Lars Von Trier: Ψυχοπαθής, troll, ιδιοφυΐα ή hype; (αφιέρωμα)

Βγαίνει την Πέμπτη 30 Ιανουαρίου, το πρώτο μέρος  της πολυσυζητημένης ταινίας του Lars Von Trier, Nymphomaniac.

Κόσμος και κοσμάκις συρρέει ήδη στα ταμεία προσπαθώντας να εξασφαλίσει μία θέση στην πρεμιέρα και έκρινα σωστό να κάνω στην περιπτωσάρα που ακούει στο Lars Von Trier ένα αφιέρωμα, άξιο του μεγέθους του.

• Trilogy Europe

To 1984 σκάει μύτη στο φεστιβάλ των Καννών, ένας νέος Δανός σκηνοθέτης με την ταινία The Element of Crime. Ένα σκοτεινό, παρανοϊκό (σχεδόν καφκικό), θριλερονουάρ που μαγνητίζει τα βλέμματα του κοινού. Αναμφίβολα μιλάμε για εντυπωσιακό ντεμπούτο. Η υπόθεση χαοτική μεν, αλλά έχει την ικανότητα να σε βυθίζει σε συναισθήματα μυστηρίου και σκοταδιού. Κερδίζει στις Κάννες το Technical Grand Prize.

Το 1987 επιστρέφει με το Epidemic. Ατελής κατά πολλούς, σίγουρα μία από τις πιο μέτριες ταινίες του, προάγγελος του Dogville, πραγματεύεται την πορεία του ανθρώπινου είδους προς την πτώση. Με αφορμή την ταινία αυτή, ο Trier δηλώνει: «Μια ταινία πρέπει να είναι σαν χαλίκι στο παπούτσι»

Η τριλογία κλείνει με το Europa το 1991. Η ταινία κερδίζει τρία βραβεία στις Κάννες (Best Artistic Contribution, Jury Prize, και Technical Grand Prize) όχι όμως αυτό του Χρυσού Φοίνικα. Ο Von Trier βγαίνει από την αίθουσα κουνώντας το δάκτυλο στους κριτές. (την ταινία δεν την έχω δει ακόμα δυστυχώς)

• Golden Heart trilogy

Περνάνε πέντε χρόνια και ο Von Trier εμφανίζεται ξανά. Αυτή τη φορά όμως, με μία ταινία που έσκισε τις καρδιές όσων την είδαν.

Το Breaking The Waves (δαμάζοντας τα κύματα), αποτελεί μέχρι σήμερα η πεμπτουσία του ταλέντου του Von Trier για τον μέσο θεατή. Δραματικό στα όρια του μελό, σκληρό και ωμό για κάθε ανθρώπινη ψυχή, λιγότερο ιδιόρρυθμο από τον σκηνοθέτη του, το ίδιο άδικο όσο η ζωή. Ενδιαφέρον fact για την ύπαρξη του Von Trier, η σχέση του με το θεό. Ο ίδιος, παρότι γιος πωρωμένων άθεων κομμουνιστών, ναι μεν ασκεί κριτική στη συμβατική ερμηνεία της θρησκείας, κλείνει όμως το μάτι στη ρίζα του καθολικισμού. Στη θυσία και την αφοσίωση. Το Breaking The Waves, θα έχανε το χρυσό φοίνικα μόνο από το εκπληκτικό Secret and Lies του Mike Leigh. Ίσως επειδή δεν είχε έρθει ακόμα η ώρα του Von Trier. Μας χρωστούσε κάτι ακόμα. Οι δε γονείς του Von Trier, όταν είδαν το Breaking The Waves, του είπαν (κατά δήλωση του ίδιου): “Lars, σαν πολύ καθολικό μάς φάνηκε. Καλύτερα να το γύριζες πορνό”.

Και αυτός δεν ξέχασε την… πρόταση των γονιών του.

Ιδρύει πρώτα μαζί με άλλους Δανούς σκηνοθέτες το dogme 95. Πρόκειται για ένα κινηματογραφικό κίνημα, στο οποίο οι δημιουργοί της ταινίας πρέπει να υπακούσουν σε (αστεία) αυστηρούς κανόνες με μοναδικό στόχο να γίνεται η ταινία όσο το δυνατόν πιο ρεαλιστική. Όπως ας πούμε ότι η κάμερα πρέπει να είναι hand-held. Το ακόμα πιο φοβερό με την όλη ιστορία του δόγματος, είναι πως οι ίδιοι που το ίδρυσαν, οι ίδιοι το παράτησαν μετά από λίγα χρόνια. Πρόλαβαν όμως να μας δώσουν κάποια έργα στηριγμένα σε αυτό με κορυφαίο όλων, το Festen – Celebration – του 1998 που σήκωσε και το Φοίνικα..

