (Natalie Portman) και τον Leon (Jean Reno) είναι περισσότερο μια πρώτη και επιφανειακή ανησυχία στην “ανάγνωση” της ταινίας, η οποία είναι, σε κάθε περίπτωση, εύλογη και κατανοητή. Ωστόσο, με μια δεύτερη και ουσιαστικότερη ανάγνωση, καταλαβαίνουμε ότι η ταινία “πατάει” πάνω στο ηλικιακό χάσμα, για να δηλώσει το εξής απλό: η μοναξιά, η απόγνωση και η θλίψη, μπορούν να φέρουν κοντά δύο ανθρώπους διαφορετικής ηλικίας και να αναδείξουν τα αθέατα και παρόμοια συναισθηματικά τους “κενά”.

Η έφηβη Mathilda, στη συγκεκριμένη περίπτωση, μεγαλώνει σε ένα πολύ τραυματικό οικογενειακό περιβάλλον, ενώ στην διπλανή πόρτα διαμένει ο Leon, ένας πληρωμένος δολοφόνος, ξεκομμένος απο κάθε ανθρώπινη επαφή και χωρίς ψήγμα ελπίδας ή έγνοιας για τη ζωή. Ανάμεσά τους θα δημιουργηθεί μια σχέση στοργής και αγάπης που άλλοτε παραπέμπει σε σχέση πατέρα-κόρης άλλοτε σε σχέση εραστή-ερωμένου, ενώ ο παράξενος αυτός δεσμός είναι πολύ περισσότερο ψυχικός και πλατωνικός παρά “πραγματικός”.

Παράλληλα, οι σκηνές ακραίας βίας, πνιγμένες στο αίμα, εναλλάσσονται συστηματικά με στιγμιότυπα τρυφερότητας, συγκίνησης και ανθρωπισμού. Στο φινάλε της ταινίας, θα μείνεις με μια θλιμμένη και γλυκιά μελαγχολία, που έρχεται να απογειώσει το άκουσμα του Sting, The shape of my heart. Το τραγούδι αυτό, είναι ουσιαστικά “ραμμένο” πάνω στην ταινία και το χαρακτήρα του Leon.

Δες κι αυτό: 15 ταινίες που θα αλλάξουν τον τρόπο που αντιμετωπίζεις τη ζωή