Κώστα Γαρύφαλλος: O εκπαιδευτικός, ζωγράφος και συγγραφέας μιλά στο neolaia.gr!

«Λυπάμαι που το λέω, αλλά η τάση της πολιτείας του σήμερα, είναι τα σχολεία όλο και περισσότερο να προσαρμόζονται στις ανάγκες της ‘‘αγοράς’’ κι από μια τέτοια προσαρμογή, όπως είναι φυσικό, ο πολιτισμός απουσιάζει…», επισημαίνει ο Κώστας Γαρύφαλλος, εκπαιδευτικός, ζωγράφος και συγγραφέας, κατά τη διάρκεια μιας ιδιαίτερης συνέντευξης που παραχώρησε στο Neolaia.gr, με αφορμή την έκθεση ζω-γραφικής που παρουσιάζει στη γκαλερί του Black Duck από τις 25 Νοεμβρίου έως τις 7 Δεκεμβρίου.

1. Περιγράψτε μας τι θα δούμε κατά τη διάρκεια της έκθεσής σας «Γη, αήρ και ύδωρ» στη γκαλερί του Black Duck;

Στην έκθεση με τίτλο «Γη, Αήρ και Ύδωρ» παρουσιάζονται τοπία όπου τα στοιχεία Γη, Αήρ και Ύδωρ συναντώνται και τότε ερωτοτροπούν ή συγκρούο-νται. Έχω την τύχη να ζω στην Άνδρο, σ’ έναν τόπο καλά θεμελιωμένο στο πιο ενεργό Αιγαίο, όπου τα στοιχεία αυτά υπάρχουν σε ‘‘περίσσεια’’. Επομέ-νως πάντα υπάρχει απόθεμα από αυτά, με αποτέλεσμα η σύνθεσή τους να είναι μια σύνθεση διαρκείας, ένα έργο σκηνοθετημένο από τον πιο τρελό και μεγαλοφυή σκηνοθέτη (την ίδια τη φύση), ένα έργο με περιόδους ηρεμίας αλλά και περιόδους σύγκρουσης, ένα έργο μέσα από το οποίο σε κάποιες περιπτώσεις αποδυναμώνεται το φυσικό δίνοντας τη θέση του σε κάτι που δεν θα ήθελα να το ονομάσω μεταφυσικό, σε κάτι που πραγματικά δεν μπο-ρώ να βρω την κατάλληλη λέξη για να το περιγράψω.

2. Η ήρεμη ή η βίαιη συνάντηση αυτών των 3 στοιχείων – Γη, αήρ και ύδωρ – σας εμπνέει περισσότερο στη ζωγραφική σας;

Αυτό που με εμπνέει περισσότερο είναι οι περίοδοι μετάπτωσης από βίαιο στο ήρεμο αλλά κι αντιστρόφως, τότε που φαίνεται το σημάδι, τότε που δίνεται το μήνυμα για το τι θα επακολουθήσει. Για παράδειγμα, στην κοσμοχαλασιά, από μια τρύπα στα σύννεφα, από μια αλλιώτικη περιοχή του βουνού ή της θάλασσας -αλλόκοτη παρένθεση στο τοπίο- πηγάζει ένα φως που πληροφορεί για την έλευση μια άλλης κατάστασης, ενώ στη νηνεμία τα θεμέλια του ορίζοντα αποσταθεροποιούνται, και πάλι ένα ανάλογο φως εκπέμπεται. Όπως λέει κι ο Μέγας Παπαδιαμάντης: «Πιο πέρα εκεί, εις την άκρη όπου έφθανε το όμμα, ήσαν τα «θεμέλια» του ορίζοντος. Εκεί ήσαν μερικά «καθίσματα». Εκεί είχε φανεί κάτι θολόν και μαύρον. Ήτο το ρύγχος της τρι-κυμίας…». Αυτά τα «θεμέλια» του ορίζοντος, το ρύγχος της τρικυμίας, από μόνα τους δεν είναι σπουδαία ζητούμενα στον καμβά ή το χαρτί;

3. Εκφράζεστε καλύτερα πάνω στον καμβά σε κατάσταση ηρεμίας ή σε συναισθηματική φόρτιση;