Ο Von Trier τότε, γυρνά το Idioterne. Κατά πολλούς πορνό με πλοκή. Μια παρέα παριστάνει τους νοητικά καθυστερημένους για να σπάει πλάκα. Το ενδιαφέρον, είναι πως πρέπει να το κάνει αυτό όλη την ώρα, όχι μόνο όταν είναι μπροστά σε κόσμο. Η ταινία ολοκληρώνεται με μία γιγάντια παρτούζα, χωρίς μοντάζ, ντουμπλάρισμα ή censorship. Ωμά και απλά. Παρόλα αυτά ενδιαφέρουσα ιδέα.

Για τη σημασία του να είσαι ηλίθιος:

Σημαίνει να προσπαθήσεις να απαντήσεις στον εαυτό σου τι είναι εκείνο που μας έκλεψε ο πολιτισμός. Δεν ισχυρίζομαι ότι οι άνθρωποι πρέπει να συμπεριφέρονται όπως οι ‘ηλίθιοι’ μου, ότι αυτός είναι ο μόνος σωστός δρόμος. Δεν προσπαθώ να επιβάλλω σε κανέναν κανόνες συμπεριφοράς. Άλλωστε δείχνω πως το να είναι κανείς ‘ηλίθιος’, δεν επαληθεύεται στην πλειοψηφία των ηρώων μου. Αλλά ταυτόχρονα νομίζω πως δεν είναι η πρώτη φορά που θίγω αυτό το θέμα, πως όλες μου οι ταινίες αφορούν αυτή την προβληματική – την σύγκρουση του πολιτισμού και της ανθρώπινης φύσης. Μ’ενδιέφερε πρώτα απ’όλα να μεταφέρω ένα μήνυμα – δεν θα ζήσουμε πλήρως την ζωή μας εάν θα ελέγχουμε συνεχώς τον εαυτό μας. Στην ταινία μου δείχνω διάφορα επίπεδα της απώλειας του αυτοελέγχου, και γι’αυτό είναι μια ταινία που με εκφράζει περισσότερο απ’όσο οι προηγούμενες. Κι αυτό διότι ο βασικός μου σκοπός και φιλοδοξία είναι να περιορίσω, όσο είναι δυνατόν, τον αυτοέλεγχο τόσο στην επαγγελματική, όσο και στην ιδιωτική ζωή μου”. Το να αφήνεις τον εαυτό σου να σε παρασύρουν τα πράγματα είναι ό,τι πιο απλό. Το πρόβλημά μου έγκειται στο ότι δυστυχώς δεν μπορώ να επιτρέψω στον εαυτό μου την πλήρη άρνηση του ελέγχου, αφού δεν μπορώ να απαρνηθώ την ευθύνη για την μοίρα των τεσσάρων παιδιών μου.

Και πάμε τώρα στην καταξίωση. Μετά το Breaking The Waves η φήμη του Von Trier γιγαντώνεται. Οι προτάσεις από την Αμερική σκάνε βροχή. Ηθοποιοί αυτοπροτείνονται να παίξουν στις επόμενες ταινίες του. Τι κάνει αυτός; Παίρνει μια κατηγορία ταινιών που χαρακτηρίζει στερεοτυπικά την Αμερική. Τα μιούζικαλ. Παίρνει ίσως την πιο διάσημη ηθοποιό που αυτοπροτάθηκε, την Catherine Deneuve. Στο ρόλο της πρωταγωνίστριας η Bjork. Και γυρνάει το Dancer in the Dark. Το πιο δραματικό μιούζικαλ στην ιστορία του παγκόσμιου κινηματογράφου. Σε πρώτο πλάνο η αθωότητα, η άγνοια, η καλοσύνη, η αφοσίωση στα πιστεύω σου ενώπιον “μιας δικαιοσύνης” που σε δικάζει για κάτι που δεν έκανες και δεν υπήρξες ποτέ. Όχημα; Η θανατική ποινή. Δυόμιση ώρες μαστιγώνει τα συναισθήματά σου. Αλύπητα, αβασάνιστα και χωρίς εχεμύθεια. Α! Ξέχασα να πω, πως η Catherine Deneuve εμφανίζεται τελικά σε ρόλο καθαρίστριας.

