Βαγγέλης Πισσίας: Το μέλλον της πολιτικής οικολογίας και τα θεμελιώδη διλήμματα

Το μέλλον της πολιτικής οικολογίας και τα θεμελιώδη διλήμματα 

Του Βαγγέλη Πισσία*

Στην πολιτική οικολογία υπάρχουν βαθιές και ουσιώδεις διαφορές που εκφράστηκαν από τους πρώτους στοχαστές της  και τους ιδρυτές των κύριων θεωρητικών ρευμάτων σκέψης που την θεμελίωσαν. Οι διαφορές αυτές, που εκδηλώθηκαν έντονα την δεκαετία του 80’, σε μια πρώτη περίοδο αφορούν στην ιδεολογία και στην πολιτική φιλοσοφία της οικολογίας ενώ σε μια δεύτερη περίοδο αφορούν  στην παραγωγή πολιτικής θεωρίας και πολιτικών σχεδίων. Στο μεταξύ, εκδηλώθηκαν και αναπτύχθηκαν πολιτικά ρεύματα και τάσεις που προσέδωσαν στην πολιτική οικολογία  πρακτικό, λειτουργικό και κινηματικό, περιεχόμενο.  Στην πορεία προς  την πολιτική της μορφοποίηση η πολιτική οικολογία αντιμετώπισε προβλήματα   φυσιογνωμίας των πολιτικών της σχηματισμών, οργανωτικής συγκρότησης και λειτουργίας.

Στα πιο πάνω ζητήματα, η συζήτηση και οι αντιπαραθέσεις που την περιβάλλουν έχουν γράψει ήδη την μικρή τους ιστορία. Η μεγάλη τους, ωστόσο, ιστορία μέλλει σε τούτο τον νέο αιώνα να γραφτεί. Στον χώρο του σύντομου σημειώματος που ακολουθεί όλα αυτά τα ζητήματα δεν μπορούν ούτε σαν μικρά επιγράμματα να χωρέσουν. Όμως τα μεγάλα διλήμματα που αναδείχθηκαν είναι δυνατό έστω και ακροθιγώς να αναφερθούν. Θα το επιχειρήσουμε:

Πολιτική οικολογία ή προ-πολιτικός  ή μετα-πολιτικός περιβαλλοντισμός; Αποτελεί η πολιτική οικολογία το νέο πολιτικό-πολιτισμικό παράδειγμα, αυτό που θα εκφράσει τα μεγάλα κοινωνικά ρεύματα του 21^ου αιώνα, ή επίκειται, στις συνθήκες της σύγχρονης παρατεταμμένης οικονομικής κρίσης, επικαιροποίηση ή/και αναγέννηση του πάλαι ποτέ κραταιού σοσιαλιστικού παραδείγματος; Ενός παραδείγματος που έχασε βαθμιαία το επαναστατικό του περιεχόμενο, απονευρώθηκε από κάθε στοιχείο οράματος και ανατρεπτικής πολιτικής προοπτικής, ενσωματώθηκε κατά το μέγα μέρος του από το αντίπαλο σύστημα, απορροφήθηκε από την  οικονομιστική σκέψη και δράση, υπέκυψε στην γραφειοκρατική του δομή κι’ όπου επιχείρησε να κυβερνήσει εξέθρεψε μια εξουσιαστική, εκμεταλλευτική κάστα που το οδήγησε στην ήττα και την πτώση. Υπήρξαν και εξαιρέσεις, που από την γέννησή τους εμφανίστηκαν ως «αιρέσεις» ή ως ιδιομορφίες, όλες τους σχεδόν στην Λατινική Αμερική.

Όμως, εάν αυτά που λίγο πιο πάνω αναφέραμε  είναι, κατά κάποιο τρόπο, τα γενικά ερωτήματα εκείνων που προσβλέπουν σε μια νέα πολιτική ιδεολογία και σε ένα νέο κοινωνικό σχέδιο, τα διλήμματα που γεννά η πραγματικότητα της παρακμασμένης πολιτικής μας ζωής, όπου κι αν κανείς σήμερα την αναζητήσει, είναι μάλλον ειδικότερα, πολύ πιο συγκεκριμένα και «πεζά». Τέτοιας μορφής είναι και πολλά από τα διλήμματα που αντιμετωπίζει ο χώρος της εν Ελλάδι πολιτικής οικολογίας.