Σε περιόδους συναισθηματικής φόρτισης το ζητούμενο είναι μια πινελιά ανατροπής, μια απρόβλεπτη ανάμειξη ή όποια άλλη κατάσταση που είναι αδύνατον να διορθωθεί. Είναι η στιγμή, η κατά κάποιο τρόπο παραμορφωμένη στιγμή από την ενέργεια της εκτόνωσης κάποιας συναισθηματικής φόρτισης. Σε αυτή την περίπτωση η ακουαρέλα είναι το ιδανικό υλικό. Με την ακουαρέλα χαστουκίζεις τη στιγμή. Άλλοτε πάλι μπορεί να υπάρχει μια εικόνα στο νου σου που ζητά έξοδο ή να υπάρχει κάποια άλλη εικόνα μπροστά σου, προκλητική, έτοιμη προς αποτύπωση. Απαιτείται νηφαλιότητα τότε και ηρεμία ώστε αυτή να αποτυπωθεί χωρίς να παρασύρει από μέσα σου πράγματα περιττά που μπορεί να την αλλοιώσουν. Το φαγητό στην περίπτωση αυτή πρέπει να έχει καθαρή γεύση. Η ελαιογραφία ενδείκνυται τότε. Τελικά, και σε κατάσταση ηρεμίας αλλά και σε κατάσταση συναισθηματικής φόρτισης προσπαθώ να εκφράζομαι. Κάθε τρόπος έκφρασης έχει τη δική του χάρη και το δικό του τρόπο δράσης. Τώρα σε ποια περίπτωση εκφράζομαι καλύτερα, δεν είμαι εγώ αυτός που μπορεί να το πει. Γι’ αυτό, μάλλον οι παρατηρητές της δουλειάς μου έχουν τον πρώτο λόγο.

4. Καθηγητής Φυσικών Επιστημών, ζωγράφος και συγγραφέας … Πώς συνδυάζονται αυτές οι ιδιότητες μέσα σας;

Κι όμως, όλα τούτα έχουν κάτι το κοινό, κάτι μαγικό, κάποιο κοινό παρονομαστή. Όταν για παράδειγμα η Φυσική μιλάει για διαστολή χρόνου, για απροσδιοριστία, για αλλόκοτες πολλαπλές υπάρξεις του ίδιου σωματιδίου σε διάφορες περιοχές, γι’ αυτό το ίδιο το σωματίδιο του «Θεού», για καταστάσεις μακράν της ισορροπίας πλήρεις τάξης σ’ ένα περιβάλλον γεμάτο αταξία, για δομές έκλυσης, δεν διεγείρει τη φαντασία και η φαντασία με τη σειρά της δεν διεγείρει τις χορδές της τέχνης.

5. Τι θα λέγατε σ’ ένα μαθητή σας που θα ήθελε να ασχοληθεί επαγγελματικά με τη ζωγραφική και ζητούσε τη γνώμη σας;

Να το κάνει αλλά να το κάνει καλά. Αν μάλιστα έκανε και κάτι άλλο που θα του εξασφάλιζε τον βιοπορισμό, αυτό θα ήταν ό,τι καλύτερο. Να το κάνει με γνώμονα την ανάγκη της έκφρασής του και μόνο κι όχι με γνώμονα ν’ αποκτήσει χρήματα, δημοσιότητα και δόξα. Θα του έλεγα επίσης πως αυτός ο δρόμος δεν είναι και τόσο εύκολος κι ότι πρόκειται για έναν δρόμο γεμάτο από τρίστρατα όπου οι Αρετές και οι Κακίες δωρίζουν, πωλούν κι αγοράζουν το οτιδήποτε.

6. Δυστυχώς είναι ανύπαρκτη η καλλιτεχνική εκπαίδευση στα σχολεία που θα μπορούσε να βοηθήσει έναν έφηβο να μυηθεί στην τέχνη, καθώς όλο αυτό φαίνεται να εξαντλείται σε «στείρες» επισκέψεις των μαθητών σε μουσεία. Τελικά η παιδεία και ο πολιτισμός συναντώνται πουθενά μέσα στα σχολεία;