Παίρνει τον Χρυσό Φοίνικα που άξιζε. Αλλά δεν έχει τελειώσει ακόμα με τους Αμερικανούς, οι οποίοι του ασκούν κριτική λέγοντας “πως γίνεται να κρίνεις μία χώρα που δεν έχεις γνωρίσει;”.

(Διάλειμμα)

• USA: Land of Opportunities

Αμερική θέλετε; Αμερική θα έχετε. Φέρτε μου μπάτζετ, φέρτε μου stars. Παίρνει τη Nicole Kidman (τότε ήταν top tier) και την τσαλακώνει μέχρι αηδίας.. Όλα τα γυρίσματα γίνονται μέσα σε ένα στούντιο, ενώ τα κτίρια και οι δρόμοι, είναι ζωγραφισμένα στο πάτωμα με κιμωλία. Πλοτ; Ξεκινάει από την Όπερα της πεντάρας του Μπρεχτ και αποδομεί όλον τον αμερικανικό καθωσπρεπισμό και αστισμό. Ο ίδιος αργότερα θα δηλώσει για το Dogville:

Αποφάσισα ότι η ταινία Dogville θα διαδραματίζεται στα Βραχώδη Όρη, επειδή ποτέ δεν πήγα εκεί και η ονομασία μου φαινόταν υπέροχη. Ποια Όρη δεν είναι βραχώδη; Σημάνει μήπως το όνομα ότι αυτά είναι ιδιαίτερα βραχώδη; ακουγόταν ως ένα όνομα που επινοεί κάποιος για ένα παραμύθι. Και επίσης αποφάσισα ότι θα διαδραματίζεται την εποχή της μεγάλης οικονομικής κρίσης, την δεκαετία του 30 γιατί τότε θα υπήρχε η κατάλληλη ατμόσφαιρα.

Η θεωρία μου είναι ότι ο θεατής ξεχνάει πολύ γρήγορα ότι δεν υπάρχει σπίτι ή οτιδήποτε άλλο. Αυτό κάνει τον θεατή να επινοήσει ο ίδιος την πόλη, αλλά το πιο σημαντικό είναι ότι έτσι εστιάζει την προσοχή του στους ανθρώπους. Τα σπίτια δεν είναι εκεί και έτσι δεν μπορείς να αποσπαστεί η προσοχή του απ’ αυτά. Ύστερα από λίγο δεν λείπουν από τους θεατές επειδή συνάπτεις μια συμφωνία μαζί τους -ότι ποτέ δεν θα εμφανιστούν. Η ταινία Dogville διαδραματίζεται στη Αμερική, όμως είναι μόνο η Αμερική όπως την βλέπω εγώ. Δεν έθεσα περιορισμούς στον εαυτό μου λέγοντας “Τώρα πρέπει να κάνω έρευνα γι’ αυτό και γι’ αυτό”. Δεν είναι μια επιστημονική ταινία και δεν είναι μια ιστορική ταινία.

Είναι μια συναισθηματική ταινία. Ναι είναι για τις Ηνωμένες Πολιτείες, όμως είναι επίσης και για μια μικρή πόλη οπουδήποτε στον κόσμο. Η ταινία Dogville είναι πάνω απ’ όλα μια ταινία και είμαι ευχαριστημένος από την μορφή, το περιεχόμενο της και από την υποκριτική των ηθοποιών. Ξέρω ότι δεν είναι έτσι -όμως είμαι αρκετά περήφανος ότι δεν είμαι, στο μυαλό μου, τόσο γέρος όσο αισθάνομαι.

Για την ιστορία, εκείνη τη χρονιά δεν έχει Φοίνικα για τον Lars. Το πήρε το elephant.

Δύο χρόνια αργότερα, το 2005, γυρνάει το Manderlay. Ίδιο consept, διαφορετικοί χαρακτήρες. Δεν το έχω δει να είμαι ειλικρινής, αλλά δεν πήγε και πολύ καλά σε κριτικές από τους “ειδικούς”. Το κοινό και τα φαν μποιζ το συμπάθησαν.

Η τριλογία θα ολοκληρωθεί στο μέλλον με το Wasington…

• The Boss of It All

Διάλειμμα στις τριλογίες με το Boss of it all.