Στον χώρο αυτό, τον κοινωνικά πολύμορφο και πολυεπίπεδο, διαταξικό θα λέγαμε,  όπως συμβαίνει να είναι σήμερα σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό οι περισσότεροι πολιτικοί χώροι, εκδηλώθηκαν τον τελευταίο καιρό -και δημόσια- οι εσωτερικές του εντάσεις. Οι «παλιοί» του χώρου αυτού δεν εξεπλάγησαν βέβαια, καθώς η ιστορία αυτών των εντάσεων και κρίσεων ξεκίνησε  πριν από 25 περίπου χρόνια. Τότε ήταν η εποχή των «Οικολόγων Εναλλακτικών». Μια εποχή που σημαδεύεται από μια επίπλαστη  (όπως πριν λίγο καιρό αποδείχθηκε) ωστόσο σημαντική  (έστω πολύ άνιση) κοινωνική (έστω κυρίως καταναλωτική και εφήμερη) ευημερία…

Έκτοτε κύλησε όμως πολύ νερό στο αυλάκι. Σήμερα η κρίση των Οικολόγων Πράσινων είναι διαφορετική καθώς εκδηλώνεται μέσα στην βαθειά  γενική κρίση. Μια κρίση που διαπερνά την κοινωνία και όλους τους πολιτικούς σχηματισμούς, οδηγώντας κάποιους στην παρακμή έως και  εξαφάνιση  κι επιτρέποντας σε κάποιους  άλλους,  να γνωρίσουν μέρες  ανόδου, εφήμερες ή μονιμότερες, σύντομα θα το μάθουμε.

Αυτή η ιστορική συγκυρία γνωρίζει, παράλληλα, και τις μεγαλύτερες, μετά την μεταπολίτευση, μετακινήσεις πολιτικών πληθυσμών. Σε αυτή την συγκυρία ο πολλά υποσχόμενος, αν και μέχρι τώρα αυτοεγκλωβισμένος, χώρος της πολιτικής οικολογίας δεν μπόρεσε να αποκρύψει τα -κοινά στους περισσότερους πολιτικούς σχηματισμούς- προβλήματα και διλήμματά του.

Οι Οικολόγοι Πράσινοι της καθ’ ημάς πολιτικής οικολογίας, στο σταυροδρόμι που βρέθηκαν πριν λίγο καιρό, κλήθηκαν ν’ αποφασίσουν προς ποια κατεύθυνση θα πορευτούν. Και τότε ξέσπασε η τελευταία, δύσκολη, αλλά ίσως και η μόνη ελπιδοφόρα τους κρίση.

Τα διλήμματα:

Άχρωμος και άοσμος περιβαλλοντισμός ή ριζοσπαστική κοινωνική- πολιτική οικολογία; Με το βλέμμα στραμμένο στο δέντρο ή στο δάσος, στο επιφαινόμενο του προβλήματος, στο πρόβλημα που βγαίνει στην επιφάνεια δηλαδή,  ή στο πρόβλημα που εκδηλώνεται κάπου στον «βυθό» και  στην αιτία που το δημιουργεί.