Αυτό είναι μια μεγάλη και πονεμένη συζήτηση. Λυπάμαι που το λέω, αλλά η τάση της πολιτείας του σήμερα, είναι τα σχολεία όλο και περισσότερο να προσαρμόζονται στις ανάγκες της ‘‘αγοράς’’ κι από μια τέτοια προσαρμογή, όπως είναι φυσικό, ο πολιτισμός απουσιάζει. Όμως πρέπει να πω πως υπάρχουν φωτεινές εξαιρέσεις κι όπως λέει κι ο Μάνος Χατζιδάκις: με τις εξαιρέσεις προχωράει ο κόσμος. Για παράδειγμα, υπάρχουν εκπαιδευτικοί φωτισμένοι, οποιασδήποτε βαθμίδας ή ειδικότητας, που έχουν ολιστική άποψη της εκπαίδευσης, εκπαιδευτικοί πραγματικά μορφωμένοι κι ευαίσθητοι που σ’ ένα εξεταστικοκεντρικό σχολείο, κάτω από αντίξοες συνθήκες, μέσα από το μάθημά τους καταφέρνουν να τραβήξουν τις κουρτίνες για να εισχωρήσει το φως της τέχνης στη σχολική αίθουσα, για να γίνει η γνώση πραγματική και ν’ αποκτήσουν οι μαθητές μια πιο γενικευμένη άποψη για τον κόσμο. Όπως και να το κάνουμε, πάντα η Ελλάδα ήταν μια χώρα που σωνόταν χάρη στον πατριωτισμό των Ελλήνων.

7. Η Άνδρος σίγουρα προσφέρει το έρεισμα για δημιουργία. Έχετε επιδιώξει να δημιουργήσετε εσείς αυτό το έρεισμα και να ζωγραφίσετε στην Αθήνα;

Τα φοιτητικά μου χρόνια τα πέρασα Αθήνα και ήταν μια περίοδος που όλο και κάτι ζωγράφιζα. Κι αλλού έχω ζωγραφίσει. Όμως, όπως έχω ξαναπεί, η Άνδρος είναι η αφορμή για δημιουργία και όχι και η αιτία. Μια από τις κυριότερες αιτίες είναι το φως της Άνδρου ή το φως γενικότερα. Το φως σαν αεικίνητος ταξιδευτής, σαν λαθρεπιβάτης. Το εξωτερικό πολυδιάστατο συμπαντικό φως. Το εσώτερο φως του νου που κάποτε φωτίζει τα αφώτιστα. Φως όμως υπάρχει παντού. Έτσι λοιπόν, όπου κι αν βρισκόμουν, οι αιτίες θα υπήρχαν, οπότε το έρεισμα νομοτελειακά θα βρισκόταν.

8. Παράλληλα με τη ζωγραφική, ασχολείστε και με τη συγγραφή διηγημάτων. Τι είναι αυτό που πυροδοτεί την ψυχή σας και σας οδηγεί σε ένα καλλιτεχνικό έργο – είτε στον καμβά είτε στο χαρτί;

Αυτή η πυροδότηση ψυχής (ψυχή: τι κωμικοτραγική λέξη στ’ αλήθεια) προ-έρχεται από κάτι εσώτερο κατά βάση που σχετίζεται με πολλά πράγματα. Για παράδειγμα μπορεί να σχετίζεται με μια πραγματικότητα που αρέσκεται στις συμμετρίες και στους ανεπαίσθητους αναχρονισμούς όπως λέει ο Μπόρχες ή ακόμα και με όνειρα. Αυτό το κάτι δεν είναι και τόσο εύκολο να περιγραφεί. Μπορεί να προσεγγισθεί σαν κάποιου είδους ανησυχία ή σαν εσωτερική ανάγκη που μου δημιουργεί την τάση να προσπαθώ να αισθητοποιώ τα πράγματα είτε μέσα από τα σχήματα και τα χρώματα, είτε μέσα από τις λέξεις και το λόγο. Στο σημείο αυτό όμως πρέπει να δηλώσω κάτι: Οι λέξεις και ο λόγος έχουν μεγάλο κόστος, ενώ τα σχήματα και τα χρώματα μεγάλη τιμή, φυσικά οι όροι κόστος η τιμή βρίσκονται μακράν της οικονομικής τους σημασίας. Οι λέξεις είναι σαν το αγκίστρι ενώ τα χρώματα και τα σχήματα σαν τις βελόνες.

9. Αφού ολοκληρωθεί η έκθεσή σας στην Αθήνα, ποια θα είναι τα επόμενα καλλιτεχνικά σας βήματα;

Θέλω να ολοκληρώσω μια σειρά από πιο αφαιρετικές, πιο λιτές, πιο συγκρουσιακές ακουαρέλες ενός επόμενου επιπέδου εικαστικής έκφρασης. Ήδη σε μερικά έργα που εκτίθενται στην τωρινή έκθεσή μου Γη Αήρ και Ύδωρ, υπάρχουν κάποια στοιχεία από αυτές. Είναι επίσης στο πρόγραμμα η έκδοση μιας νουβέλας και η ολοκλήρωση κάποιων ημιτελών διηγημάτων.