Δανική παραγωγή, τριερική λογική, σε μία πολύ ευχάριστη κωμωδία, με την κάμερα ακίνητη και με τη σάτιρα των καπιταλιστικών κοινωνιών των πολυεθνικών στο επίκεντρο της πλοκής.

Σημείωση: Τη γύρισε σε πέντε βδομάδες.

Ο ίδιος δηλώνει:

Στην αρχή της αφήγησης λέω ότι η ταινία είναι μια “ακίνδυνη ταινία”. Αισθάνθηκα ότι έπρεπε να το πω γιατί έχω δεχθεί κριτική ότι είμαι πολύ πολιτικός. Και ίσως και εγώ ο ίδιος να έχω ασκήσει κριτική στον εαυτό μου ότι είμαι “πολιτικά ορθός”. Αυτή δεν είναι μια πολιτική ταινία και διασκέδασα κάνοντας την. Φυσικά οι καλές κωμωδίες δεν είναι ακίνδυνες

• The Depression Trilogy

Και φτάνουμε σιγά σιγά στο σήμερα.

Ο Von Trier δεν είναι καλά ψυχολογικά. Δηλώνει πως πάσχει από κατάθλιψη και ανακοινώνει πως προχωράει σε καινούρια τριλογία.

Θέλει να γυρίσει ένα θρίλερ, αφού το θεωρεί το ιδανικό είδος για καλλιτεχνικές εικόνες. Αντλεί έμπνευση από ταινίες όπως Ring, Dark Water, Audition και από τα Ευρωπαϊκά δάση.

Γράφει πρώτα τον τίτλο. Αntichrist.

Τα γυρίσματα της ταινίας γίνονται με πολύ μεγάλες δυσκολίες, αφού ο Von Trier δεν βγαίνει από το σπίτι του λόγω της κατάθλιψής του.

Τελικά καταφέρνει να την ολοκληρώσει σοκάροντας το ευρύ κοινό, τόσο με τις ερμηνείες/εξηγήσεις που έδωσαν στην πλοκή, όσο και με το ωμό/ρεαλιστικό σπλάτερ.

Σχόλιο για την πλοκή. Η βάση είναι απλή. Ο κόσμος δημιουργήθηκε από τον Σατανά και όχι από τον Θεό. Επίσης, σίγουρα υπάρχουν σαφείς αναφορές σε δεκάδες παραδόσεις παγανιστικών (και όχι μόνο) θρησκειών των λαών που κατοίκησαν την Ευρώπη.

Ας μην τρελενόμαστε με το μπορεί να σημαίνουν όλα στην ταινία. (έχω ακούσει μέχρι το ότι είναι σαφής αλληγορία στην Πανδώρα όπως παρουσιάζεται στη Θεογανία του Ησιόδου και άλλες ψαγμένες αλτερνατιβομαλακίες)

Ο ίδιος ο Von Trier, σε ερώτηση που αφορούσε το τι πραγματεύεται η ταινία του (κυρίως αν είχε μισογύνικη πρόθεση), δήλωσε:

Αυτή η ταινία δεν προοριζόταν να είναι πάρα πολύ “μελετημένη”. Μερικές από τις άλλες ταινίες μου έχουν πολύ ελεγχόμενη πλοκή, και μου αρέσουν πραγματικά ταινίες που τα αφήνουν όλα ανοικτά. Ποτέ στο παρελθόν δεν έχω κάνει άλλη ταινία που να είναι τόσο ανοιχτή σε ερμηνείες, και έτσι ναι, ήταν εκ προθέσεως να συμβεί αυτό με τον «Αντίχριστο». Αλλά ο μισογυνισμός; Δεν ξέρω. Μερικές φορές αναρωτιέμαι αν είχα απλά πει «Μισώ τις γυναίκες”.

Και φτάνουμε στο 2011.