Οικολογία τύπου «Brand name μάρκετινγκ», οικολογικές πρακτικές πράσινων εγχειριδίων ή οικολογισμός βιωματικής εμπειρίας, ολοκληρωμένης πρότασης, κοινωνικής οργάνωσης, συνειδητοποίησης, κινητοποίησης και συλλογικής πράξης;

Συστημική ενσωματωμένη οικολογία, εξαρτημένη οικονομικά και πολιτικά,  ή αντισυστημική κοινωνική-πολιτική οικολογία, ως φορέας ενός νέου ηθικού, αξιακού, πολιτισμικού λόγου και ανατρεπτικής πρακτικής;

Πολιτική οικολογία αυτοπεριοριζόμενη στον απλό περιβαλλοντισμό,  ελεγχόμενη από μια -κατά την φαντασία της- οικολογική ελίτ, μια οικολογία των μεσοαστικών και μεγαλοαστικών στρωμάτων, μια οικολογία των μορφωμένων και των ειδικών,  ή κοινωνική-πολιτική οικολογία που συνδέεται με τον λαό, επιδιώκει να γίνει κτήμα του και πολιτικό όπλο διεκδίκησης μιας γνησιότερης, περιεκτικότερης και   καλύτερης, ως προς την ποιότητά της, ζωής;

«Οικόσιτη» δήθεν πολιτική οικολογία, αυτοεξαντλούμενη στην έκδοση δελτίων τύπου, σε ένα web site, σε θεσμικές, «πολιτικά ορθές» παρεμβάσεις και σε πλαδαρές, άνευρες, μάλλον  γραφικές «δράσεις» (συχνά κακόγουστα μικροχάπενινγκ)  ή κινηματική οικολογία γέννησης ευρείας απήχησης δυναμικών δράσεων που συμπεριλαμβάνουν την πολιτική ανυπακοή;

Γραφειοκρατικό-επαγγελματικό κόμμα ιδιοτελούς προσωπικού παραγοντισμού, μικρο-φεουδαρχικής ή μικρο-ιερατικής δομής ή κόμμα-κίνημα δημοκρατικών και ηθικών αρχών, αμεσοδημοκρατικό, αποτελεσματικό εδραιωμένο στον εθελοντισμό, στην ισότιμη, ελεύθερη  και «μπεσαλίδικη» εσωτερική ζωή;

Κόμμα υποκείμενο σε προσωπικά οικονομικά συμφέροντα και σε  εξαρτήσεις από διεθνείς οργανισμούς, το κράτος, ή/και την οικονομική ολιγαρχία ή κόμμα διαφάνειας που απορρίπτει τον καριερισμό, τις πολύμορφες επαγγελματικο-πολιτικές δεσμεύσεις και αποκλείει τις κάθε λογής ασυμβατότητες;

Πολιτική οικολογία των επαγγελιών, των γενικόλογων συνθημάτων, των εξωπραγματικών ωραίων προτάσεων, ή πολιτική οικολογία της πικρής σκληρής αλήθειας, των τολμηρών διαγνώσεων, των επεξεργασμένων και εφικτών προτάσεων που μπορούν να αποτελέσουν τομή αλλά και ελπίδα για ένα νέο δρόμο;

Θεματικός εκλεκτικισμός, απόλυτη απορρόφηση από το επί μέρους και το αυθόρμητο ή δράσεις που εντάσσονται σε ένα γενικό σχέδιο και προωθούνται  με εξειδικευμένες προτάσεις;

Περιορισμός σε πλαίσια συγκεκριμένης, συμπληρωματικής δυναμικής όπως η πολλά υποσχόμενη κοινωνική οικονομία ή/και  καθολικής σημασίας προτάσεις  για την κοινωνική και οικονομική ανασυγκρότηση της χώρας;

Κόμμα μη ανανεώσιμων «ηγετικών πόρων», ή πολιτικό κίνημα που ανανεώνεται;  Κόμμα φατριών, παρασκηνιακών συναλλαγών, αυταρχικής κουλτούρας, ιεραρχικού, «ιερατικού »  παραγοντισμού, που αυτοαναλώνεται σε μια αενάως αναπαραγόμενη εσωστρέφεια ή πολιτικό κίνημα αυτόνομων προσώπων, ιδεολογικών συγκλίσεων, ανοιχτών εσωκομματικών πολιτικών συνδιαμορφώσεων, εξωστρεφές και αποτελεσματικό.

