Πολιτιστική βιομηχανία και προτηγανισμένες πατάτες

Κάπου στις Ην. Πολιτείες Αμερικής μια οικογένεια κάθεται στο τραπέζι για φαγητό, μπιφτέκια με τηγανιτές πατάτες. Ο οκτάχρονος γιός είναι ενθουσιασμένος γιατί είναι το αγαπημένο του φαγητό, μόνο που αυτή τη φορά η μητέρα έχει κάνει μια ουσιαστική παραλλαγή, αντί για προτηγανισμένες- βιομηχανοποιημένες πατάτες έχει χρησιμοποιήσει πραγματικές.

* Της Μαίρης Μαραγκουδάκη

Ο οχτάχρονος αρχικά κοιτάζει το πιάτο ερευνητικά, στη συνέχεια παίρνει μια πατάτα με το πιρούνι, τη μυρίζει την βάζει στο στόμα και τη φτύνει. «Είναι αυτό πατάτα;» ρωτάει ενοχλημένος και όταν τον διαβεβαιώνουν πως αυτό είναι μια πραγματική πατάτα ο μικρός αναφωνεί: «Αυτό, δεν έχει ούτε το σχήμα, ούτε το άρωμα, ούτε τη γεύση πατάτας».

Αυτή θα μπορούσε να είναι μια κωμική ιστοριούλα αν δεν υπήρχαν πολλές χιλιάδες παιδιά στον κόσμο που αγνοούν πως είναι στα αλήθεια μια πατάτα. Κι ας υποθέσουμε ότι η μητέρα είχε κόψει σε λωρίδες μήλα και τα τηγάνιζε, και πως μετά έλεγε (για όποιον λόγο) στο παιδί πως αυτό είναι μια πραγματική πατάτα, με ποιο κριτήριο αυτό το παιδί θα μπορούσε να ξεχωρίσει μια τηγανισμένη πατάτα από ένα βιομηχανικό προϊόν που έχει υποστεί χημική επεξεργασία και από ένα τηγανισμένο μήλο;

Αν από αυτό το παράδειγμα μας φαίνεται κάπως υπερβολικό να συμπεράνουμε ότι στον μελλοντικό πολιτισμό, η πλειοψηφία θα αδυνατεί να ξεχωρίσει, μια πατάτα, από ένα ποτ-πουρί χημικών ουσιών, από ένα μήλο… τότε ας κοιτάξουμε πόσο μεγάλος είναι αυτός ο αριθμός των ανθρώπων που κοιτάζουν κάποιο έργο τέχνης με την απορία «Είναι αυτό τέχνη;». Με ποιο κριτήριο θα κριθεί το καλλιτεχνικό δημιούργημα και από ποιόν κριτή σε ένα κόσμο που το ποτ-πουρί χημικών ουσιών ονομάστηκε πατάτα και η μαζική παραγωγή εύπεπτων θεαμάτων ονομάστηκε καλλιτεχνική δημιουργία. Οι συνέπειες στην υγεία του καταναλωτή που φτύνει με αηδία την πατάτα και καταβροχθίζει με λαχτάρα το ποτ-πουρί χημικών ουσιών στο φανταστικό μελλοντικό πολιτισμό, είναι παρόμοιες με τις συνέπειες στην πνευματική υγεία του θεατή- καταναλωτή στον σημερινό πολιτισμό. Και οι δυσκολίες του αγρότη που παράγει πατάτες στο φανταστικό μέλλον, είναι αυτές που αντιμετωπίζει ο σύγχρονος καλλιτέχνης.

Βέβαια, αργά ή γρήγορα, θα έρθει η στιγμή που το παιδάκι θα δοκιμάσει πραγματική πατάτα ή μήλο, θα μπορέσει να τα ξεχωρίσει και θα αποκτήσει, κατά πάσα πιθανότητα, το απαραίτητο κριτήριο για να αποφασίσει αν προτιμάει το μήλο απ’ την πατάτα ή και τα δύο ή κανένα. Όμως το μήλο και η πατάτα είναι απτά, παράγονται από τη φύση και έχουν άρωμα-σχήμα και χρώμα.

Τίποτα από τα παραπάνω δεν ισχύει για την τέχνη. Ούτε είναι δεδομένο ότι το παιδάκι θα βρεθεί, αργά ή γρήγορα, μπροστά σε ένα πραγματικό έργο τέχνης. Κι αν τελικά βρεθεί ένας άνθρωπος, όποιας ηλικίας, πρώτη του φορά μπροστά σε ένα καλλιτεχνικό δημιούργημα κανείς δεν μπορεί να εγγυηθεί ότι θα έχει την απαραίτητη ηρεμία, την υπομονή και την καλή διάθεση να το αφουγκραστεί, να το παρατηρήσει και να του αφήσει ανοιχτές τις διόδους στο συναίσθημα έτσι ώστε το καλλιτέχνημα να φτάσει στον στόχο του, την ψυχή του ανθρώπου.

Και ας μην ξεχνάμε πως η βιομηχανία τροφής μετατρέπει το φαγητό από βασικό είδος επιβίωσης σε καταναλωτικό προϊόν στο οποίο έχουν πρόσβαση μόνο όσοι μπορούν να το αγοράσουν, με τον ίδιο

τρόπο που η βιομηχανία πολιτισμού μετατρέπει τον πολιτισμό σε αγαθό της οικονομικής ελίτ. Όπως ο αγρότης που παράγει την τροφή αν δεν θέλει να δει το προϊόν του να σαπίζει στο χώμα αναγκάζεται να θυσιάσει την ποιότητα για την ποσότητα, έτσι ακριβώς ο καλλιτέχνης καλείται να επιλέξει ανάμεσα στην περιφρόνηση και τη σήψη.

Μέσα στον πυρετό της μαζικής παραγωγής τροφής του σώματος και του πνεύματος, ο άνθρωπος καταλήγει να καταβροχθίζει τεράστιες ποσότητες άχρηστων προϊόντων για να πεινάει όλο και περισσότερο αφού και η μία και η άλλη τροφή στερείται θρεπτικής αξίας. Ένα βασικό πράγμα που έχουμε ανάγκη σαν πολιτισμός για να αποφύγουμε το ένα ή το άλλο είδος πείνας, είναι: Α) να έχει τη δυνατότητα και ο αγρότης και ο καλλιτέχνης να παράγουν πέρα από τη λογική της κερδοσκοπίας και του ανταγωνισμού και Β) να έχει την πρόσβαση ο άνθρωπος σε ότι οι δύο παραπάνω παράγουν.

Και για κατακλείδα να πω ότι ίσως σε κάποιους να μην αρέσουν οι πατάτες ή άλλοι να θέλουν τα μήλα τους τηγανισμένα και στο τέλος- τέλος μερικές φορές μπορεί να θέλουμε να φάμε ποτ-πουρί χημικών βουλιαγμένοι σε μια πολυθρόνα χαζεύοντας εύπεπτα θεάματα. Αρκεί όμως να ξέρουμε τι είναι πατάτα, τι μήλο, και τι είδους πολιτισμό φτιάχνουμε βουλιαγμένοι στην πολυθρόνα.

 

*Η Μαίρη Μαραγκουδάκη είναι ηθοποιός και σκηνοθέτιδα, υποψήφια δημοτική σύμβουλος στην Αθήνα, με την Π.Ν.ΟΙΚ.Α