Όλος ο κόσμος ασχολείται με το επερχόμενο τέλος. Χαμός με ταινίες και σενάρια καταστροφής. Βγάζει λοιπόν το Melancholia. Ο Von Trier, απλά, ρομαντικά, μελαγχολικά απέριττα, αποτυπώνει το τέλος του κόσμου, σε μία ταινία που ο ίδιος δηλώνει απογοητευμένος (κακώς):

Αποφάσισα να βουτήξω στα βάθη του γερμανικού ρομαντισμού. Αυτό ξέρω μόνο. Αλλά αυτό δεν είναι άλλος ένας τρόπος να παραδεχτώ την ήττα μου; Ήττα έως τους χαμηλότερους κινηματογραφικούς κοινούς παρονομαστές. Ο ρομαντισμός κατακρεουργείται με όλους τους κοινότοπους τρόπους σε εμπορικά προϊόντα. Και πρέπει να παραδεχτώ, είχα πολύ καλές και αγαπημένες σχέσεις με το ρομαντικό σινεμά.. και για να δηλώσω το αυτονόητο: το Βισκόντι!

Γερμανικός ρομαντισμός που σου κόβει την ανάσα. Αλλά για το Βισκόντι, υπήρχε πάντα κάποιο στοιχείο που τον έθετε πέρα από τα τετριμμένα—που το μετέτρεπε σε αριστούργημα!

Έχω μπερδευτεί κι αισθάνομαι ένοχος. Τί έχω κάνει;

Ελπίζω μόνο να υπάρχει κάτι που μπορεί να προκαλέσει ρίγος μέσα σε όλο αυτό… Κλείνω τα μάτια μου κι ελπίζω!

Η ταινία επρόκειτο να μπει στο διαγωνιστικό των Καννών. Η συμμετοχή του Von Trier όμως, αποβλήθηκε λόγω των κάτωθι δηλώσεων:

«Το μόνο που μπορώ να σας πω είναι ότι νόμιζα για πολύ καιρό ότι ήμουν Εβραίος και ήμουν ευτυχισμένος που ήμουν Εβραίος. Αλλά μετά αποδείχθηκε ότι δεν ήμουν Εβραίος. Και αν ήμουν Εβραίος ήμουν δευτεροκλασάτος Εβραίος γιατί υπάρχει ιεραρχία στους Εβραίους, ήμουν ένας Εβραίος νέου κύματος. Πραγματικά ήθελα να ήμουν Εβραίος και μετά αυτό που ήμουν πραγματικά ήταν Ναζί, γιατί η οικογένεια μου ήταν Γερμανοί το οποίο μου έδωσε επίσης ευχαρίστηση. Τι μπορώ να πω; Καταλαβαίνω τον Χίτλερ. Αλλά πιστεύω ότι έκανε πολλά που δεν έπρεπε να κάνει, αυτό σίγουρα. Αλλά μπορώ να τον δω στο Μπάνκερ του στο τέλος (του πολέμου). Πιστεύω ότι καταλαβαίνω τον άνθρωπο. Δεν είναι αυτό που θα λέγαμε καλός άνθρωπος αλλά τον καταλαβαίνω αρκετά. Του έχω αρκετή συμπάθεια.

Αλλά ελάτε τώρα, δεν είμαι υπέρ του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου και δεν είμαι κατά των Εβραίων. Είμαι πραγματικά υπέρ των Εβραίων. Ίσως όχι τόσο πολύ, γιατί το Ισραήλ είναι μεγάλος μπελάς. Θέλω να μιλήσω για την τέχνη. Είμαι πολύ υπέρ του Speer (σκηνοθέτης των Ναζί). Μου αρέσει πολύ ο Speer. Ίσως ήταν ένα από τα καλύτερα παιδιά του Θεού. Είχε κάποιο ταλέντο το οποίο μπορούσε να χρησιμοποιήσει. Εντάξει λοιπόν, είμαι Ναζί. Και εμείς οι Ναζί συνηθίζουμε να κάνουμε τα πράγματα σε μεγάλη κλίμακα. Η επόμενη ταινία θα λέγεται «Τελική Λύση» και θα έχει για ήρωες δημοσιογράφους».

Αυτός τρόλαρε, αλλά η κοινότητα δεν είναι ακόμα έτοιμη για τρολς…

Για την ιστορία τον Φοίνικα εκείνη τη χρονιά σήκωσε το uber – hype (προσωπική άποψη) tree of life.

Και κάπως έτσι φτάσαμε στο Nymphomaniac.

Αυτή τη φορά υπάρχει ντουμπλάρισμα στα επίμαχα σημεία των ηθοποιών, ενώ ο ντόρος, είναι περισσότερος από ποτέ.

Καλές προβολές λοιπόν!

ΥΓ: Σας κούρασα, αλλά δεν ξέρω για εσάς, εγώ προσωπικά ζυμώθηκα!