Μονοσήμαντος και υποτελής ευρωπαϊσμός ή ριζική αναδόμηση του ευρωπαϊκού σχεδίου; Δεδομένη, αυτοαναφορική,  ουσιαστικά άκριτη και αδιαμφισβήτητη Ευρωπαϊκή Ένωση ή εξελισσόμενη, μετασχηματιζόμενη, υποκείμενη σε ουσιαστική, θεμελιώδη κριτική Ευρωπαϊκή Ένωση;

Αποδομητικός, εθνομηδενιστικός λόγος, κοσμοπολίτικος συμπλεγματικός μιμητισμός και υπόκλιση στον εκάστοτε «ξένο» ηγεμόνα ή δομημένος, συνθετικός, περιεκτικός  λόγος που εμπεριέχει την τοπική και εθνική ταυτότητα, την αναφορά στην ιστορία, στην παράδοση, στον οικoυμενικό και συνάμα στον ελληνικό πολιτισμό;

Αποδοχή του επιθετικού υπερεθνικισμού ή νεοεθνικισμού της εξ ορισμού «καλής και πολιτισμένης  Δύσης» ενάντια στην «καθυστερημένη» Ανατολή, του Βορρά εναντίον του Νότου, αποδοχή συμμετοχής στις δήθεν «ανθρωπιστικές» νεοσταυροφορίες (Αφγανιστάν, Κόσσοβο, κλπ) ή φιλειρηνική αδέσμευτη πολιτική, υπεράσπισης των παραδοσιακών σχέσεων φιλίας και  συνεργασίας της χώρας  και, εν κατακλείδι,  ειρηνικός πατριωτισμός;

Οικολογικός αυτοπεριορισμός ή και πέραν της οικολογίας ορίζοντες;

* * *

Εκθέτοντας παραπάνω ορισμένα από τα διλήμματα που απασχολούν σήμερα την πολιτική οικολογία δίνεται μια πρώτη πολιτική απάντηση σε εκείνους που (εμφανιζόμενοι, όπερ και εντιμότερο…, ή κρυπτόμενοι, όπερ και ευτελέστερο…), δεν αποδέχονται μια σε βάθος δημιουργική αντιπαράθεση σε αυτά τα ουσιαστικά ζητήματα (διαχωριζόμενοι ή όχι από τους Οικολόγους Πράσινους), ασχολούνται με την υπονόμευση κάθε προσπάθειας χειραφέτησης της πολιτικής οικολογίας στη χώρα μας και   συνεχίζουν την πορεία τους  στον αναγνωρίσιμο -ύστερα και απ’ όσα γράφτηκαν παραπάνω-  δικό  τους  δρόμο.

Όμως, κοντός ψαλμός αλληλούια, ο 21^ος αιώνας ανήκει στην κοινωνική και πολιτική οικολογία, η ωρίμανσή της  στη χώρα μας  ως πολιτικό  κίνημα βαθειάς αυτογνωσίας και  ουσιαστικής ανατροπής σύντομα θα ξεκινήσει και  μια νέα γενιά αγωνιστών θα αναλάβει να δώσει σάρκα, οστά και δύναμη σε αυτή την προσπάθεια.

*Υποψήφιος ευρωβουλευτής Οικολόγων Πράσινων, Δρ. Διεθνών Οικονομικών Σχέσεων, Συντονιστής Διεθνούς Πρωτοβουλίας για Ειρήνευση στη Συρία και αποστολών για την άρση του αποκλεισμού της Γάζας.

**Το ανωτέρω άρθρο του Βαγγέλη Πισσία δημοσιεύθηκε στην ιστοσελίδα «Κοινωνία και Φύση» (16/5/2014), η οποία αποτελεί το ηλεκτρονικό αρχείο του ομώνυμου πολιτικού περιοδικού για την οικολογία της δεκαετίας του ’90 και την πρώτη χρονιά λειτουργίας της φιλοξενεί επιλεγμένη επίκαιρη αρθρογραφία από διακεκριμένα μέλη του ευρύτερου οικολογικού πολιτικού χώρου.